Saka, de vluchteling uit Ambon

8 Saka ‘schrijft’ water

Als het morgen wordt is er geen land meer te zien, de zee is vriendelijk alsof er geen oorlog bestaat; de zee is grijs en verlaten. Achter de boot sleept een lange vislijn met een scherpe haak, waaraan ze een kippeveertje hebben vastgemaakt. Dat is het werk geweest van de majoor en waar die dat alles vandaan heeft, vraag daar maar liever niet naar. In het begin hebben ze vaak achterom gekeken, of ze niet gevolgd worden, maar er is niets te bekennen.

De man vóór in de boot heeft de plicht goed uit te zien, de man achter in de boot hanteert de stuurriem en let op de vislijn. Als die strak gaat staan? En dat gebeurt inderdaad. Een hele onderbreking in het eentonig meedeinen op de golven in een zee, die leeg is tot de horizon. Als ze de vis binnenboord halen, is het maar een halve vis. Onder het ophalen is de vis aangevallen door een grotere roofvis, die met zijn scherpe tanden er de helft heeft afgebeten.

[p. 50]

Een verlaten zee... het mócht wat; de zee lééft... Dan zien ze een potvis spuiten, er zijn er twee bij elkaar. ‘Die zijn niet gevaarlijk,’ zegt vader, ‘als ze tenminste niet per ongeluk onder je boot opduiken. Een potvis met een jong is gevaarlijk, dan vluchten de vissers naar het strand.’

Welk dier is niet gevaarlijk wanneer het een jong bij zich heeft.

Saka leert het meest van de luit; die vertelt niet alleen van de sterren, maar van alles, ook van Holland. ‘Jij gaat mee naar Holland, Saka, reken maar van yes.’ Het is voor de luit misschien maar een spel om zich bezig te houden. Hij denkt er niet graag aan, dat hij zijn plaats bij de marine nooit meer in zal kunnen nemen. Wat moeten ze bij de marine met een man met een stijve... nee, de luit is soms somber en terneergeslagen en hij haalt zijn hart op aan de jongen, dus vertelt hij hem van Holland, daar wil die jongen over horen.

Maar een spel kan licht ernst worden. De Rechter schudt zijn hoofd als hij de verhalen hoort. Zijn vriend weet niet hoeveel struikelblokken de wet je in de weg legt, maar hij laat hem maar begaan. De reis is immers nog zo lang en een goede geest is de eerste voorwaarde om te kunnen slagen. Een schip komt nog steeds niet boven de horizon opdagen. De zon schijnt onbarmhartig en het zoute zeewater doet je huid verbranden.

De meegenomen sago en de klappers zijn niet voldoende om de honger en de dorst te stillen, al zijn ze nog zo streng gerantsoeneerd. Ze moeten soms een eiland aandoen op een stille plek. Geen koraaleiland. Die zijn er genoeg, je kunt ze gemakkelijk herkennen aan de brede schuimrand van de branding en als je ze nadert zie je de kleur van het water lichtgroen worden. Maar niet alleen de branding is daar gevaarlijk, ook het verraderlijke koraal; als de boot lek stoot moeten ze de reis opgeven en wat dan? Het beste is een steile kust te naderen

[p. 51]

en een baai te zoeken, waar ze aan land kunnen gaan. Op het eiland Geser is dat gelukt, maar hoe verder van je geboorteland hoe onzekerder je wordt over de houding van de bevolking. Als je ontdekt wordt...? Ze zien grote eilanden in de verte liggen, maar grote eilanden betekenen ook grote gevaren; die ontwijken ze liever en ze zijn blij wanneer de kust van het eiland langzaam wegzinkt achter de horizon. Ze móeten een eiland aandoen; na het eiland Selaroe is er geen eiland meer tot aan de kust van Australië, en dat is nog wel de helft van de afstand: 500 km!

Op het laatste eiland, dat ze aandeden, hadden ze weinig geluk: geen sago. Wel kokosnoten, want die vind je op alle eilanden, maar klappers zijn niet voldoende om in leven te blijven al is het vruchtvlees heerlijk en het water van de noot lekker koel en smakelijk.

Saka heeft nog een schildpad verrast, maar hij heeft het niet goed aangelegd. Hij heeft geprobeerd zelf de schildpad op zijn rug te wentelen, maar het zand was te hard en de schildpad had vastheid genoeg aan het zand en sleurde hem mee, zee in, zodat hij los moest laten. Hij had de anderen te hulp moeten roepen...

‘Dit moet volgens mijn berekening Selaroe zijn,’ zegt de luit, ‘hier moeten wij aan land, willen we ooit de kust van Australië bereiken.’ Het is avond als ze de rand van het eiland boven de horizon zien opdoemen. Ze zullen het eiland voorzichtig naderen. Dat is natuurlijk moeilijk, omdat geen enkel licht de aanwezigheid van een dorp zal verraden. In de oorlog is het streng verboden licht te maken of een vuur aan te steken; daar staan de wreedste straffen op. De donkere rand van het eiland is altijd zichtbaar vanuit de lichte zee, maar welke baai zal de goede zijn?

Hun aandacht is zo gespannen, dat ze niet op de lucht hebben gelet. Ze zijn nu vlak bij de kust en het is donker. Ze merken niet, dat een zware bui over zee snel nadert.

[p. 52]

De eerste, die het merkt is de majoor, maar dan is het te laat. ‘Het zeil!’ schreeuwt hij, maar de wind stort op hen neer en de zee is één razernij van golven en rondvliegend water. Ze bergen het zeil, maar de boot loopt vol. Al zinkt de boot niet, ze staan tot de borst in het water en wat zal de stroom doen met de boot? Zal de stroom hen langzaam meenemen langs de kust, het eiland voorbij? Naar de kust zwemmen is uitgesloten, dat zou de luit, gehinderd door zijn been, niet kunnen volbrengen.

De bui is net zo snel voorbijgetrokken als ze gekomen is, maar de deining van de zee is hoog en de golven zijn nog niet tot rust gekomen. Om beurten trachten ze zwemmend de boot in de richting van de kust te sturen, maar dat lukt niet. Ze blijven hoogstens vóór de baai, maar verliezen toch, ondanks hun inspanning, terrein. Hoe lang worstelen ze nu al, zonder hoop op uitkomst? De morgen afwachten in de hoop, dat ze ontdekt zullen worden door kustbewoners, is een ijdele hoop... Er is, onbegrijpelijk genoeg, want er is toch nog oorlog, een licht verschenen in de baai. Het licht van een flambouw van een visser, die zich niet ver de baai in waagt. Het licht is zichtbaar als een golf hen optilt, verdwijnt dan en wordt weer zichtbaar.

‘Ik ga hulp halen,’ zegt Saka. Hij laat de rand van de boot los en vertrouwt zich toe aan de golven. Het laatste wat zijn vader ziet, is het schemeren van zijn voetzolen, gebleekt door het zeewater.

De visser vertelt: ‘Ik was die avond de baai opgegaan. Ondanks de waarschuwing van mijn vrienden geen licht te gebruiken, had ik toch een toorts meegenomen. Ik had er genoeg van nachten te vissen zonder te vangen; de vijand zit aan de andere kant van het eiland en heeft zich al lang niet meer aan deze kant laten zien, waarom zou ik het niet wagen? Eén keer moet de eerste zijn.

[p. 53]

Mijn vrienden bleven uit mijn buurt en voeren naar een andere hoek van de baai. Ik had mijn lijn uitgeworpen, het op en neer deinen van de boot moest voldoende zijn om de lijn in beweging te houden, maar ik ben zeker door het wiegen van de boot half in slaap geraakt.

Plotseling ging mijn prauw heftig schommelen en werd aan één kant naar beneden getrokken. Ik tuimelde van schrik bijna de andere kant het water in, want ik zag een hand uit de zee, die de rand van mijn prauw had gegrepen. Ik greep de arm; de drenkeling had blijkbaar geen macht meer zichzelf in de prauw te tillen en ik trok hem in de boot. Hij beduidde mij, dat er buiten de baai drenkelingen ronddreven met hun boot en ik roeide uit alle macht naar mijn vrienden.

Ik schreeuwde over de baai: ‘Tjelaka, tjelaka, een ongeluk,’ en zij kwamen van alle kanten verschrikt naar mij toe. Het is niet gemakkelijk in zee iets te vinden, dat vlak boven water drijft. Wij roeiden al schreeuwend de baai uit, de zee op, meenden telkens iets te zien, want de schaduwen tussen de golven laten je dingen zien, die er niet zijn. Water en golven, niets dan water en golven. Toen heb ik tegen mijn vrienden gezegd: ‘Zo is het zoeken hopeloos. Ik blijf met mijn toorts in het midden, jullie roeien in een wijde boog om mij heen. Als ik schreeuw, schreeuwen jullie allemaal en dan luisteren wij of er geen antwoord komt en dan moeten jullie mij weer volgen in de richting van de stroom...’

De drijvende kokosnoten waren het eerste teken, dat wij in de buurt waren; om die plek zijn we de omtrek in een wijde boog af gaan zoeken. Tot we op ons geschreeuw ineens, zwak, het geluid over het water hoorden. Het geluid dat wij maakten als jongens, met de mond op de oppervlakte van het water; ik zal die roep over het water nooit meer vergeten; het was als het terugvinden van vrienden, waar je als jongen mee hebt gespeeld...’

[p. 54]

De drenkelingen werden snel in de prauwen getrokken; de aroembai werd onder water meegetrokken. De zee laat haar prooi niet los, maar vissers laten ook niet los; er zal een eerlijk gevecht om geleverd worden. Twee vissers zijn te water gegaan en duwen al zwemmend de boot in de goede richting. Zo vorderen ze langzaam maar zeker naar de baai en als ze daar eenmaal binnen zijn, kunnen ze het rustiger aan doen. Bij het strand hebben ze hun eigen manier om de boot boven water te krijgen; dat is maar een spel met de golven, dat de vissers altijd winnen, als ze boot maar bij het strand hebben.

De drenkelingen zijn ondergebracht bij de vrienden; de redders blijven bij hen. Zo zijn vissers, zij zijn lotgenoten van de zee...

De majoor zegt hees: ‘Wij hadden de moed al opgegeven; de jongen zou nooit zwemmend de kust kunnen bereiken. Toen eindelijk het licht naar ons toe kwam, konden wij wel juichen, maar we waren onze stem kwijt. Wij hebben het roepen gehoord, toen het dichterbij kwam, maar vlak boven de golven waren onze stemmen te zwak. Toen herinnerde ik mij, hoe wij als jongens elkaar riepen...’

Saka ligt op de slaapbank, waar ze hem hebben neergelegd, te luisteren naar de stemmen van de mannen; zijn hart is één geruis, het bloed ruist in zijn oren, hij wordt nog steeds opgetild door de golven en zakt neer in het dal... hij is te moe om blij te zijn...