De cijfferinghe (1604)

Het rekenboek van de beroemde schoolmeester

[p. 148]

Numeratio in gebroken ghetalen.

EEn ghebroken ghetal is een gedeelte van een gheheel/ waar by men licht bemercken mach in wat ghedeelte (t'zy groot ofte kleyn) men een heel stellen kan. Welck zich in 2 beelden uytbeeldt/ stellende d'een boven d'ander: treckende tusschen beyen een streepken / te weten/ een gheheel in halven/ derdendeelen / vierendeelen / vijfdendeelen / etc. Ghedeelt/ verthoont zich in dusdanigher ghestalte/ 2/2 3/3 4/4 5/5 / etc. Noemende 'tbovenste beeld teller/ welcke naam komt van zich zelven / door dien datmen telt / ende t'onderste heetmen noemer/ om dat die den naam geeft van de broock.

[p. 149]

Wanneer 'tgheschiedt dat de teller grooter dan de noemer is/ alzulcken broock is meerder dan een gheheel/ ende kan daarom met den noemer gedeelt worden. Want zoo veel maal als den noemer in den teller getelt kan worden/ zoo veel geheelen is de broock weerdigh: als by voor-beeld geleert werdt.

Om elcx gheheel ende broock in gebrokē wederom te stellen / zoo Multipliceert 'tgheheel door den noemer van de broock/ en addeert deē teller daartoe/ komt als voren 3/2 5/4/ etc.

Item/ als-men een ghebroken wil abbriveren ofte verkleynen/ blyvend in gelijcke weerde/zoo zoeckt een even ghetal / te weten/ 2/ 4/ 6 / 8/ 10/ etc. ende indient niet mogelijck is/ zoo neemt oneven ghetalen/ te weten: 3/ 5/ 7/ 9/ 11/ etc. Ende 'tmoet boven en onder even uyt komen zonder iets over te schieten.

Abbriveert 376/452. Neemt 4 en deelt 376 daar mede / komt 94 voor teller insghelijckx deelt 452 komt 113 voor noemer/ aldus:

[p. 150]

Meer anderen.

Dit en is op de voorgaande maniere niet doenlijck/ dan wel op de navolghende / te weten: Divideert den noemer door den teller komt voor facit/ 1. voor reste 26 divideert 221 die den teller is/met de 26/ komt voor facit 8 voor reste 13 divideert 26 door de 13. komt voor facit 2. voor reste 0. welcke 0. een teken zijn zal/dat 223/242 door de 13 daar ghy lest mede gedivideert hebt/geabbriveert mach worden. aldus:

Wanneer-men weten wil/ welck van twee gebroken getalen de meesten is. Soo multipliceert den teller van d'een ghebroken / met den noemer van d. ander/ ende dat cruys-gewijs: Settende elcx product

[p. 151]

boven zijnen teller: wiens product dan 'tmeeste telt / diens gebroken ist grootste.

Wat is meerder 24857/33196. ofte ¾?

Multipliceert

Hier zijn de producten even veel / daarom zijn de ghebrokens even groot.

Wat is meerder 17/33. ofte 9/19.? Antwoord 17/33.

Die 26 in ghetal meer is.

Welck ghebroken is de meeste ⅞. ofte 15/16?

Antwoord 15/16.