Bibeb in Parijs

[p. 75]

Simone Signoret

Door Clouzots film ‘Les Diaboliques’ kreeg m'n ontmoeting met Simone Signoret een ander accent. Ze is sinds jaren onze favoriete. We sloegen geen film van haar over. En altijd was ze in een opmerkelijk scenario een vrouw die je niet meer vergat.

Dédé d'Anvers, de havenslet, die haar minnaar doodrijdt, Thérèse Raquin, die de zieke kwelduivel waarmee ze getrouwd is, uit de rijdende trein duwt. De hyena uit Manège, de zigeunerin uit Casque d'Or, die een kamer huurt om goed zicht te hebben op haar minnaar wanneer hij doodgeschoten wordt.

Ook de Nicole uit Les Diaboliques schrap je niet zomaar uit je herinnering.

Al eerder had ik een afspraak met haar gemaakt, maar die kon ik niet houden. Dat was voordat ik Les Diaboliques zag. Ze speelde samen met haar man Yves Montand in het theater Sarah Bernard ‘Les Sorcières (heksen) de Salem’ van Miller. Door een fout ontdekte ik dit pas de laatste avond en het stuk was allang aan de gang toen ik, toegelaten door een niet erg waakzame concierge, de trap opholde. Aan het eind van die trap was een hall met portretten aan de wanden en daarachter lag een kleine salon met gouden stoeltjes. Er was niemand, maar je hoorde een vreemd suizend geluid en daarboven uit een mannenstem, die heftig beschuldigende dingen zei. De stem was heel dichtbij, het gesuis kwam van verre en viel opeens uiteen in kuchen en hoesten. Dit kamertje was vlak achter 't toneel, als je dat deurtje daar doorging, stond je tussen de spelers.

[p. 76]

Simone Signoret met haar man, Yves Montand

[p. 77]

Ik bleef staan, want het leek alsof de vloer veranderde in spiegelglad ijs.

Toen kwam door een poort in de andere wand een oude vrouw met een breiwerk. Ze schrok en fluisterde dat het hier voor mij streng verboden was. Ik fluisterde terug, dat ik madame Signoret wilde spreken. En - voegde ik er naar waarheid aan toe - ik ben gestuurd door een vriend van madame. Ik schreef diens naam op een papiertje en ze nam het mee.

Even later kwam er een jonge vrouw naar me toe. Ze droeg een tot de voeten reikend kostuum en een hoge punthoed, zoals Jacoba van Beieren die had. Haar gezicht was fors en onbewogen. Ze leek met die punthoed die al d'r haar verborg in niets op Dédé d'Anvers, Nicole, Thérèse Raquin. Ze fluisterde: ‘Ik ken degene niet die u stuurt.’ Ik probeerde een afspraak te maken voor na de voorstelling. Ze zei: ‘Vrijdag, half acht.’

‘Dan moet ik drie dagen later naar huis,’ zei ik. ‘Kan ik vast op u rekenen?’

Ze fluisterde: ‘Ik houd m'n afspraken.’ Draaide zich om, ging 't deurtje door en tot op de trap hoorde ik haar hartstochtelijke stem. Laag en heftig als de stem van Elise Homans.

De afspraak hield ik niet. Drie dagen bleken te lang. Ik reed de morgen daarop naar huis.

Toen kwam ‘Les Diaboliques’ en ik ging terug. Maar in ‘Sarah Bernard’ was een ander stuk. De concierge liet zich omkopen en gaf me Signorets adres: Place Dauphine 15.

Dat is een dromerig plein achter het Palais de Justice. Oude grijze huizen omsluiten een ovaal lapje grond waarop zoveel bomen groeien dat het een koppig stukje bos lijkt. Het is er zo stil, het licht is zo grijs en de achterkanten van de huizen stroomt de Seine.

[p. 78]

De deur van nr. 15 was vol gekrast met krijtletters. In 't midden stond: bellen en tegelijk duwen. Een versleten houten wenteltrap leidde naar de nok van 't huis, een vuil hol waar als een weinig origineel filmeffect een magere kat onder de balken zat.

Maar beneden, in de cour, liep een jonge knul, die zei op m'n vraag: ‘Dat is m'n tante. De deur naast die van de kelder.’

Ze deed zelf open.

Ze droeg een zwarte peignoir, d'r haar was blond, kort en bijna glad, haar lippen, wangen en ogen waren onopgemaakt.

Ze was Thérèse Raquin, maar ook Nicole uit Les Diaboliques. Ze zei: ‘U bent toen niet gekomen.’

Ik vertelde dat ik toen geen geld meer had en ze rookte zwijgend. In de kamer achter haar zag ik twee jonge mannen met zwarte snorren.

‘Ik kan nu niet,’ zei ze met een gebaar in hun richting.

‘Kom morgen om drie uur. De deur is open, dit is een vrij huis.’

En de dag daarop was de deur open. Ik wachtte minuten lang in de kleine hall en zag geen mens. Je kon in de keuken kijken en in een kamertje dat van een meisje moest zijn. In dat laatste stonden lichtblauwe stoeltjes en een opklapbed, een schoolbord, waarop in blauwe letters: ‘Catherine, wil je elke dag tien minuten pianostuderen s.v.p.’ Op de vensterbank een klein aqarium met twee goudvissen.

‘Mad'moiselle...’

Ze droeg een beige jersey jurk, eenvoudig, sportief model. En weer geen spoor van make up. Geen oorknoppen, geen ketting of armband, alleen een horloge aan een jongensachtige hand met ongelakte nagels.

[p. 79]

Ze liet me binnen in een grote lage kamer, waarvan de tussenmuur kennelijk was weggebroken.

Aan de voorkant, op een bank, zat een lange man met gebrost haar, te praten met een jong stel.

Ik herkende in hem de duivel uit Claude Autant-Lara's, bijzonder slechte film ‘Marguérithe de la nuit’; Yves Montand.

Simone Signoret ging aan de eettafel in de ander hoek zitten, wees me een stoel tegenover haar. Montand en z'n vrienden letten niet op ons.

In tegenstelling tot 't huis van Michèle Morgan, was dit geen showplace. De sfeer was nonchalant en gastvrij. We rookten en bekeken elkaar taxerend, zoals vrouwen dat doen. Ze vroeg: ‘Is er iets speciaals wat u weten wilde.’

Ik zei: ‘Waarom hebt u niet geprotesteerd tegen Les Diaboliques?’

Ze doofde haar sigaret, stak een andere op zoals ik haar dit in films zo vaak heb zien doen en antwoordde, de wenkbrauwen fronsend: ‘Het scenario is smerig.’ En toen: ‘Ik geloof niet dat die film gevaarlijk was, daarvoor is hij te overdreven, te geforceerd.’

‘In ons land,’ zeg ik, ‘waren de kritieken op een enkele na (Jordaan had wel degelijk bezwaren tegen de intrige) goed. Hoe was dat in Parijs?’

Ze inhaleert, knijpt de ogen half dicht: ‘Vrij goed. Maar wat zegt dat? De film is een goede show, maar hij is smerig. Clouzot maakt zoiets alleen om veel geld te verdienen. We hebben gekapt met de Clouzots.’

Ze leunt met de ellebogen op de tafel. ‘Hebt u les Sorcières de Salem nog gezien? 't Is een heel vooruitstrevend stuk. Daarin ben ik een eerlijke vrouw die van haar kinderen houdt en wier man een minnares heeft.

[p. 80]

Van “Les Sorcières de Salem” maken we een film, ook met m'n man Yves Montand. Ik ben dan een heel ander soort vrouw dan in m'n vorige films.’

En na m'n opmerking dat we haar altijd bijzonder goed vonden: ‘Men geeft me een etiket op de rug. Dat is een fout.’

‘Of ze haar man graag als partner heeft?’

‘We hebben daar geen complexen over,’ zegt ze laconiek. ‘Als we samen spelen is 't goed, maar we forceren 't nooit. We doen 't alleen als het verhaal erbij gebaat is.

Het blad,’ vraagt ze, ‘waarvoor u schrijft, is dat vooruitstrevend?’

‘Ik houd van het filmen,’ zegt ze op m'n vraag. ‘Ik houd van 't geluid, de mensen, 't lawaai om me heep. 't Inspireert me. 't Is m'n huis, m'n werkplaats. Bij toneel is 't een gevecht tussen 't publiek en ons. Er kan niets gebeuren, je speelt tot het eind. Maar essentieel is het eender. Ik speel op het toneel zoals ik speel voor de film. Ik haat overdrijving, ik houd van understatement. Bij de film moet 't uit je hart komen en hier vandaan - ze slaat met de vuist op haar maag - van binnen. Dan voelt 't publiek wat 't voelen moet...’

‘De camera is een groot monster, een groot oog. Er zijn spelers die hebben alleen hun uiterlijk.’

Marlene Dietrich, Greta Garbo, Cary Cooper noemt ze de sterren uit haar kindertijd. De gouden legenden, de pioniers.

‘Als ik ze nu zou ontmoeten kan ik me nog niet voorstellen dat ik ze kan aanraken. Dat ze echt bestaan.’

‘Heeft dat blad waarvoor u schrijft wel eens een artikel over Joris Yvens? Dat is m'n beste vriend...’

Onder zijn regie doet ze mee aan de eerste internationale film, een samenwerking van acteurs uit vijf landen: Brazilië, Rusland, Italië, China, Frankrijk.

[p. 81]

‘Is uw man schilder? Heeft hij Picasso al eens ontmoet? Ach, dan moet hij erheen. Picasso is een goed vriend. Hij blijft zo ongelooflijk jong. Hij leeft als een kind. Hij is zo'n stimulans. Dit hebben we van hem gekregen.’

Ze staat op en pakt van een tafel een grote schaal met op de rand zwarte stieren.

Haar volgende film is onder regie van Bunuel en speelt in Mexico. Ook Charles Vanel, de politieman uit Les Diaboliques doet er aan mee.

Als ze zelf een film kon kiezen, welk soort zou ze dan prefereren?

Ze zegt: ‘Ik heb een verhaal van Roger Vailland: Beau Masque. Gaat over een meisje aan de lopende band in een fabriek.

Ik vind - praat ze heftig - dat kunst, schilderen zowel als toneel en film - moet wortelen in de problemen van de tijd waarin men leeft. Wat overbleef uit het verleden was nooit dat wat de tijd waarin het tot stand kwam, negeerde.

Als je de mensen wilt boeien die in deze tijd leven, moet je waarachtige problemen behandelen, niet oppervlakkig maar zo eerlijk mogelijk.

Van René Clairs films ‘Les grandes manoeuvres’ vindt ze vinnig: ‘'t Is alleen jammer dat hij niet bedacht heeft dat al die mooie jongens drie jaar later sneuvelden in de oorlog 14-18.’

Ze loopt naar de hoek waar Yves Montand met z'n vrienden zit. Ze pakt 't deurtje van een kast.

Tegelijk schiet Montand overeind en roept luid, bevelend, de armen omhoog: ‘Raak niets aan, zeg ik je!’

Simone Signoret doet een stap terug. Blijft, sigaret in de hand, 't hoofd iets voorover staan wachten. De houding van Thérèse Raquin.

‘Ne touchez, rien.’

[p. 82]

Wel, ze raakt niets aan. Ze wacht, beheerst en met die dreigende ondertoon, tot hij haar een foto geeft, een waarop hij zelf groot en krachtig troont, een arm om z'n vrouw die kleiner en smaller lijkt dan ze is. Met iets van het kindvrouwtje dat haar in werkelijkheid vreemd is.

In het halletje zegt ze: ‘Ja, dat is de kamer van m'n dochter Cathérine (kind van haar eerste man, de regisseur Yves Allégret). Ze is tien. Zeker, ik ben 34 en ik zie er naar uit.’

De Place Dauphine is stil en grijs. De bomen zijn zwart, de trap van het Palais de Justice lijkt melkwit. Ik loop naar Saint Michel, langs de Seine.

Een half jaar later, in de zomer van 1956, zag ik Simone Signoret en Yves Montand tijdens de repetities voor de film ‘Les sorcières de Salem’ naar de bewerking van Sartre. Signoret was gebruind en veel slanker uit Mexico terug gekomen.

Luis Bunuels ‘La mort en ce jardin’ was klaar. Toen echter stuitte ik zelf op de kille onverzettelijkheid, die haar in films zo goed afgaat.

Hoewel de regisseur, Raymond Rouleau gezegd had dat ik tijdens de repetities mocht blijven, probeerde zij me weg te krijgen. Montand glimlachte vriendelijk, maar hielp me evenmin. Omdat ik wou weten waaraan ik die tegenwerking te danken had, begon ik over 't interview. Waarop ze antwoordde, dat ze het nooit ontvangen had.

Ik beloofde het te sturen, vergat 't weer en toen ik een paar maanden later toch in Parijs moest zijn, nam ik 't nummer waarin het stond mee: want ze wou het hele blad zien.

Op een zondag in december las ik dat Simone Signoret en Yves Montand toch naar Rusland zouden gaan om daar op te treden. Montand had op een cocktailparty gezegd, dat hij

[p. 83]

ging om met eigen ogen te zien, wat er van al die berichten waar was: ‘Want voor communisten waren de berichten uit Hongarije verreweg 't ergst.’

Sartre had toen net voor het lidmaatschap van de Communistische Partij bedankt.

Met m'n krant van een jaar geleden liep ik naar de Place Dauphine. En weer stond de deur op een kier. Weer kwam ik in het halletje en zag het kamertje van Catherine: er zwommen goudvissen in een ronde kom. Op 't bord was nu een gezicht getekend met ‘Dit is Oom F.’ erbij.

Er kwam een meisje uit de keuken. Ze vroeg wat ik wou. Ik gaf haar m'n krant en zei dat ik die voor mevrouw en meneer had meegebracht. Of ik hen even mocht spreken.

Ze ging ermee naar binnen en bleef een lange tijd weg.

Eindelijk was ze er weer met m'n krant, die ze me onbewogen terug gaf. ‘Mevrouw en mijnheer danken u,’ zei ze.

‘Maar ze hebben nu en later geen tijd.’

De deur waarvan Signoret gezegd had: ‘ze is voor vrienden altijd open’ ging definitief achter me dicht.