Europa, mijn vaderland

[p. 30]

De ruïne van de Marienkirche te Lübeck

Stelt u zich eens voor, dat hij een bombardement van de grote steden van ons land het paleis op de Dam of de Dom van Utrecht zo getroffen was, dat slechts de muren overeind stonden. Stelt u zich verder voor, dat rondom deze monumenten de huizen in puin lagen, dat het land verarmd was en dat de eerste levensbehoeften moeilijk te krijgen waren.

Maar stelt u zich tevens voor, dat het paleis of de Dom gered kon worden en in hun oorspronkelijke staat gerestaureerd, terwijl verwaarlozing van de resten gedurende een paar maanden onherroepelijk tot verval zou leiden.

Wat zou u doen? Tot elke prijs deze monumenten voor de ondergang redden of ze aan hun lot overlaten en weer en wind laten volbrengen, wat de bommen zo grondig hadden voorbereid?

Voor dit probleem staat men op het ogenblik in Noord-Duitsland, want wat de Dom van Utrecht of het paleis op de Dam voor Nederland betekenen, dat betekent de Marienkirche te Lübeck voor heel Noord-Duitsland. Evenals de Dom heeft de Marienkirche tot voorbeeld gediend voor vele kleinere in Schwerin, Rostock, Stralsund enz. Zij is de eerste grote baksteenkerk uit dit gebied (pl.m. 1250-1350), maar zij is meer: zij is een symbool van de cultuur in Noord-Duitsland, zoals het paleis een symbool is van de rijkdom en beschaving van Amsterdam in de gouden eeuw.

In de nacht van 28 op 29 Maart 1942 werd de Marienkirche door bommen getroffen en de brand, die hiervan het gevolg was, heeft niet alleen een groot deel van haar kunstschatten vernietigd, maar tevens verbrandden hierbij de zware houten trekbalken, die de muren bij elkaar hielden. Het gevolg was, dat de veertig meter hoge gewelven van het middenschip in beweging kwamen, die nu de muren van elkaar duwden. De steunberen aan de buitenkant van het gebouw

[p. 31]

zijn niet sterk genoeg om aan deze druk weerstand te bieden en op het ogenblik staan de muren aan beide kanten reeds 70 cm uit het lood, de pijlers zijn naar buiten omgebogen, de gewelven zijn doorgezakt en vertonen scheuren.

De toestand is op het ogenblik zo, dat een aantal metalen trekstangen zijn aangebracht, die moeten verhinderen, dat de muren nog verder uiteenwijken. Indien dit laatste zou geschieden, zouden de gewelven verder doorzakken, op een gegeven ogenblik instorten en op hetzelfde ogenblik zouden dan de steunberen buiten de muren naar binnen duwen en van de machtige Marienkirche zou slechts een onherkenbare steenhoop overblijven.

Men heeft reeds 1.300.000 Mark besteed om de allernodigste herstelwerkzaamheden te verrichten, doch wil men zeker zijn, dat er geen catastrophe geschiedt, dan moet men nog D.M. 1.000.000 voor herstel van pijlers, dak, vensters en fundamenten uitgeven. Natuurlijk kan de parochie dit niet betalen, de stad evenmin, het omliggende land ook niet, dit is een nationale zaak, evenals dit bij herstel van de Dom van Utrecht of het paleis op de Dam zou zijn. Brochures in het Duits en in het Engels zijn verschenen: Redt de Marienkirche en men heeft een lening uit willen schrijven. De Amerikanen hebben echter geen toestemming gegeven voor de uitschrijving van deze lening: eerst moet de industrie hersteld worden. Maar elk ogenblik van uitstel kán het algehele verlies van de Marienkirche ten gevolge hebben.

Bij alle ongeluk kwam echter ook een geluk en dat maakt de zaak alleen nog maar ingewikkelder. Ten gevolge van de hitte, die de brand veroorzaakte, zijn gedeelten van de kalk- en verflagen afgebladderd en kwamen prachtige wandschilderingen uit het begin van de 14de eeuw te voorschijn, uit de tijd dus, dat de kerk gebouwd werd.

Het interieur van de Marienkirche was niet wit, maar kleurrijk! Deze ontdekking heeft velen verbaasd. De strenge

[p. 32]

Noordduitse kerk was dus niet zo streng: hoe eenvoudig de lijnen ook mogen zijn, de algemene indruk moet eerder blijmoedig dan plechtig zijn geweest. Het merkwaardige hierbij is, dat de witte kleur vermoedelijk niet het gevolg geweest is van de ingebruikneming der kerk door de Hervormden, maar dat reeds in 1476 onder de invloed van de Renaissance de wandschilderingen aan het oog onttrokken zijn. In deze tijd immers werd de kerk versierd met schilderijen en rijke altaren, die slechts goed tot hun recht kwamen tegen een witte en niet tegen een beschilderde wand. Het blijkt tevens dat talrijke schilderingen in Scandinavië, vooral in Zweden, met Lübeck in verband moeten gebracht worden.

Welk een moeilijk probleem doet zich hier voor! Moet men het hoofd schudden over de beslissing der Amerikanen, die de industrie boven het herstel van dit geweldige Europese kunstwerk stellen? In de Engelse brochure staat boven een hoofdstuk: International help is needed (Internationale hulp is geboden). De bouwmeester van de kerk, dr ir Bruno Fendrich, schudt moedeloos het hoofd: ‘Ik kan alleen bouwen, ik kan niet over geld onderhandelen, maar als er niet spoedig hulp komt, is het te laat.’ Vijftien jaar van zijn leven heeft deze architect besteed aan de restauratie van de Marienkirche te Danzig. Voor de oorlog was hij net klaar en kort daarop werd zijn levenswerk vernietigd. Nu staat hij voor een ander levenswerk, dat, naar men moet vrezen, niet voleindigd zal worden.

‘Ik heb me opgegeven voor emigratie naar Argentinië als bouwvakarbeider’, zegt hij, enigszins verbeten. Een man, over de veertig, die na zoveel tegenslag een nieuw leven wil beginnen. De tragiek van een mens, innig verbonden met de tragiek van een gebouw, een stad, een land, Europa.

(Intussen is het toch gelukt het benodigde geld bijeen te krijgen. In 1951 werd de kerk weer in gebruik genomen. Enige wandschilderingen zijn zo grondig ‘gerestaureerd’, dat men van vervalsing spreekt.)