Europa, mijn vaderland

[p. 43]

Indrukken van de herbouw in Duitsland

Vele Duitsers leven zes jaar na de bevrijding of de nederlaag, men kan het opvatten zoals men wil, nog in het stof, het puin en de ruïnes. Er is veel gebouwd, in de centra der grote steden, zowel als in de buitenwijken, maar het beeld van een troosteloze woestenij blijft ook nu nog op het netvlies hangen en verdwijnt niet, hoezeer men zich ook tracht te verkijken op de bossen, de rivieren, de wazige bergen en de wijde vergezichten. Dit beeld is in het geheugen geëtst als men naar de helle kleuren der etalages kijkt of een vrouw ziet lopen met nylons of in een gloednieuwe tram met kussens stapt, die door het groene land rijdt. Ergens stuit men steeds weer op brokken steen, die als afgerukte ledematen omhoogsteken of als dode lichamen langzaam vergaan.

In Keulen en Dusseldorp loopt men als een feestganger door de vrolijke winkelstraten, maar het zijn slechts coulissen: tussen deze enkele gangen, waar men leeft met de levenden, waar men koopt en verkoopt en elkaar bekijkt, liggen de lege velden, of staan de spookachtige huizengeraamten, waar de mokers en de kraanwagens het kerkhof moeten opruimen om plaats te kunnen maken voor een nieuwe stad.

Aan de ring van boulevards die om de stad leidt staan daar reeds banken en kantoorgebouwen, bioscopen en café's en 's avonds, als de lichtreclames branden, is het alsof er niets gebeurd is, doch al dat strakke rood en blauw en geel wordt slechts gevormd door gloeiwormen op een in ontbinding verkerend lijk.

Toch had men hier niet gemakkelijk anders kunnen handelen: in tegenstelling met Rotterdam kon hier eerst na de oorlog het opruimen beginnen. Ook kon men niet, zoals in Rotterdam, de grond onteigenen. Voorts is men van het standpunt uitgegaan, dat het centrum in de eerste plaats zijn functie als brandpunt voor het stedelijk leven moest herkrijgen.

[p. 44]

Door de koortsachtige snelheid, waarmee men althans voor het oog een ‘stadsbeeld’ heeft willen scheppen, heeft men de architectonische en stedebouwkundige moeilijkheden niet altijd voldoende onder de ogen gezien. Het centrum van Keulen zal in stedebouwkundig opzicht vermoedelijk niet veel veranderen: voorlopig is alleen nog maar de grote doorbraak van het Hahnentor naar de Rijn zichtbaar, waaraan de toren van de kleine St. Martin, één van de vele schier onherstelbaar verwoeste Romaanse kerken, ten offer zal vallen.

Wat de architectuur betreft is datgene wat tot nu toe gebouwd is niet bijzonder fraai. Het waren allereerst de banken en kantoorgebouwen, waarvoor geld beschikbaar bleek te zijn en deze munten niet uit door een mooie of zelfs maar aannemelijke vorm. Het zijn over het algemeen strakke wanden met rechthoekige scherpe gaten er in, waarbij het betonskelet vaak verdoezeld is door platen van natuursteen, in sommige gevallen heeft men zelfs gemeend deze platen zo aan te brengen, dat zij bedrieglijk steenblokken nabootsen, zodat het lijkt alsof de muren uit massieve natuursteen zijn opgebouwd. Op een of andere wijze verraadt de stijve vorm dan echter, dat achter al die natuurlijkheid iets zeer kunstmatigs steekt. Over de allervreselijkste dingen, de wederopbouw van de Landescentralbank, de Rhein-Ruhrbank en de Bankverein West-Deutschland aan de Untersachsenhausen te Keulen in neo-Gothiek en neo-Barok en soortgelijke imitatie uit de negentiende eeuw zullen we het maar niet hebben. De zo dikwijls niet gunstig besproken banken aan de Blaak te Rotterdam zijn er meesterwerken van bouwkunst bij. Een gunstige uitzondering maakt in dezelfde straat het Postkantoor, dat wel niet mooi geworden is, maar waar men alle tierelantijnen, die er vroeger aan waren, heeft weggelaten.

Doordachte gebouwen treft men zeer weinig aan: de enige, die men zou kunnen noemen, zijn het British Centre, ‘die Brücke’ van Riphahn en het verzekeringsgebouw Concordia

[p. 45]

van dezelfde architect; de gebouwen van Band, een zakenpand Osterkorn met hele kleine balconnetjes en de Rheinisch-Westphalische bank, waarin het betonskelet zichtbaar is in een roze omlijsting, en de vlakken onder de ramen zwart gekleurd zijn, zijn wat kunstnijverheidsachtig. Deze gebouwen zien er meer uit als kunstvoorwerpen, smaakvol van kleur en lijn weliswaar, dan als dingen, die op de grond staan en waar mensen in wonen of werken.

De oogst is schraal, hetgeen voor een deel ook voortkomt uit het feit, dat men in de Duitse steden op oude fundamenten nieuwe gebouwen heeft opgetrokken. Het voordeel hiervan is, dat men sneller opschiet, het nadeel, dat de architect gebonden is, soms te zeer gebonden, zoals P.F. Schneider, die een nog goed bewaard betonskelet voor het Funkhaus in Keulen heeft moeten gebruiken en er dan ook niet veel van gemaakt heeft, terwijl hij met zijn winkel voor de geallieerden in de Volksparksiedlung blijk heeft gegeven het beter te kunnen.

Schraler nog dan in Keulen lijkt de oogst in Münster, waar men aan de Prinzipalmarkt een kruising van oud en modern tot stand heeft gebracht, zoals bij ons in Middelburg. Men heeft de proporties willekeurig veranderd, de ramen anders verdeeld of vermeerderd, de toppen vereenvoudigd en zo in plaats van een rijtje elegante dames een stelletje olifanten neergezet in de hoop, dat het effect de toeschouwer zal bevredigen.

Dit probleem, restaureren of niet, iets soortgelijks bouwen of iets heel anders, oude fragmenten in een museum stoppen of inmetselen houdt velen bezig. Het inmetselen van oude bouwfragmenten geeft meestal geen bevredigende oplossing, hetgeen blijkt aan het Stadthaus te Keulen, waar het nog knap gedaan is. In Dusseldorp heeft men om de oude kern van het administratiegebouw van de girodienst een nieuw kantoor gemetseld en men kan alleen zeggen, dat het er potsierlijk uitziet.

Alles bij elkaar genomen kan men ten aanzien van de centra

[p. 46]

van enkele Duitse steden hoopvol gestemd zijn, maar die hoop is nog niet verwezenlijkt. Men mag echter aannemen, dat ons geslacht of liever het komende vitaal genoeg zal zijn om iets van deze eeuw, wat het dan ook moge zijn, in steen of beton vast te leggen. Doch dat de wonden langzaam, zeer langzaam helen en dat Europa door littekens geschonden, duidelijker verminkt dan met roem overdekt, haar dierbaar gezicht weer ten hemel zal heffen, staat vast. De gedachte, dat zij nogmaals door welke barbaren dan ook, verwoest zal worden, kan men voor zijn eigen gemoedsrust beter onderdrukken. Want een volgende oorlog zal door ons werelddeel niet meer overleefd worden. Eigenlijk heeft Duitsland als zodanig de tweede wereldoorlog reeds niet overleefd. Het is onherkenbaar geschonden.