Europa, mijn vaderland

[p. 47]

Nieuwe woningbouw in Duitsland

Om een goede, dat wil zeggen gunstige, indruk te krijgen van de naoorlogse volkswoningbouw in het Roergebied kan men het beste in Duisburg de tram naar Dusseldorp nemen. Het is een tram met eet- en drankgelegenheid, een teken van welvaart, ja zelfs van luxe, want de afstand van Duisburg naar Dusseldorp is nog geen twintig kilometer en men kan het op zo'n korte afstand toch eigenlijk wel zonder een glas wijn stellen.

Hoe dan ook, koffie kan men beter niet nemen, want die is nog heet als men al uit moet stappen aan de stadrand van Duisburg bij het ‘Haus am Park,’ een flat voor werkende vrouwen, aan de Düsseldorfer Strasse gelegen. Het vormt het voorste blok van een rij in strokenbouw aangelegd, waarvan elk aan de straatkant versierd is met nogal sterk sprekende en niet altijd even geslaagde rode scraffiti, een techniek, waarbij men de grote vormen wel zorgvuldig moet uitbalanceren. De blokken liggen aan één kant aan een park, aan de andere kant met de kop aan een rijweg, hiervan gescheiden door pergola's die vermoedelijk met rozen of één of andere klimplant begroeid moeten worden om een soort wandelgang te vormen, die uitsluitend als afsluiting dienst doet, want niemand zal er wel gaan wandelen.

Het geheel is zeer vriendelijk, de huizen zijn alleen te bereiken door middel van woonpaden, er zijn zandbakken en hoge hekken om kleden te kloppen. Dat kleden kloppen buitenshuis en niet op de veranda's is iets wat onze Nederlandse stadsbewoonsters wel van de Duitse vrouwen over mochten nemen; er is echter een gemeenschappelijke tuin voor nodig. De architectuur valt, afgezien van dat huis voor werkende vrouwen, niet mee. De onderverdiepingen zijn laag en vormen geen duidelijk onderdeel van de gevelwand, de raamindeling is conventioneel en de charme van dit complex, dat ontworpen

[p. 48]

is door de gebroeders Conle, ligt dan ook geheel in de ligging en in het feit, dat deze open bouw door de beplanting altijd een aangename indruk maakt, in dit geval te meer, omdat de afstand tussen de blokken vrij groot is en de huizen slechts drie woonlagen bevatten.

Vriendelijker doch minder gedurfd zijn de blokken van Köngeter, Hedebrand en Freiwald aan dezelfde tramlijn gelegen, maar nu dicht bij Dusseldorp aan de Kaiserswertherstrasse, gedeeltelijk open bouw, gedeeltelijk strokenbouw. Bij de eerste staan de ‘voorkanten’ van de blokken naar elkaar toegekeerd, bij de tweede staan ze achter elkaar, dus voorkant kijkt op achterkant, maar eigenlijk moet de architect bij beide er voor zorgen, dat voor- en achterkanten gelijkwaardig zijn, zodat men alleen van voorkant spreekt omdat daar nu toevallig de hoofdingang is.

De lange blokken in dit complex worden aan de Zuidkant afgesloten door blokjes van twee verdiepingen, een beetje wonderlijk, want een afsluiting van de Noordkant is natuurlijk gunstiger, er zijn geen woonpaden, maar asphaltwegen die dood lopen zodat echt verkeer onmogelijk gemaakt is. De architectuur is eenvoudig, afwisselend ingebouwde balcons afgesloten door bruin geteerd latwerk en tamelijk grote ramen, de onderverdiepingen zijn ook hier weer aan de lage kant, gedeeltelijk in de grond dus, maar het geheel is uiterst liefelijk en vormt een oase in de niet erg prettige omgeving van de rommelige voorstadwijk.

Iets verder naar Dusseldorp toe, op de hoek van de Reeserstrasse en de Kaiserswertherstrasse, staat een complex van Dürrer van wat wij ‘echt Duitse’ woningen zouden noemen: strak, streng zelfs, een beetje huurkazerneachtig op het eerste gezicht. De blokken vormen een rechthoek, waarvan de korte zijde is afgesloten door lage garages, de gemeenschappelijke tuin is alleen toegankelijk voor de bewoners en het groen is dus alleen voor hen gereserveerd, van stedebouwkundig stand-

[p. t.o. 48]

Een hoek van de Sint Sebalduskerk te Neurenberg

[p. t.o. 49]

De Sint Aegidiuskerk te Neurenberg

[p. 49]

punt een wat ‘gierige’ opvatting. Binnen de ‘omheining’ ziet het er beter uit en opmerkelijk is de vondst van de architect, die de blokken ten opzichte van elkaar heeft laten verspringen als dominostenen, welke enigszins scheef naast elkaar zijn gezet en die de rooilijnen licht heeft gebogen. Hierdoor is de al te grote strengheid toch enigszins opgeheven al kan men er bij blijven, dat men zulke blokken toch niet in ons land zou wensen, zelfs al is de afstand zo royaal als hier.

Tussen Dusseldorp en Keulen, in Leverkusen, de stad met de vele chemische fabrieken, die in haar geheel een voorbeeld voor slechte negentiende-eeuwse bouw is, kan men nog een paar blokken zien, die eveneens open zijn. Het zijn galerijwoningen, waar dus de ‘achterkant’ uit gangpaden op de verdiepingen bestaat. Deze woningen van Teitz hebben het nadeel, van architectonisch standpunt wel te verstaan, dat de glazen trappenhuizen veel te zwaar zijn, zo zwaar, dat ze pas in harmonie met het blok zouden zijn als dit zeven of acht verdiepingen telde.

Genoemde voorbeelden en ook moderne woningblokken in bijvoorbeeld Darmstadt (Werner Neumann) of Karlsruhe-Dammerstock (Willy van den Kerkhoff) brengen niets werkelijk ‘nieuws’, hetgeen overigens niet altijd nodig is, maar zij bewijzen, dat het eigen-tuintjes-gedoe in Duitsland tot het verleden behoort, dat men dus in het algemeen de stelregel huldigt, dat alle niet bebouwde, met groen beplante terreinen gemeenschappelijk dienen te zijn. Deze tendenz neemt men zelfs waar in de ‘Siedlungen’, die nu wel niet precies tuindorpen zijn, maar waar het eengezinshuis toch gewoonlijk de boventoon voert. Er zijn afschuwelijk lelijke Siedlungen, waar de huizen in eentonige rijen geplaatst als het ware uit een blokkendoos komen, maar in het Volkspark te Keulen en op de Venusberg te Bonn heeft men door een knap gevonden verdeling verrassende effecten en mooie doorkijkjes weten te vinden.