Europa, mijn vaderland

[p. 69]

Hamlet als strijdbare figuur in een abnormale situatie

De Hamlet-opvoering, die tijdens het Holland-festival 1950 door het Londense toneelgezelschap The Old Vic gegeven werd, was vooral belangwekkend, omdat Michael Redgrave als Hamlet er tijdens deze voorstelling in geslaagd is aan alle voorgaande opvattingen nog één toe te voegen. De laatste tijd is het niet meer de gewoonte Hamlet als een philosoof, een twijfelaar of een dromer te beschouwen. Sir Laurence Olivier ging echter in de film wel wat erg ver door van Hamlet een levendige, tamelijk luid schreeuwende mannetjes-putter te maken, die in de Duits-romantische décors rondspookte als een Siegfried, die merkwaardigerwijze toch nog een paar verstandige woorden (van Shakespeare) zegt.

Het is verklaarbaar, dat men zo langzamerhand wel af wil van de vage Hamlet, die geen duidelijk karakter toont, omdat het toneel immers een strakke uitbeelding verlangt, maar het gevaar bestaat, dat de figuur dan weer te sterk vereenvoudigd wordt en de gestalte, zoals zij weergegeven wordt door de acteur, niet in overeenstemming is te brengen met Shakespeare's uitspraken.

Redgrave nu is er in geslaagd Hamlet voor ons te doen leven door van hem een normaal mens te maken, die in een volkomen abnormale situatie verkeert en die in deze abnormale situatie niet altijd in staat is de juiste oplossing te vinden. Hij gelooft, als een gewoon verstandig man, niet meteen aan de boodschap, die de geest van zijn vader hem brengt, doch tracht door de befaamde toneelvoorstelling er achter te komen, of zijn oom zijn vader werkelijk vermoord heeft. Als hij er van overtuigd is, dat dit inderdaad het geval is, tracht hij de schuldige te doden, maar het was niet de koning, die zich achter het gordijn had verscholen in de kamer van zijn moeder, maar Polonius.

[p. 70]

Deze ‘vergissing’ vormt het draaipunt in Redgrave's opvatting. Tot op dit ogenblik heeft hij duidelijk laten merken, dat hij niemand in zijn omgeving meer vertrouwde, Ophelia niet en Polonius niet, hij komt door een overigens lang niet onintelligent gevoerd onderzoek tot de conclusie, dat hij te midden van hem vijandige mensen leeft en zijn zogenaamd verwarde opmerkingen zijn deels te verklaren uit zijn twijfel, of hij het wel aan het rechte eind heeft, deels uit zijn tactiek zijn vijanden te misleiden, deels uit minachting doordat het hem eigenlijk weinig kan schelen of men hem doorziet, ja of neen.

Na de moord op Polonius is hij een verslagen man: hij vertrouwt zich zelf niet meer. Hij heeft gefaald en hij is onverschilliger geworden. Hij laat zich nu beheersen door de stemming van het ogenblik, vandaar, dat hij zich zonder veel tegenstand naar Engeland laat sturen, vandaar zijn beschouwingen over de dood bij de schedel van Yorick, vandaar dat hij zich toch wel wat al te gemakkelijk laat verleiden tot een duel met Laertes, de zoon van Polonius. Toch is hij niet zo onverschillig, dat hij zich de beschuldiging, Ophelia's dood op zijn geweten te hebben, aan laat leunen en hij neemt wraak op Rosencrantz en Guildenstern door hen met de brief, die zijn doodvonnis behelsde, naar Engeland door te zenden. Maar zijn woorden en daden zijn niet meer gericht op één punt: wraak te nemen op zijn stiefvader zoals in het eerste deel; wel tracht hij zich te handhaven in een hem vijandige wereld, die hem op verschillende manieren belaagt.

De ‘duistere’ punten in de figuur van Hamlet zijn door Redgrave op deze wijze veel helderder geworden, door de gemoedstoestand veroorzaakt door de aanvankelijke twijfel en de daarop volgende mislukte wraak tot uitgangspunt van zijn vertolking te maken. En ineens zien we, dat Hamlet lang zo ‘moeilijk’ niet is, als we vroeger hebben gedacht: hij is alleen een man, die in een ondenkbaar moeilijke positie verkeert.

[p. 71]

De voorstelling in Londen had reeds van de eerste voorstellingen af veel succes, ondanks het feit, dat de bijfiguren niet altijd even gelukkig zijn gekozen. De koningin met name was te zwak, Polonius te dwaas, de koning te onbeschaafd en ruw. De vertoning heeft echter zonder twijfel het aantal Hamlet-figuren met één verrijkt, die anders dan de romantisch gekleurde de psychologie van Shakespeare's drama beter tot haar recht doet komen.