Europa, mijn vaderland

[p. 72]

Het klassieke Engelse blijspel

In Engeland wordt een grote groep blijspelen geregeld opgevoerd, die men bijna nooit op het vasteland ziet. Zij worden Restauration-plays, de spelen van de Restauratie, genoemd. Van die restauratie weten we uit onze eigen vaderlandse geschiedenis wel iets af. Karel II van Engeland logeerde immers, voor hij in 1660 weer tot de troon werd geroepen, bij Willem III. Hij voerde daarna tegen ons land de tweede Engelse oorlog en hij verbond zich met Lodewijk XIV om in 1672 nog eens tegen ons op te trekken. Aan de Restauratie was het bewind van Cromwell voorafgegaan en 18 jaar lang waren de theaters gesloten geweest.

Terwijl wij uit onze geschiedenisboeken de indruk krijgen, dat de laatste helft van de zeventiende eeuw niet alleen rumoerig, maar ook moeilijk was, is die tijd in Frankrijk en Engeland juist tamelijk zorgeloos geweest. Tussen 1662 en 1688 werd het beroemde slot van Versailles gebouwd, Molière vierde zijn triomfen als toneelspeler en toneelschrijver en in Engeland ontwikkelde zich een hele nieuwe stijl op het toneel al is vooral in het begin Molière's invloed wel merkbaar.

Men kan in zekere zin zowel de auteurs uit die tijd als het publiek, waarvoor ze schreven, als de ‘oorlogswinstmakers’ der Restauratie beschouwen. Achttien jaar lang waren de Puriteinen aan het bewind geweest en had de aristocratie zich niet kunnen laten gelden. Onder de ‘Merry Monarch’ die van minnares verwisselde, als een gewoon mens van hemd, werd de ondeugd verheerlijkt, maar men moest natuurlijk aristocraat zijn. De auteurs behoorden tot de ‘betere’ standen: Etherege en Congreve voelden zich zozeer gentleman en amateur, dat ze na driemaal geweldig succes te hebben gehad met hun blijspelen er mee ophielden, omdat ze geen beroepsschrijvers wilden zijn.

Dryden, ontegenzeggelijk de belangrijkste literaire figuur

[p. 73]

van die tijd, slaagde er niet in zijn publiek zo te boeien, omdat hij volgens Etherege te ernstig was. Het ontbrak hem aan de ‘edele luiheid des geestes’, die door de mode werd voorgeschreven. Overspel was een aardig grapje, kaartspel een plezierig tijdverdrijf, drinken een goede gewoonte, luxe een levensbehoefte. Men mocht van een meisje houden, maar dan moest ze ook geld hebben en nergens werd het bedrag vergeten, dat ze inbracht. We hebben het nu wel eens over de ‘harde’ literatuur der Amerikanen: als men de Restauratiespelen leest, ziet men, dat ook dit genre niet nieuw is.

Zo op het eerste gezicht zijn deze door de Engelsen als ‘klassiek’ beschouwde blijspelen niet zo erg sympathiek van mentaliteit, maar in vele opzichten zijn ze toch zeer interessant. In de eerste plaats is het allemaal voortreffelijk toneel, voorts zijn ze zeer geestig en dan zijn ze onbekommerd. Het mag dan zijn, dat de liefde wat al te luchtig wordt opgevat, de zwaarwichtige huwelijksproblemen van onze tijd, waarin alle bewuste en onbewuste beweegredenen tot in den treure worden uitgemeten, zijn evenmin erg verheffend. In de Restauratiespelen is de liefde in elk geval nog iets plezierigs, iets dat de mensen naast enig verdriet heel veel vreugde geeft en dat is in wezen toch een betere opvatting dan die van onze moderne realisten, waarin een zoen veelal de inleiding vormt tot een catastrophe voor beide partijen.

Voorts moeten we bedenken, dat in de latere spelen, die uit de 18e eeuw dus, het cynische element veel geringer is: uit de Restauratiespelen zijn de mildere en gevoeliger stukken van Oliver Goldsmith en Richard Brinsley Sheridan voortgekomen.

Tussen beide genres in staat George Farquhar, vooral bekend door zijn The Beaux' Stratagem (De tactiek van de ijdele edelman). Farquhar was om te beginnen geen amateur, zoals zijn voorgangers, maar een beroepsschrijver en houdt dus aanvankelijk meer rekening met een breder publiek.

[p. 74]

Maar tevens is zijn opzet onschuldiger: hij schrijft geen satyre om de satyre, zoals Congreve en zijn vrienden, die zeker niet wilden moraliseren: als zij dat wel wilden, stelden zij de ondeugd zo pleizierig voor, dat ze hun doel voorbijschoten. Zijn werk is minder verbeten in levensbegeerte en vrijgevochtenheid, minder een reactie op het puritanisme en de burgerlijkheid en daardoor vrijer, humoristischer.

In The Beaux' Stratagem worden geen toestanden in hofkringen of wat daar bijhangt beschreven: het is de geschiedenis van twee berooide edellieden, die uit Londen zijn gevlucht, omdat ze daar niet meer volgens hun stand konden leven. Zij zijn op zoek naar een rijk meisje, maar om te kunnen volhouden, dat ze nog in goeden doen zijn, is de één beurtelings de knecht van de andere. Er volgen heel wat verwikkelingen en op het einde moet veel dat krom was, weer worden rechtgezet, maar alles loopt goed af en aan het slot hebben we twee gelukkige paren, merkwaardigerwijze nog steeds in de trant van Shakespeare dus.

Het is vreemd, dat geen enkel Nederlands gezelschap uit de grote keuze van stukken van deze periode, althans na de oorlog er ooit één waardig heeft gekeurd om op het repertoire te nemen. Want deze blijspelen zijn niet meer typisch Engels dan Goldoni typisch Italiaans of Molière typisch Frans is. In Londen gaat er altijd wel één van die ‘Restaurationclassics’ en meestal worden ze even voortreffelijk, ja zelfs beter, gespeeld dan de Shakespeare-stukken. Het is jammer, dat dit zo rijke gebied der literatuur in ons land helemaal onbekend is, terwijl we zo dikwijls worden vergast op Amerikaanse kluchten van dubieuze waarde.