Europa, mijn vaderland

[p. 78]

The Cocktail Party, deskundig getekend huwelijksdrama

Toen Shaw zijn toekomstige vrouw voorstelde aan de jongste dochter van Charles Dickens, in die tijd reeds een tamelijk oude dame, zei ze: ‘Ik feliciteer u, maar haar niet’. Ik weet niet of T.S. Eliot getrouwd is, maar als men zijn toneelstuk The Cocktail Party heeft gezien, dat tijdens het Edinburgh-festival werd opgevoerd in het Lyceum theater, is men geneigd hem hetzelfde dubieuze compliment te geven.

The Cocktail Party, zonder twijfel één van de sensaties van het festival te Edinburgh, is een drama van huwelijksmoeilijkheden, die zo helder en deskundig zijn getekend, dat de auteur welhaast uit eigen ervaring moet spreken. Het is het derde stuk van de bekende, in Amerika geboren Engelse dichter, die in 1948 de Nobelprijs voor letterkunde verwierf. Zijn eerste: Murder in the Cathedral (Moord in de kathedraal) werd in 1935 geschreven. Tien jaar later schreef Eliot The Family Reunion (De familie-bijeenkomst). In dit stuk gebruikte hij een versvorm, die geschikt was voor een moderne dialoog. Het resultaat was verrassend: het publiek merkte het niet eens en dacht, dat het stuk in proza geschreven was.

Zowel in Murder in the Cathedral als in de Family Reunion laste Eliot naar het voorbeeld van de oude Grieken het koor in, dat commentaar geeft op hetgeen op het toneel geschiedt en soms zelfs aan de handeling deelneemt.

In The Cocktail Party heeft Eliot geheel afstand gedaan van deze hulpmiddelen. Het drama is in verzen geschreven, doch hiervan merkt men niets, en het koor is geheel verdwenen. Het is een ‘gewoon’ modern toneelstuk. Het begint en eindigt met een cocktailparty: de optredende personen zijn een advocaat Edward Chamberlayne en zijn vrouw Lavinia, een dokter Sir Henry Harcourt Riley, die aanvankelijk wordt aangeduid als een ‘onbekende gast’, een weduwe, een jonge

[p. 79]

schrijver, Peter Quilpe, een meisje, Celia Coplestone en een hoge ambtenaar, Alexander Mac Colgie Gibbs. De vrouw van Chamberlayne heeft hem juist voor het partijtje verlaten en nu blijkt, dat Chamberlayne een verhouding heeft met Celia. Hij bemerkt echter, dat hij, ondanks het feit, dat hij nu vrij is, niet de moed heeft met haar te trouwen.

Zijn vrouw Lavinia is verliefd op Peter Quilpe; deze is echter op zijn beurt weer verliefd op Celia, die niets van hem wil weten. De dokter raadt beiden aan zich met elkaar te verzoenen en dit geschiedt, maar enige weken daarna komen ze hem consulteren. Zij hebben genoeg van het leven, ze voelen zich eenzaam, zij achten hun ‘geval’ uniek en nu begint de dokter met zijn analyse. Hij geeft de feiten weer, zoals ze zijn: Chamberlayne, die na zijn mislukt huwelijk niet genoeg van Celia hield om met haar te trouwen, is een man, die op middelbare leeftijd bemerkt, dat hij niet in staat is tot liefde. Lavinia, versmaad door Peter, heeft bemerkt, dat zij niet in staat is liefde op te wekken. Hij raadt hen aan het leven te aanvaarden. Dan komt Celia en hij stelt haar voor de keuze: haar leven voort te zetten zo goed ze dit kan of naar zijn sanatorium te gaan, d.w.z. zich op te offeren.

In het derde bedrijf blijkt, dat Celia het laatste heeft gekozen: zij is pleegzuster geworden in één of andere kolonie, waar de inboorlingen in opstand zijn gekomen. Tijdens deze opstand is ze gevangengenomen: men heeft haar gekruisigd in de nabijheid van een mierenhoop.

Dit laatste bedrijf is uiterst zwak: de gruwelijke historie wordt rustig verteld onder een borreltje en al is iedereen erg onder de indruk, de eindconclusie luidt: het leven gaat verder!

Ondanks dit onbevredigende slot heeft het stuk onmiskenbaar kwaliteiten, de analyse van Chamberlayne en zijn vrouw is voortreffelijk, maar de dokter doet wel raadselachtiger dan nodig is. De dialogen zijn uiterst scherp en geestig, maar ze zijn niet alleen dat: achter de woorden voelt men een sfeer van

[p. 80]

mededogen met de wonderlijke moeilijkheden, die een mens kan hebben tijdens dit aards bestaan.

De opvoering was goed, doch zeker niet brillant, de beste speler was Alec Guinness als de dokter, Robert Flemyng als Chamberlayne was bepaald onvoldoende, in alle situaties was zijn intonatie dezelfde en hij sprak voortdurend quasi onverschillig, alsof de hele zaak hem niet aanging: een irriterende manier om een rol te ‘karakteriseren’, door namelijk eigenlijk niet te spelen.