Europa, mijn vaderland

[p. 117]

De Benelux op pantoffels (III)

De Nederlander, die op het ogenblik naar België gaat en met de gedachte aan de Benelux een hartelijk onthaal denkt te vinden, zal na enige dagen weldra ontnuchterd zijn. De ontvangst is koel, op het onbeleefde af. Collega's, ja zelfs redelijk goede kennissen verontschuldigen zich, dat ze te weinig tijd hebben om hem te ontvangen, ze laten hem enige malen terugkomen of opbellen, zeggen ronduit, dat ze ‘maar een half uurtje hebben’, missen afspraken, kortom, de bezoeker merkt duidelijk, dat hij eigenlijk in het geheel niet welkom is.

Walschap karakteriseerde de verhouding tussen de Nederlanders en de Vlamingen op het ogenblik als volgt: ‘Indien wij voor de oorlog een afspraak gemaakt zouden hebben om elkaar tussen Amsterdam en Antwerpen te ontmoeten, dan zouden de Vlamingen Haarlem reeds bereikt hebben voor de Nederlanders hun schoenen hadden aangetrokken. Nu is het anders: ook wij nemen de tijd er voor om onze schoenen aan te trekken en zo gebeurt het dus, dat we elkaar eerst halverwege tussen Amsterdam en Antwerpen zullen ontmoeten.’

Misbruik van gastvrijheid door de Nederlanders en de nog altijd bestaande misverstanden omtrent de taalstrijd en de zuivering zijn niet de enige redenen voor deze houding.

De Vlamingen zijn namelijk door hun taalstrijd voor de oorlog, hun isolement tijdens de oorlog en het onvoldoende contact met de Nederlanders na de oorlog in geestelijk opzicht anders georiënteerd dan wij vermoeden. In de eerste plaats zijn daar de Vlaamssprekenden, die toch aan de Franse cultuur de voorkeur geven. Een van hen zei me ronduit:

‘Als ik zou moeten kiezen, dan zou ik liever een ijzeren gordijn hebben tussen Amsterdam en Brussel dan tussen Brussel en Parijs. De Nederlandse literatuur staat heus niet op zo'n hoog peil, dat wij er een voorbeeld aan moeten nemen. Uw Anna Blaman zou in Parijs nauwelijks opzien baren. Uw

[p. 118]

Vestdijk is zeer bekwaam, maar is mij te veel nu eens Joyce, dan weer Kafka of Graves. Een al te sterke culturele verbroedering van Vlamingen en Nederlanders kan op provincialisme op wat groter schaal uitdraaien.’

Naast, doch niet volkomen tegenover deze typische Francophiel staat de Vlaming, die zich bewust is van zijn eigen cultuur.

‘De bewering, dat de huidige Nederlandse literatuur als geheel op hoger peil zou staan dan de Vlaamse, mist alle grond. Neem de tijdschriften: wij hebben de Vlaamse Gids, Dietsche Warande en Belfort en het Nieuw Vlaams Tijdschrift, alle drie een bepaalde richting vertegenwoordigend. Welke van uw tijdschriften zijn representatief voor een bepaalde groep? Het beste bewijs, dat ze geen lijn hebben, is de snelheid waarmee ze opgericht worden en weer verdwijnen. Er is geen oog op te houden. En de schrijvers? Wij hebben Gijsen, Walschap, Elsschot, Roelants; zijn ze slechter dan Dekker, Helman, Vestdijk, Bordewijk? Uw dichters Roland Holst, Nijhoff, Bloem publiceren vrijwel niet meer; waar zijn uw jongeren? Wij kennen uw literatuur, kent gij de onze?’

Deze laatste vraag brengt een ander eigenaardig probleem aan de orde, waar men zich in Vlaanderen aan ergert: de Vlaamse markt wordt voortdurend overstroomd met Nederlandse boeken, terwijl zo goed als geen boeken van Vlaamse uitgevers in Nederland kunnen worden geïmporteerd. Bij verdere navraag blijkt echter, dat de hoeveelheid boeken, in Nederland ingevoerd, vrijwel dezelfde is, maar dat het contingent der Belgische boeken bijna geheel wordt verbruikt door invoer van missalen, waarvoor een Belgische drukkerij schier het wereldmonopolie heeft. Nu zeggen de Vlaamse letterkundigen: ‘Als de Nederlanders maar wat meer belangstelling toonden voor ons werk, dan zou die verhouding wel verbeteren.’

Maar mag men die belangstelling bij het grote publiek

[p. 119]

(want het gaat hier toch niet om die paar letterkundigen, die boeken van hun Vlaamse collega's kopen) verwachten, als het product onbekend is, doordat men er niet mee in kennis kan komen? Het ligt op de weg van de Vlaamse uitgevers en schrijvers hier zelf verbetering in te brengen. Ook is het kortzichtig aanstoot te nemen aan de overvloed van Nederlandse lectuur, omdat deze, mits ze goed is, meehelpt in de taalstrijd, die immers nog steeds actueel is.

Op zuiver literair gebied begrijpt men dus weinig van de Nederlandse hooghartigheid, van het Nederlandse superioritietsgevoel. Maar ook op algemeen cultureel gebied is de Nederlander geneigd zich zelf hoger te achten dan de Vlaming. Dit komt tot uiting bij de bespreking van het verschil in opvoedingsysteem aan de universiteiten. De opleiding aan de universiteit in Nederland neigt tot specialisatie, het onderzoek, die in Vlaanderen tot algemene ontwikkeling. Dit verschil staat bijvoorbeeld een gelijkstelling van de diploma's in de weg. De Nederlanders beroepen zich gaarne op hun drie eeuwen onafhankelijke cultuur en deze typische Noord-Nederlandse cultuur is een even moeilijk te doorbreken bolwerk als die van de Walen. Er bestaat een, zij het niet met zoveel woorden uitgesproken, mening aan Nederlandse zijde, dat de Vlamingen zich maar bij ons moeten aanpassen. Het gevolg is, dat de Vlamingen het gevoel hebben, dat ze bij ons examen moeten doen om aanvaard te worden, dat ze zich tevens als ze ons bezoeken in een vreemd land voelen.

En toch: als men met verschillende intellectuelen en kunstenaars in Vlaanderen spreekt, merkt men, dat vele bezwaren uit de weg te ruimen zijn. We behoeven elkaar heus niet te verzekeren, dat onze beschaving tot de tachtigjarige oorlog één was, dat we eeuwenlang één universiteit, Leuven, hebben gehad, dat de scheiding tussen die gewesten géén scheiding was door verschil in mentaliteit, maar alleen het gevolg was van de veroveringen van Parma in de Zuidelijke Nederlanden.

[p. 120]

Onze wijze van denken is dezelfde. We hebben dezelfde liefde voor nauwkeurige vaststellingen der feiten, tot in de kleinste détails. We houden ons graag aan die feiten, zonder ons te verliezen in al te speculatieve redeneringen. We weten graag waar we aan toe zijn. Er mag dan een verschil in het volkskarakter van Walen en Vlamingen liggen, de eersten zijn impulsiever, voortvarender, spontaner, Vlamingen zowel als Nederlanders zijn voorzichtig, zakelijk, tot overwegen geneigd. De Nederlander gaat wellicht nog iets verder, is nog ‘Noordelijker’, dus gereserveerder, nuchterder en terughoudender.

Geregeld persoonlijk contact alleen kan ons bewuster maken van onze verwantschap en daar ontbreekt de laatste jaren nogal wat aan. Reisjes zoals wel eens hebben plaatsgevonden: een aantal Vlaamse schilders, die in drie dagen als toeristen door Nederland gesleept worden, hebben niet de minste zin. Men liet deze mensen behalve het onvermijdelijke Volendam onder andere De Hoge Veluwe (waarschijnlijk om de Van Goghs) en het Rijksmuseum zien. Heel aardig, maar als Vlaamse schilders de oude Nederlandse schilderkunst niet kennen en Van Gogh niet, is een culturele toenadering hopeloos. Zouden Willink, Schuhmacher, Wiegers - om nu maar eens een paar te noemen - nog Memlinc, Van der Weyden, Van Eyck of Breughel moeten zien? Voorts waren daar weer de vele onvermijdelijke redevoeringen. Lampo, Coole, Jonckheere bezochten Drente. Weer redevoeringen en wat dies meer zij. Ze zagen ongetwijfeld weer dezelfde mensen, die ze al van vorige bezoeken kenden. Het zijn altijd weer dezelfden die elkaar ontmoeten, maar de tijd is ook altijd weer te kort om tot een behoorlijk gesprek te komen. Wat heeft dit alles voor zin? Ook de Vlamingen vragen zich dit af. Hoewel hij niet in alle opzichten zijn positie juist heeft begrepen, deed Greshoff, die jarenlang in Brussel woonde, het dan toch beter. Hij kende de Vlamingen door en door en heeft veel gedaan om de Vlaam-

[p. 121]

se letterkunde ingang te doen vinden in Noord-Nederland.

Zoiets zou nu weer moeten gebeuren: een aantal letterkundigen, geleerden en schilders zou voor enige tijd studieverlof moeten vinden in Vlaanderen en omgekeerd. Niet zo nu en dan een reisje of een spreekbeurt, maar een verblijf van enige maanden. Dit is ons inziens de enige oplossing. Uitwisseling van personen voor lange tijd in plaats van uitwisseling van groepen voor een paar dagen. Al het andere is goed bedoeld, maar het geld er aan besteed is weggegooid.