Europa, mijn vaderland

[p. 171]

Herbouw van Zandvoort

Nadat in Zandvoort door de Duitsers 648 gebouwen zijn gesloopt, zodat langs de kust over een lengte van ongeveer drie kilometer een brede strook woestenij is ontstaan, stond ir Friedhoff, de ontwerper van het wederopbouwplan der badplaats, voor een buitengewoon moeilijke, maar mooie taak.

Iedereen was het er in 1946 over eens, dat hij de zich voordoende problemen goed had opgelost, dat hij met de bijzondere eisen, welke dit speciale vraagstuk hem stelde, had rekening gehouden en dat men in het algemeen niet alleen van een aanvaardbare oplossing, maar zelfs van een groots gezien toekomstbeeld kon spreken.

Als men in Zandvoort komt en ziet wat van het plan in meer dan vijf jaar tot uitvoering is gekomen, dan staat men wel even verbaasd over de vorderingen. Van de drie delen, waarin ir Friedhoff Zandvoort had gesplitst, namelijk het zomergastencentrum met de grote rotonde in het noorden, het permanente centrum tegenover de Kerkstraat met de kleine rotonde aansluitend aan het oude Zandvoort en de zuidelijke villawijk, is nog maar weinig te bespeuren.

Van het zomergastencentrum is nog niets te zien, eerst pas geleden zijn de eerste plannen voor een aantal flatgebouwen daar ter plaatse ingediend; van het permanente centrum staan hier en daar een paar blokken, terwijl de villawijk bestaat uit een naar schatting twintigtal huizen.

Het lijkt dan ook op het eerste gezicht wel wat voorbarig iets te zeggen over de architectonische waarde van de reeds gebouwde delen, ware het niet, dat deze, zonder nader op het plan als geheel in te gaan, aanleiding geven tot enkele opmerkingen.

Over het Noorden kan men dan natuurlijk niets dan het diepste stilzwijgen betrachten en betreuren, dat de ondernemingsgeest - onze veel geprezen Nederlandse onderne-

[p. 172]

mingsgeest - zich ten aanzien van een badplaats, waarop naar schatting 1.000.000 Nederlanders zijn aangewezen, wel bijzonder afzijdig heeft gehouden.

Zoals het er op het ogenblik uitziet, is men nauwelijks een pessimist, als men de verwezenlijking van dit gedeelte van het plan naar een ver verwijderde toekomst verschuift, met de mogelijkheid voor ogen, dat door verandering van smaak in de vacantiegenoegens (ook al door gebrek aan ‘gelegenheid’) de trek naar Zandvoort geleidelijk minder zal worden en er dus in deze grootse vorm niets van de oorspronkelijke opzet terecht komt. Hetgeen zou betekenen, dat Zandvoort een vrij wat minder bloeiende gemeente zou worden dan het voor de oorlog geweest is.

In het permanente centrum treffen wij ook al niet zoveel aan, maar daar staat ten minste iets. Van de aansluiting aan het oude Zandvoort vinden we daar het complex woningen aan de Burgemeester Engelbertsstraat, Noorderstraat, Gasthuishofje en Dorpsplein.

Het accent valt hier voor de bezoeker van Zandvoort op het front aan de Burgemeester Engelbertsstraat en degeen, die niet op de hoogte is van de omstandigheid, dat hier naar aansluiting met de oude bebouwing is gestreefd, de buitenlander of stedeling, die met of zonder auto deze kant opdwaalt, zal schrikken van het gesloten om niet te zeggen grimmige karakter van de daar gebouwde huizen.

Men heeft hier een soort burcht tegen het slechte weer gebouwd, een blok, dat meer lijkt op een vesting, waar men elk ogenblik een inval van zeerovers verwacht. Men heeft zich geen rekenschap gegeven van het feit, dat het oude vissersdorp als zodanig niet meer bestaat en dus kunstmatig een ‘ouderwetse’ sfeer geschapen, die slecht past aan een brede autoweg, welke aan de grens van oud en nieuw liggend een overgang tot het badplaatsgedeelte zou moeten vormen.

Al het traditionalisme is hier op zijn slechtst aanwezig, het-

[p. 173]

geen zelfs blijkt in de ‘volkse’, zij het gemoderniseerde, volslagen overbodige snijramen boven de deuren, men heeft een half open bebouwing aan de achterkant niet doordacht, zodat de bewoners van de Noorderstraat tegen de hoge tuinmuren van de huizen aan de Burgemeester Engelbertsstraat aankijken.

Men heeft zogenaamd schilderachtige hoekjes en gaatjes, dakdingsigheidjes en poortjes bedacht, waardoor het geheel de indruk maakt, alsof men hier met een bouwdoos heeft gespeeld; het Gasthuishofje is ondanks een zekere popperigheid nog het best geslaagd, het Dorpsplein zal nooit ook maar enige rol van betekenis in het Zandvoortse leven vervullen.

Rechtvaardigheidshalve zal men wel is waar moeten toegeven, dat dit nieuwe deel een stijlvol geheel vormt als men het met de ondenkbaar rommelige buurt er achter vergelijkt, de Kruisweg-Smedestraat en omgeving, maar daar was het dan ook zo'n vreselijke bende, dat men de sloperswoede van onze bezetters hier met vreugde op had kunnen loslaten. Helaas, juist daar hebben ze zich beheerst: ze vonden er waarschijnlijk niets van hun gading.

Hoewel men van enkele fijnzinnigheden in het blok flatwoningen van A. Komter aan de Middenboulevard, niet ver van de zojuist genoemde ‘regenburcht’, moeilijk overtuigd kan raken (de boogvormige afsluiting van de ramen, de gebogen zijmuren) heeft de architect onmiskenbaar zijn best gedaan in het geheel iets opens, vrolijks, zonnigs kortom ‘badplaatsachtigs’ na te streven.

Hetzelfde kan men zeggen van de blokken van J.W.H.C. Pot en mevr. J.F. Pot-Keegstra bij de Watertoren aam de Thorbeckestraat, gebouwd voor Zandvoortse gedupeerden. Niet erg interessant wat de plattegrond van de verschillende verdiepingen betreft (waarschijnlijk, omdat een deel in de zomermaanden verhuurd moet kunnen worden) maar voorts toch vriendelijk, zindelijk en passend voor de omgeving.

De kleine rotonde, die nu ook bijna af is en vanwaar de poli-

[p. 174]

tie tegen al te verstrekkende onbekleedheid zal waken (leuk voor een badplaats en dat nog wel in een land, waar ieder, die in de zomer meer dan zijn gezicht en zijn handen durft te ontbloten, als een held vereerd zou moeten worden), die kleine rotonde dan ziet er uit als een kruising tussen een station en een postkantoor uit oude tijden, maar daarvoor is het dan ook een officieel bouwwerk.

De resultaten zijn hier dus niet opwekkend, noch ontmoedigend, veel zal afhangen van de rest, die naar wij hopen niet al te lang op zich zal laten wachten. Hopeloos lijkt ons echter de situatie in Zandvoort-Zuid, de zogenaamde villawijk. Wat hier door de vingers van de verantwoordelijke autoriteiten is gegleden is ongehoord.

Prutserige imitatieboerderijen, een villa als een fietsenstalling met vierkante ramen, een Zwitsers châlet en voor de rest karakterloze landhuisjes met gietijzeren staande of hangende speelgoedlantaarns, naarstig concurrerend met hun evenbeelden, de ‘Oudhollandse’ café's in de grote steden, vormen hier een chaos van armoedige weelde, die als ze ergens thuis hoort diep in de bossen verscholen moest liggen in plaats van aan een open zeekust.

Alles is hier reeds vrijwel bedorven, maar wil men nog iets redden, dan zal men onze beste architecten, het koste wat het kost, in drommen hierheen moeten sturen om althans een gedeelte van het ‘gezicht’ te verfraaien.

De eindconclusie na deze overwegingen kan niet zeer vrolijk zijn, hoewel het misschien gelukkig is, dat, afgezien van de villawijk, veel wat nu nog twijfelachtig is door de aanvullende bebouwing aanmerkelijk verbeterd kan worden. Men dient echter wel te beseffen, dat elke bijvoeging het algemeen aspect aanmerkelijk zal moeten verbeteren, willen onze nakomelingen niet tot de conclusie komen, dat onze generatie Zandvoort even slecht heeft opgebouwd als het in het begin van deze eeuw ten gevolge van kortzichtig winstbejag was gegroeid.