Europa, mijn vaderland

[p. 197]

Pompeji

Zodra men één van de poorten van Pompeji binnenstapt is men in een stad. Een dode stad weliswaar, maar toch een stad, waarvan de bewoners eerst pas geleden door een geheimzinnige oorzaak gestorven zijn. Het is net niet echt: men zou ze, als de wereld maar eventjes anders draaide, zo weer tegen kunnen komen. De straten zijn goed onderhouden en men ziet de karresporen en de opstapstenen over de weg om droge voeten te houden als het regent. De muren zijn een beetje haveloos, slecht onderhouden en van de huizen zelf ziet men niet veel, behalve een paar balcons, galerijen en afdakjes voor de winkels.

Dat komt in Zuidelijke streken meer voor; het mooiste deel van het huis staat, enkele uitzonderingen daargelaten, niet aan de straatkant. Men doet hier nu eenmaal niet aan indrukwekkende gevels: het leven speelt zich af op de binnenplaatsen.

Zo loopt men door de nauwe straten van deze stille stad en de voetstappen weerklinken hol tegen de muren. Niemand vertoont zich en het eigenaardige is, dat men dit verwonderlijk vindt.

‘Waarom zijn ze ineens allemaal weggelopen?’ vraagt men zich af, alsof de bewoners een flauw spelletje spelen om de vreemde bezoekers te plagen. Straks komen ze natuurlijk schreeuwende in drommen om de hoek en gaan je uitschelden of zelfs te lijf. Want het zijn geen vriendelijke lieden, die Pompejanen, een jaar of twintig geleden in 59 hebben ze de mensen uit Nuceria nog afgetuigd in het Amphitheater, omdat de laatsten partij trokken voor een paar gladiatoren.

Nero bracht de zaak in de Senaat en voor straf werd het Amphitheater van Pompeji voor tien jaar gesloten. Niet erg plezierig voor lieden, die zich zo gemakkelijk laten opwinden door een paar voetballers, ik bedoel gladiatoren.

En nu zijn ze ineens weg en dat kan niet eens lang geleden zijn: daar staan toch immers op de muur de voorstellingen in

[p. 198]

het Amphitheater aangekondigd en er zullen verkiezingen plaats vinden voor het bestuur van de stad en iemand is blijkbaar zijn ezel kwijt en de waard van de herberg heeft zijn rekeningen ingekrast en een paar verliefden afspraakjes en mensen, die niets beters te doen hadden, bedreigingen en scheldnamen en daar heb je die toeschouwers van het Amphitheater weer, zij konden zich niet beheersen en schreven uitingen van bijval voor de populairste vechtjassen en uitdrukkingen van hoon voor de vertegenwoordigers van de tegenpartij op de muren. Papier, of liever papyrus en wastabletten, waren duur, men behielp zich op deze wijze. Het was zozeer mode op de muren, vooral van openbare gebouwen te schrijven, dat men (ook al op een muur) schreef: ‘Een wonder is het, o muur, dat je niet bent ingestort, omdat je zoveel vervelend geschrijf moet dulden’.

Van alle ruïnes en puinhopen ter wereld maakt Pompeji, dat in Augustus 79 na Christus ineens bedolven werd, het meest de indruk niet werkelijk dood te zijn. Het werd zo snel verrast, dat het geen tijd had te sterven. Daar staan de molens nog, waarmee de bakker zijn meel maalde, vlak bij de oven waar het brood gebakken werd, verderop staan in een voornaam huis de troggen voor het wassen en verven van stoffen, overal vindt men nog tekenen van leven.

Bij gebrek aan ‘werkelijk leven’ echter gaat men zich onwillekeurig voorstellen, dat men er woont. Men bevolkt de stad met zichzelf: zouden wij hier willen wonen? Als bakker bijvoorbeeld of als rijk handelsman of als steensnijder of als herbergier? Men treedt elk huis binnen met de bedoeling het te kopen. En dan is het eerste bezwaar wat men heeft, zelfs in de mooiste huizen, het gebrek aan ruimte, aan licht, aan uitzicht. Niet dat sommige binnenplaatsen niet liefelijk zijn, maar men houdt het gevoel opgesloten te zijn. Geen stad is zo duidelijk een stenen stad als Pompeji: de enige plaats waar men een gevoel van bevrijding heeft is het Forum en zelfs als

[p. 199]

men zich daar alle gebouwen, de beurs en de tempels in ‘volle glorie’ voorstelt, moet het er tamelijk benauwd geweest zijn, vooral als een groot deel van de 20.000 bewoners daar verzameld was. We gaan het huis van de gebroeders Vettius binnen en bekijken hoofdschuddend de hokjes van kamers, er waren een paar pronkvertrekken uitbundig beschilderd, naar schatting echter niet breder dan vier, lang ongeveer zeven meter, zonder ramen, alleen uitkijkend op de tuin, het ruime peristylium. Men zit hier in een kleine vesting, maar tevens in een kleine gevangenis en van de wand staren ons allerlei voorstellingen aan in dikwijks sombere kleuren: in plaats dat men de muren hel wit gemaakt heeft om tenminste nog een idee van licht te krijgen is alles donkerrood, soms zelfs hoofdzakelijk zwart beschilderd, mooi misschien als men er als bezoeker even langs loopt, maar oneindig triest als men hier zijn leven moet doorbrengen.

Zelfs een huis als het huis van de Faun moet een ongedurig mens gek gemaakt hebben, al had het dan ook vier binnenplaatsen. Dan maar liever de straat op! Maar de straten zijn nauw, bijna stegen, hoogstens vier of vijf meter breed en de stad zelf is weer opgesloten in muren en poorten.

Zo is het dan geen wonder, dat men in Pompeji hetzelfde verschijnsel ziet, dat zich in de zeventiende eeuw in ons land en andere landen voordeed: de rijke mensen gingen buiten wonen. In de stad bleven zij, die er voor hun beroep moesten zijn en men begon, door gebrek aan plaatsruimte ook, reeds in verdiepingen te bouwen. Pompeji geeft ons enigszins het beeld van een zich ontwikkelende handelsstad, die reeds grotendeels door de patriciërs verlaten is en waar de kooplieden de boventoon voeren. Een roerige stad vol leven en beweging, een stad die nog binnen zijn muren lag, doch die op het punt stond zich over het land uit te breiden op het ogenblik, dat de Vesuvius haar tot eeuwige ouderdom deed verstarren.