Europa, mijn vaderland

[p. 203]

De ontdekking van Stabia

Een eenvoudige schoolmeester, hoofd van een ‘Scuola media inferiore’, die wij met een Mulo-school te onzent mogen vergelijken, heeft de beroemde archeologen van Italië de loef afgestoken en een paar ontdekkingen gedaan, die veel stof hebben doen opwaaien.

Het was reeds lang bekend, dat behalve Pompeji en Herculanum ook een stad, Stabia genaamd, door de uitbarsting van de Vesuvius in 79 na Christus was verwoest. Men had ook enkele wandschilderingen, afkomstig van huizen in Stabia gevonden, maar daarna eenvoudig niet verder gezocht. Stabia immers was reeds lang voor de uitbarsting van de Vesuvius verwoest en had zich volgens Plinius ‘opgelost in villa's en gehuchten’.

Nu kwam echter onze eenvoudige schoolmeester, die tevens een eenvoudig dichter is, op een pientere gedachte. ‘Alles goed en wel’, zo redeneerde hij, ‘dat Stabia is opgelost in villa's en gehuchten, maar waar zijn die villa's dan gebleven? Die moeten ergens onder de as en het puin liggen.’

Volgens zijn eigen zeggen heeft de ontdekker, Libero d'Orsi, die geboortig is uit deze streek, een ‘dichterlijke’ methode gevolgd. Hij heeft al wandelend op de hellingen der omliggende bergen gekeken, waar de zonsopgang in het oosten en de zonsondergang in zee op zijn mooist was en heeft bevel gegeven op een plek, die hem het best beviel en waar hij zelf graag een villa gebouwd zou hebben, te graven.

Een zeer onbetrouwbare methode, zo op het eerste gezicht, maar één die met succes werd bekroond, want men vond werkelijk de overblijfselen van een villa! En of dat nog niet genoeg was: zevenhonderd meter verderop wees Libero d'Orsi opnieuw een plek aan en weer vond men de overblijfselen van een nog niet geïdentificeerd gebouw met vele pilaren en nog een kilometer verder een ander!

[p. 204]

Iedereen, vooral vaklieden, stonden verbaasd van deze wichelarij, maar Libero d'Orsi liet de dingen zien, die hij gevonden had en dus verstrekten de autoriteiten hem enige, overigens zuinig toegemeten middelen om verder te gaan. Men verschafte hem hulp: twee straatvegers mochten gaan graven en verder wist de enthousiaste ontdekker een aantal studenten te bewegen ook mee te doen.

Er kwam een complete villa te voorschijn en nu werd het ernst: een aantal ‘beroepsgravers’ van Pompeji werd naar Stabia gestuurd en de officiële archeologen begonnen zich met het geval te bemoeien.

De straatvegers wilden echter niet terug: zij vonden het werk zo boeiend, dat zij het verder vertikten de straat schoon te vegen!

Intussen stuitte de niets ontziende ijver van deze moderne Schliemann op moeilijkheden, want het land waar hij deze schatten ontdekte was bouwland: wijngaarden en olijfboomgaarden die aan de boeren behoorden. Vooral de vrouwen zagen met lede ogen het kostbare land verdwijnen en de stenen muren te voorschijn komen. Zij trachtten hun mannen, die voorlopig nog generlei vergoeding voor de vergunning om op hun land te graven, hadden ontvangen, over te halen het werk stop te laten zetten.

Nu bleek van hoeveel belang het was, dat Libero d'Orsi uit deze streek afkomstig was. Hij wist de mannen te overtuigen van hoe groot belang dit werk was, zodat zelfs één tijdens een discussie zijn knorrige vrouw toevoegde: ‘Schei uit, mens, wat weet jij nu van kunst en archeologie’. Velen gaven hem hun toestemming op het land te doen wat hij wilde. Wat dit voor een boer betekent kan misschien alleen een archeoloog begrijpen.

De reden, waarom de officiële archeologen met name prof. dr Amedeo Maiuri, de grote man van Pompeji en Cuma, de ontdekking van Libero d'Orsi zo buitengewoon interessant vinden, is de omstandigheid, dat de gevonden wandschilderingen in vele opzichten afwijken van die van Pompeji.

[p. 205]

De stijl is veel ‘verder’, moderner zou men kunnen zeggen, neigend naar een zeker impressionisme, hetgeen blijkt uit de knappe met één penseelstreek (in de natte specie, want het zijn allemaal fresco's) getekende figuren. Ze hebben veel minder van het conventionele, dat veel van de Pompejaanse wandschilderingen vertonen, en men veronderstelt dan ook, dat in Stabia een schilder of eerder misschien een schilderschool werkzaam was, die de decoratie van de huizen meer als een ‘kunst’ beoefende dan de wandschilders van Pompeji.

Prof. Maiuri, die in de universiteit van Napels voor een gehoor van bijna uitsluitend professoren een lezing gaf over de nieuwe ontdekkingen (als het ware de ridderslag voor dr. Libero d'Orsi en de erkenning van zijn werk) liet daarbij enkele reeds gevonden wandschilderingen van Stabia zien, waarbij de eenheid van stijl (die men tot nu toe niet als een eenheid had kunnen herkennen, aangezien er te weinig voorbeelden waren) bleek.

Het uiterst verfijnde kleurgevoel: een vertrek met prachtige lichtgroene en lichtrode arabesken, een ander in diep rood gehouden, een derde met hoofdzakelijk blauwe motieven bewijst dat, indien de ‘school van Stabia’ werkelijk school had kunnen maken, de Romeinse schilderkunst wellicht andere wegen zou hebben gevonden.

Hetgeen niet wegneemt, dat de ontdekkingen op zich zelf reeds belangwekkend genoeg zijn. Want wie had kunnen verwachten, dat nu men meende reeds ‘alles’ ontdekt te hebben een eenvoudig, dichterlijk aangelegd, doch ‘aards georiënteerd’ man nog iets zou vinden, dat bijna twee duizend jaar voor het menselijk oog verborgen is gebleven?

Waarlijk, als men zelf gezien heeft, hoe een pilaar, een wandschildering ‘maagdelijk’, in geen twee duizend jaar door een sterveling bekeken, uit de aarde te voorschijn komt, kan men de trots van de schatgraver begrijpen.