Europa, mijn vaderland

[p. 206]

Palestrina en de tempel van het geluk

Het kan soms een enkele keer voorkomen, dat een bombardement onvoorziene gevolgen heeft, die men in zeker opzicht ‘gunstig’ zou kunnen noemen. Dit geschiedde bijvoorbeeld in Lübeck, toen de oorspronkelijke wandschilderingen van de zwaar beschadigde Marienkirche aan het licht kwamen. Een soortgelijk voorbeeld vindt men in Italië en wel in Palestrina, het antieke Preneste, waar in 1944 een aan twee kanten schuin oplopende toegangsweg zichtbaar werd, waarvan men het verloop wel kende, doch die tot op dat ogenblik onder de huizen, die er op gebouwd waren, verscholen was. Deze weg wordt nu hersteld, waardoor de constructie van deze enorme terrassen-tempel, de tempel van het Geluk genaamd, voor de bezoeker veel duidelijker is.

Palestrina is een klein stadje, niet ver van Rome, dat op schilderachtige wijze tegen de bergen ligt geplakt en die tempel van het Geluk was blijkbaar in de Oudheid een complex van gebouwen, waar men gaarne zijn fortuin hoopte te vinden, geholpen door de Godin, een Italische Moeder-Godin van de Vruchtbaarheid, die zowel de moeder was van de mensen als van de Goden: zij werd voorgesteld met Juno en Jupiter als kinderen op haar schoot. De term Italisch klinkt wat vreemd, men duidt daarmee de volken aan, die voor de klassieke periode, dus voor de stichting van het Romeinse Rijk, Italië bewoonden. Het kan ook niet anders: een Godin, die Juno en Jupiter als kinderen op haar schoot draagt, is kennelijk van een oudere ‘generatie’. Primigenia, zo heette ze (de naam klinkt mooi, maar de betekenis ervan is onzeker) voorspelde de toekomst, zoals zovele oude Godinnen dat deden en dit is waarschijnlijk wel de reden van haar grote roem en tevens als gevolg daarvan, wegens de vele ‘klanten’, de uitgestrektheid van haar heiligdom. Daarom ook heeft misschien Sulla, de Romeinse legeraanvoerder, die door sommigen als een vreselijk

[p. 207]

onmens, (omdat hij er altijd voor zorgde goed met zijn soldaten op te kunnen schieten door ze vooral veel te laten plunderen) door anderen als een voortreffelijk staatsman werd beschouwd, na de verwoesting van Preneste in de eerste plaats het heiligdom van de Godin weer opgebouwd. Het was er warm toegegaan: alle inwoners van de stad waren vermoord om plaats te kunnen maken voor Sulla's veteranen en Sulla nam tevens de Godin zo'n beetje in beslag. Maar het moet gezegd worden, dat hij goed voor haar zorgde, want dit complex van tempels en bijgebouwen, dat de gehele onderste helft van de berg in beslag neemt, is zo imponerend, dat men nu nog onder de indruk raakt als men het Palestrina naderend in het hart van de stad ziet liggen. Het beheerst de gehele omgeving.

Palestrina is zo'n stadje, dat het in de geschiedenis hard te verantwoorden heeft gehad: in de Middeleeuwen (11e eeuw) werd het lelijk toegetakeld, doordat de Pausen en de familie Colonna het beide wilden hebben en in 1944 vielen er heel wat bommen, toen de Duitsers en Engelsen het elkaar betwistten.

En men merkt wel, dat men hier te doen heeft met een stiefkind van de wederopbouw: waar in Milaan en Turijn, de grote industriesteden en handelscentra, het ene koopmanspaleis na het andere verrijst, daar huizen de mensen hier nog in stuk geslagen woningen. De woningtoestanden waren ook vroeger in Italië lang niet ideaal en doordat de zon wel zo vriendelijk wil zijn het grootste deel van het jaar te schijnen, huist men veel buiten, maar toch: de gevaarlijke ladders, die kinderen moeten beklimmen om het ouderlijk huis te bereiken, de vensters zonder ruiten, de scheve deuren, de op invallen staande kamers getuigen van een blijmoedige zorgeloosheid evenzeer als van gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel bij de overheid. Wie deze straten op- en afklimt bemerkt, dat ze vroeger ‘schilderachtig’ geweest moeten zijn (als men niet in de huizen keek) maar nu dit alles in puin ligt is het er griezeliger en armzaliger

[p. 208]

dan in welke ernstig getroffen grote stad dan ook. Door de gangen van losse stenen baant men zich een weg tussen de vrouwen, die ergens een zonnig plekje tussen de ruïnes hebben gevonden om te handwerken of haar was neer te hangen. Kinderen spelen op de nog niet weggebroken vloeren vol gaten: hier heerst de vrede van de berusting, van het besef zich te moeten schikken in iets, dat zeer zeker niet onvermijdelijk is.

Maar de tempel met haar zes hoge terrassen, bekroond door het overigens ook al zeer ontluisterde paleis van Barberini, dat nog de vorm heeft van het vroegere heiligdom op welks fundamenten het werd opgetrokken, de tempel is een machtig bouwwerk, groots in zijn vervallen staat. Van haar terrassen heeft men een machtig uitzicht op de vlakte, die zich tot in het verre verschiet uitstrekt, tot aan Rome en men kan zich voorstellen, hoe de priesters van hier uit niet zonder genoegdoening de schare van pelgrims zagen aankomen, die hun laatste geld aan wijgeschenken en offeranden zouden uitgeven om de Godin in een gunstige stemming te brengen. Men moet het raffinement bewonderen, waarmee de gelovigen gedwongen werden de lage terrassen moeizaam op te klimmen naar de hogere (er waren banken en nissen aangebracht waar ze zo nu en dan konden uitrusten), hoe ze op de gunstigste plaatsen hun religieuze inkopen konden doen, hoe ze langs trappen en brede wegen steeds hoger geleid werden om ten slotte daar in de hemel bijna, hoog boven de al te aardse vlakte verheven, hun lot te vernemen.