Europa, mijn vaderland

[p. 221]

Hedendaagse Italiaanse schilders

Als men in Italië de moderne schilderkunst wil leren kennen moet men naar de bekende kunsthandels gaan of de schilders zelf bezoeken. In de openbare verzamelingen is zo goed als niets aanwezig. Het museum voor moderne kunst in Milaan kan men helemaal overslaan, het is een mooi eind-achttiende eeuws gebouw met een weelderig park erachter, maar de inhoud bestaat uitsluitend uit negentiende eeuwse schilderijen en als men deze bekijkt kan men zich levendig voorstellen, dat in Italië als reactie tegen het stoffige museumstuk het futurisme is ontstaan. Een enkel doek daargelaten loopt men hier door zalen met werken, die ons niets meer doen en de portiers hokken er samen, omdat niemand dit kerkhof van afgestorven reputaties een blik waardig keurt.

Hoewel als verzameling van de hedendaagse schilders eveneens zwak is het Nationale museum voor moderne kunst te Rome heel wat interessanter, ook de ouderen zijn hier beter vertegenwoordigd dan in Milaan en men krijgt bij een bezoek althans een oppervlakkige indruk van de stand van zaken.

Men ziet hier, hoe op het einde van de negentiende eeuw het impressionisme in Italië veld begint te winnen, hoe een Giovanni Fattori verwantschap vertoont met onze Breitner, een Mancini en Spadini weinig betekenen vergeleken met de groten van Frankrijk en Nederland (onze impressionisten worden in het buitenland mijns inziens onderschat) hoe Bonomi niet bijzonder gelukkig Seurat imiteert, Conconi te veel naar Van Gogh heeft gekeken en Trentacoste een klein Penseurtje baart. Er zijn enkele verdienstelijke schilders; Cammarano (1835-1920) onder andere met een prachtige paardenkop, maar de belangrijke Italianen gaan naar Parijs, met name de schilder Giovanni Boldini (1842-1931), die men zó tussen de Fransen van zijn tijd kan schuiven en dan slaat hij geen gek figuur, ofschoon hij bepaald niet tot de grootsten behoort. On-

[p. 222]

der de Italiaanse beeldhouwers vindt men in die tijd Medardo Rosso (1858-1920) als tijdgenoot en geestverwant, in de stijlopvatting dan, van Rodin. Men beweert wel eens, dat Rosso grote invloed heeft gehad op Rodin, en dat de laatste eigenlijk ten opzichte van de Italiaan een te grote reputatie geniet, doch dat doet er in dit verband weinig toe: in elk geval bevalt Rosso mij beter in zijn kleine werk kan Rodin.

Het is losser, minder krampachtig, soms zeer geestig (een man die leest van boven gezien (1894), een wandelend heer, conversatie in een tuin), anecdotischer wellicht, maar dan ook niet van zo'n heftige, schier ‘litteraire’ geladenheid als bijvoorbeeld La main de Dieu van Rodin of zijn al te wriemelige liefdesparen. Daarentegen heeft Rodin met zijn Balzac, zijn Johannes, zijn Burgers van Calais monumentaal werk geschapen, dat van grotere allure is.

Indien men nu de leeftijden van de bekende nog levende Italiaanse beeldende kunstenaars met elkaar vergelijkt, dan valt het meteen op, dat de goede schilders in het algemeen tot de oudere generaties behoren, zij zijn meestal 55 jaar of ouder, terwijl onder de beeldhouwers verschillende jongeren van ongeveer 40 jaar reeds het een en ander hebben bereikt.

Severini, de vader van het futurisme, is van 1883, Carra van 1881, De Chirico van 1888, Sironivan 1885, Casorativan 1886, Morandi, De Pisis en Campigli zijn iets maar niet veel jonger. De oudste is Semeghini (1878), van de jongeren zijn de bekendste Scipione (1904), reeds op zeer jonge leeftijd gestorven, en Guttoso (1912). Gewoonlijk wordt Italië als het ‘moederland’ van het futurisme beschouwd en Frankrijk als dat van het cubisme. Onder het eerste verstaat men dan de richting in de moderne schilderkunst, die er vooral op gericht is de beweging, het rhythme der dingen weer te geven, wellicht enig verband houdend met de literatuur, de poëzie, terwijl het cubisme tracht in de bouw van een schilderij de rust te brengen, die soms van de architectuur uit kan gaan. Het maken van zulk

[p. 223]

een onderscheid heeft altijd iets gedwongens, men komt tot algemeenheden, die niet verdedigbaar zijn en men stopt mensen en werken in hokjes, waar ze bepaald niet in passen. Ik ken geen werk, dat statischer, ‘stiller staat’ dan dat van Morandi en Carra en het litteraire element ontbreekt in beiden, hoezeer ze verder ook van elkaar verschillen: Morandi immers heeft zich meer gericht op de kleur, terwijl Carra zich vooral in zijn laatste werk verdiept heeft in een zekere romantische monumentaliteit.

Van De Pisis, die men soms met Charles Eyck kan vergelijken, doch die meer nog schilder is van het broze leven, zou men kunnen zeggen, dat hij door het futurisme is aangeraakt, maar dat contact is dan toch erg vluchtig geweest. En ook De Chirico en Campigli zijn niet gegrepen door de beweging, hoewel het werk van de eerste misschien wel even iets litterairs, iets demonstratiefs heeft. Het zou ook eigenlijk te gek zijn: waarom zou een zo bij uitstek picturaal volk als het Italiaanse ineens zo litterair worden in zijn schilderkunst, terwijl het litteraire Frankrijk zo rechtzinnig picturaal (dus alleen op vorm en kleur gericht) zou worden? Ofschoon in de kunst zulke dingen natuurlijk kunnen gebeuren...

Maar het is niet gebeurd: als men de invloeden van Campigli en zelfs van De Chirico wil opsporen, moet men die niet zoeken bij hun moderne voorgangers of tijdgenoten: De Chirico, van Italiaanse ouders in Griekenland geboren, heeft het klassieke ruimtegevoel en de Italiaanse neiging tot ‘illusionisme’ trachten te verenigen, terwijl Campigli regelrecht afstamt van de oude frescoschilders, met een kleine Byzantijnse en een grote Etruskische invloed.

Slechts van Guttoso, die in zijn vaak wilde composities een grote beheersing toont, zou men kunnen beweren, dat het futurisme hem te pakken heeft gehad, maar de andere jongeren zijn alle ‘internationaal’ georiënteerd of beïnvloed door de oudere generatie, zoals Caligiani en Manzone door Carra en

[p. 224]

Sironi, Foresi door De Pisis. Merkwaardig, doch eveneens ‘internationaal’ is het werk van de ‘primitieve’ schilder Usellini, terwijl men de richting van onze fijnschilders, met name van Pijke Koch, vertegenwoordigd vindt in iemand als Cagnaccio di S. Pietro (1897-1946). Rosai (1895) is de knappe schilder van het gewone leven: mensen in een café, arbeiders vormen dikwijls zijn onderwerp, hoewel hij ook mooie landschappen schildert. Zeer merkwaardig en van bijzonder hoog peil is de beeldhouwkunst in Italië: als de tegenwoordige meesters mag men Marino Marini (1901), Giuseppe Martini (1897) en Giacomo Manzu (1908) beschouwen, waarbij eigenlijk bij alle drie opvalt, dat zij er in geslaagd zijn plastische vorm te geven aan voorstellingen, die gemakkelijk anecdotisch, ja zelfs sentimenteel zouden kunnen worden.

Het schijnt moeilijk te zijn tussen het werk van de drie te kiezen: een beeldhouwer van formaat in Nederland sprak mij geestdriftig over Marini, een Franse criticus is het meest gesteld op Martini en ikzelf acht de ‘beheerste spanning’ het best aanwezig in Manzu.

Maar waarom kiezen? Ze werken nog alle drie.

De abstracte kunst heeft in Italië de plaats gevonden van een ‘normale kunstuiting’ en men maakt zich daar in het algemeen niet zo druk om richtingen als bij ons, dat wil dus zeggen, dat elke richting geaccepteerd is, mits het gepresteerde werk niveau heeft. Dit niveau wordt tenslotte door de kunstenaars bepaald, niet door het grote publiek of de mensen van een museum, die in laatste instantie ook slechts toeschouwer zijn. Dat het de kunstenaars zijn, die dat peil bepalen, is een in Italië steeds gevolgde traditie en het ware te wensen, dat dit bij ons eveneens het geval was.