Europa, mijn vaderland

[p. 252]

De Italiaanse filmkunst staat aan het begin van een crisis

Wie men in Italië ook vraagt hoe het komt, dat de filmkunst van dit land na de oorlog zo'n hoge vlucht heeft genomen, men krijgt steeds hetzelfde antwoord. De Italianen beseften diep, dat ze de oorlog hadden verloren. Zij wisten voor zich zelf, dat ze die oorlog niet gewild hadden, maar desalniettemin hadden ze een gevoel van schuld. Misschien omdat ze niet genoeg moeite hadden gedaan de oorlog te voorkomen.

Velen zagen de oorlog als een kastijding, als een straf voor hun slappe houding tegenover het fascisme en de oorlogszuchtige leuzen van een paar dolle doordrijvers.

‘Wij bevonden ons niet in een historische situatie, maar in een toestand waarin het menselijk leed op de voorgrond trad. Het leed van alle mensen. En wij hadden de behoefte daarvan te getuigen’, zo formuleerde één hunner zijn gedachten. ‘Te veel onschuldigen zijn vergeefs gestorven. Hun dood was volkomen nutteloos. Misschien heeft men dat in Italië het duidelijkst gevoeld. De onwaarachtigheid van al die holle leuzen.’

Het blijft echter vrij onverklaarbaar, dat de Italianen de uitdrukking van deze gevoelens het best in de film hebben gevonden. In de literatuur bijvoorbeeld is er weinig van te merken, behalve dan misschien bij Malaparte die, hier en daar in een vreemde en excentrieke, ja zelfs perverse romantiek vervallend, toch bezeten blijkt te zijn van dezelfde problemen.

Ik had hieromtrent een gesprek met Calvino, de toneelschrijver, en Lattuada, de filmregisseur, beiden voorbeelden van het type intellectuelen, dat men tegenwoordig bij de Italiaanse film aantreft. Ik prees de neiging van de Italiaanse filmkunstenaars om het menselijke te doen gelden en vooral om hun bewust streven de onrechtvaardige sociale toestanden aan de kaak te stellen. Ook het volkomen gemis aan ‘glamour’, mooie meisjes met blote schouders, die grapjes maken met

[p. 253]

buigende heren in rok, in auto's rossen en in rare droompaleizen rondluieren onder het gekweel van rauwe damesstemmen.

‘Maar’, zo zei ik, ‘er begint zich zelfs bij u een cliché af te tekenen. In de films, die ik hier en ook vroeger gezien heb, komen puur technisch een paar vaste motieven naar voren: in de eerste plaats de gebruikmaking van oude zeden en gewoonten en de uitoefening van een bedrijf in oude trant: processies, de tonijnvisserij, een oude watermolen, het weiden van schapen, persoonlijke wraakneming in afgelegen streken, een soort vendetta dus, kortom het element van de folklore. Die folklore raakt eens uitgeput. En wat dan?’

Lattuada glimlacht. ‘Wij weten heel goed, dat de Italiaanse filmkunst op het ogenblik op het punt staat een crisis door te maken, ja zelfs dat de crisis reeds is aangebroken. Laat hij’, hij wijst op Calvino, ‘dat maar eens uitleggen.’

‘Het is eenvoudig genoeg’, meent Calvino, ‘op het terrein van de oorlog zijn wij uitgepraat. Een soldaat, die thuis komt uit de oorlog, de herinnering aan de doden, onze schuld, onze gedeeltelijke onschuld, de verwarring van de eerste jaren na de bevrijding en ook de door u genoemde folklore en de slechte sociale toestanden in de afgelegen streken... dat alles is voorbij.

Wij hebben getuigd en goed getuigd, maar moeten nu andere middelen vinden. Die tekenen zich nog niet af. Maar één voordeel is de betrekkelijke onbekendheid van de spelers. Er zal hier nooit een stersysteem komen, zoals in Amerika.

De ‘sterren’ zijn de regisseurs: men gaat hier kijken naar een film van De Sica of De Santis, van Blazetti of Zampa, het doet er weinig toe, wie erin meespeelt. En deze mensen zullen moeten slagen: als ze dat niet doen’, hij haalt zijn schouders op, ‘des te erger.’

‘Ik ben van mening’, zegt Lattuada, ‘dat de redding toch ten slotte van de schrijvers moet komen. De romancier is door

[p. 254]

zijn beroep de man, die een verhaal, een dramatische situatie kan bedenken. Alleen een hechte samenwerking tussen de auteurs en de regisseurs kan ons helpen.’

‘Dat blijkt bij voorbeeld uit hetgeen Rossellini van plan is. Hij heeft weer net een film gemaakt, “Duitsland in het jaar nul”, dat wil zeggen “Duitsland na de nederlaag” en hij vertelde, dat hij het denkbeeld had een film te maken “Europa 1951”, waarin een rijk getrouwde Parijse dame verliefd wordt op een communist, aangezien de tegenstelling communisme-kapitalisme de wereld beheerst. Beide motieven zijn mijns inziens van even weinig waarde’, zegt een van ons.

‘Het woord is aan de schrijvers, die dan echter niet in woorden maar in beelden moeten denken. Een nieuw soort schrijver, de schrijver van de “film-literatuur”.’

Dat was dan de eindconclusie.