Verspreid werk

[p. 173]

Overige poemata

[p. 175]

Nieuw liedekenaant.

Stemme: Sondach, Sondach, &c.^-

O Hoofdeloose zinnen!¹
O sinneloose hooft!²
Wat ongemeene minne³
U kennis heeft gherooft,⁴
En u reden verdooft?⁵
Dat ghy u sinlijckheyden⁶
Dus sottelijck laet leyden?⁷
Dat had ick noyt ghelooft.

- Voor de melodie wordt bij uitzondering verwezen naar een lied van Bredero zelf. Zie hiervoor Groot Lied-boeck III, De melodieën van Bredero's liederen door F.H. Matter, blz. 186.

1 zinnen: emoties, begeerten.

2 sinneloose: ontzind, onredelijk. Binnen de chiastische structuur van de vzn. 1 en 2 vindt een verschuiving plaats van het begrip sin; in vs. 2 betekent dit redelijkheid, verstand.

3 ongemeene: buitengewone.

4 U kennis heeft: heeft uw begrip, uw inzicht.

5 u reden: uw rede, uw redelijkheid; verdooft: in verwarring gebracht.

6 u sinlijckheyden: uw begeerten.

7 Dus sottelijck: zo dwaas, op zo dwaze wijze. Het vraagteken na dit vs. leze men als een komma. Een andere interpretatie volgens welke de vzn. 6 en 7 een bijzin zouden zijn bij vs. 3-5 met Dat in de betekenis van ‘zodat’ en vs. 8 als een zelfstandige zin, lijkt weinig aannemelijk.

[p. 176]

 

Is u wijsheyt verdreven?

10

Is al 't verstant verrot?

 

Helaes! waer is ghebleven

 

De schoone gaef van Godt?¹²

 

Is gantsch ver-ylt, versot,

 

Verplet, verdruckt, verschoven?¹⁴

15

En 't slechste dat komt boven,¹⁵

 

't Welck u ghedyt tot spot.¹⁶

 

 

 

Door u, door u mijn ooren¹⁷

 

So is dit al gheschiet:

 

Ick ben verlieft door 't hooren

20

Van mijn waerde Margriet.²⁰

 

O lieffelijck verdriet!

 

O wonderlijcke krachten!

 

Die 't hoochst' van mijn ghedachten²³

 

So haest in d' Afgrondt stiet.²⁴

12 de schoone gaef: nl. het redelijk bewustzijn. Dit vs. moet zowel bij vs. 11 als bij de vzn. 13-14 als onderwerp fungeren (apokoinou-constructie); het vraagteken na vs. 14 past bij de retorische vraag (vs. 11-12), maar moet als uitroepteken gelezen worden. Mogelijke emendatie van is (vs. 11) in ist, waarbij -t zou verwijzen naar verstant (vs. 10), zou weliswaar de syntaxis verhelderen, maar is onverenigbaar met de vraagtekens achter de vzn. 12 en 14.

14 verschoven: terzijde gesteld, uitgeschakeld.

15 slechste: domste.

16 u: meew. voorw.; ghedyt tot: leidt tot, veroorzaakt.

17 mijn ooren: naar renaissancistisch inzicht kon liefde ontstaan door het zien en door het horen; vooral in protestantse kring gold het gehoor (het woord) als het voornaamste zintuig.

20 waerde: lieve, geliefde; Margriet: er zijn bij Bredero verscheidene liederen, gewijd aan een meisje dat Margriet heet. Maar sinds er is gebleken dat vele hiervan bewerkingen zijn naar een frans origineel, is de biografische betekenis van deze naam twijfelachtig geworden. Zie De Werken van G.A. Bredero, Vertaalde gedichten, ed. A. Keersmaekers, blz. 101.

23 't hoochst': het meest verheven deel.

24 So haest: zo snel; stiet: enkelv. persoonsvorm, hoewel het onderw. Die (vs. 23) verwijst naar verdriet (vs. 21) en krachten, maar Bredero had mannelijk rijm nodig.

[p. 177]

25

Ick, die heb durven dencken

 

Dat Venus Knapelijn²⁶

 

My niet en konde krencken,²⁷

 

Of yets vermocht op mijn:²⁸

 

Helaes: het was maer schijn

30

Van wijsheyt, die my streelde,

 

En 't sotte breyn verbeelde³¹

 

Een schaduw-achtich sijn.³²

 

 

 

Van dinghen sonder wesen³³

 

O losse frenesy!³⁴

35

Een straal-godt is verresen³⁵

 

Met al sijn hovaerdy:

 

Ick waande (meer als hy³⁷

 

Die Python hadt verwonnen,)

 

Dat duysent Cupidonnen

40

Bestonden teghens my.⁴⁰

26 Venus Knapelijn: Cupido, het zoontje van Venus.

27 krencken: verwonden, raken.

28 yets vermocht: enige macht had.

31 't sotte breyn: meew. voorwerp; het onderwerp is schijn Van wijsheyt; verbeelde: voorspiegelde.

32 Een schaduw-achtich sijn: een schaduw, een schim. De punt na dit vs. leze men na vs. 33.

33 sonder wesen: zonder realiteit, niet bestaand. Dit vs. is een bepaling bij vs. 32 en sluit de zin af.

34 losse: op niets berustende; frenesy: waanzin, krankzinnigheid.

35 straal-godt: pijlen schietende god, nl. Cupido.

37 meer als hy enz.: sterker dan hij die de Python, een draak die de streek nabij Delfi terroriseerde, had gedood, nl. Apollo (Zie Ovidius, Metamorphosen bk. I, vs. 430 en vlg.) De bepaling tussen haakjes is een proleptische bijv. bepaling bij Cupidonnen (vs. 39), dus: Cupido's die sterker zijn enz.

40 Bestonden teghens mij: mij belaagden.

[p. 178]

 

Want t'wijl ick onbedwonghen⁴¹

 

Veel woede woorden sprack,⁴²

 

De wufte wyse Jonghen⁴³

 

Syn Eske Boochje track,⁴⁴

45

En mickten also vlack,⁴⁵

 

Dat binnen korter wylen⁴⁶

 

Mijn lichaem gants vol pylen,

 

En snelle schichten stack.

 

 

 

Maer dit onseker gissen⁴⁹

50

Benevelt my althans,⁵⁰

 

In dicke duysternissen,

 

In blintheydt des verstants:

 

Dees nacht die heeft bekans⁵³

 

Met swillich, en swart Linnen⁵⁴

55

Verdonckert in mijn sinnen⁵⁵

 

Het weynich van mijn glans:⁵⁶

 

 

 

O dol en dom vermeten!⁵⁷

 

O sotheyt sonder voet!⁵⁸

 

Ick waande wat te weten;

41 onbedwonghen: vrijuit, zonder mij in te houden, onbevreesd.

42 woede woorden: Daar woede geen adjectief kan zijn, zal men aan een samenkoppeling moeten denken, woorden-van-woede, toornige trotse woorden.

43 wufte: wispelturige. Samen met het allitererende woord wyse geeft dit vs. de innerlijke tegenstrijdigheid van de liefde aan.

44 Eske: gemaakt van esdoornhout.

45 also vlack: zo nauwkeurig, zo precies.

46 korter wylen: weinig tijds; de -r is de 3e-naamvalsuitgang.

49 dit onseker gissen: de onzekerheid waarin ik nu verkeer.

50 althans: nu.

53 bekans: bijna, vrijwel.

54 swillich: grof gegomd linnen, voor voering (zelfst. nmw.).

55 in mijn sinnen: in mijn geest.

56 Het weynich enz.: de weinige glans die er nog was.

57 vermeten: hovaardij, overmoed.

58 sonder voet: wankele

[p. 179]

60

Maer mijn boerachtigh bloet

 

Heeft in der daet bevroet,⁶¹

 

Dat niemandt kan voorkomen

 

't Geen Godt heeft voorgenomen,⁶³

 

Die 't al om beter doet.⁶⁴

 

 

65

Vaert wel, vaert wel mijn wenschen,⁶⁵

 

En ydelheden blindt:

 

Vertrout de gunst van menschen

 

Niet meerder als de windt:

 

Gerbrande! u besint,⁶⁹

70

En gaet den Hemel vrijen,⁷⁰

 

Godt sal 't gebenedijen⁷¹

 

Ist dat ghy 't wel begint.⁷²

 

 

 

Te bidden, en te leven,

 

En sterven lusten snoot,⁷⁴

75

Wilt u voorts overgeven⁷⁵

 

In Godes goetheyt groot:

 

Die sal u voor u doot

 

Sijn miltheyt steets bewysen:

 

En naerderhant oock spysen⁷⁹

80

Met heylich Hemels Broot.

61 in der daet: door het gebeurde, door de feiten.

63 voorgenomen: beschikt.

64 om beter: terwille van het betere, met de beste bedoelingen.

65 Vaert wel: met deze woorden doet de dichter afstand van zijn wensen en ijdelheden.

69 Gerbrande: de eigennaam geeft aan dit lied een autobiografisch accent; u besint: bezin u.

70 vrijen: trachten te winnen; door het gebruik van deze term, die meestal een vrouw betreft, wordt de tegenstelling versterkt.

71 't gebenedijen: het (nl. het streven naar de hemel) zegenen.

72 Ist dat: indien; wel: op de juiste wijze. Hierna kan men ‘namelijk’ lezen.

74 sterven lusten snoot: de kwade begeerten in zich te doden (constructie met een bepaling in de datief; zie MNW VII, kolom 2109). De vzn. 73-74 geven de inhoud aan van wat vs. 72 bedoelt. Na vs. 74 leze men een punt.

75 voorts: voortaan.

79 naerderhant: later, na de dood.

Gepubliceerd in Geestigh Liedt-Boecxken door G.A. Bredero, Amsterdammer. t'Amsteldam, Voor Cornelis Lodewijcksz. van der Plasse, Boeck-verkooper, woonende op den hoeck vande Beurs, in d'Italiaensche Bybel, 1621, blz. 178-183.
Titel fractuur; het woord Stemme cursief; naam van de melodie romein: tekst fractuur met namen in romein.