Verspreid werk

[p. 199]

De Gheboorte van Luys-bosch^-, Alias Robbe-knol.aant.

Der fiel gebiert is, der wiet gaer viel zoe verzellen,¹
So doen ic auch, ghy vromer herren und' gutter gesellen,²
Un du eerb'rer wijber, und frissche Maachdeleyn,
Ich wil dier meyn leben erzeygen, wil du man zoe frieden seyn.⁴
Hoor zoe! meyn Vatter was eyn man, un meyn mutter⁵
Das was eyn weyb, un sy was swester von haer fleyslichen brutter,⁶
Ja meynder zeelen. Der oort ond der stondt das sy von mir gelach,⁷
Dat was zoe Elsas in eynen schnar, op eynen Monendach,⁸
Un so daer gein windels oder doeckleyn was, zoe vonden,⁹
Had meyn de Deeren in een olde pels met luysen ghewonden.¹⁰
Meyn Vatter steych hen opter lauf,¹¹
De bueren brachten mier zoe tauf,¹²

- Luys-bosch, Alias Robbe-knol: mogelijk zijn deze beide namen partieel synoniem; zie Stutterheim, Spaanschen Brabander, blz. 75-76.

1 Der fiel gebiert is: wie veel overkomen is; der wiet: die weet; gaer: heel; zoe verzellen: te vertellen.

2 vromer: brave, rechtschapen.

4 erzeygen: vertellen (contaminatie van erzählen en erzeugen); wil du man zoe frieden seyn: wacht maar rustig af.

5 Hoer zoe: luister.

6 swester: zuster.

7 meynder zeelen: bij mijn ziel; Der oort ond der stondt: de plaats en de tijd; von mir gelach: mij baarde.

8 schnar: schuur? stal? Misschien is dit woord een vervorming van het duitse Schranne, ‘(markt)kraam’. In de Lazarillo (zie blz. 235) is Lazaro geboren in een door water aangedreven molen; Monendach: maandag.

9 so: aangezien; windels: windsels; zoe vonden: te vinden.

10 Deeren: jonge vrouw van het platteland, nl. zijn moeder.

11 steych hen opter lauf: ging ervandoor (steych staat waarschijnlijk voor sleych, ‘sloop’, zoals Van Rijnbach 1926, blz. 182, veronderstelt).

12 zoe tauf: ten doop.

[p. 200]

 

Ich wurd sum vund gehouwen,¹³

 

Von swee stoch olter Vrouwen,¹⁴

15

Der pharheer greef zoe hant,¹⁵

 

So wierd ich Luysen bosch genant:

 

Doen dit de leuten hoorden,

 

Sy schempten mit die woorden,¹⁸

 

Und ginghen doe voort alle t'saam,¹⁹

20

Veur meyn bedrubter Mutters kraam,²⁰

 

Die sy in ieren nooden,

 

Hun hilf en gunste booden,²²

 

Un gaben ier das weyn un broot,

 

Und was sy meer des had van noot,²⁴

25

Als sy nun was erstanden,²⁵

 

Heft sy mit kloechen handen,²⁶

 

Om gelt gewaschken und geschuert,

 

Un vast gearbeyt byde buert,²⁸

 

Un wist sich zoe erneren,²⁹

30

G'leych eyn Vrou mit eeren.³⁰

 

Daer na; o leyd! o jammer groot,

 

Erhoort sy von meyns Vaders doot,³²

 

Dies wend sy leed te draghen,³³

 

Um dat hy was erslagen,³⁴

13 sum vund gehouwen: bij de doopvont vastgehouden, op de arm gehouden.

14 Von swee: door twee.

15 greef zoe hant: deed zijn werk, deed zijn plicht(?).

18 schempten mit die woorden: hoonden, bespotten die woorden, nl. de door de priester gegeven naam; uit de volgende vzn. blijkt, dat ze de moeder goed gezind zijn.

19 voort: vervolgens.

20 Veur meyn enz.: naar het kraambed van mijn bedroefde moeder.

22 gunste: vriendschap.

24 meer des: van zulke dingen nog meer.

25 erstanden: opgestaan uit het kraambed.

26 kloechen: krachtige.

28 vast: hard.

29 sich zoe erneren: de kost te verdienen.

30 eyn Vrou mit eeren: een fatsoenlijke vrouw.

32 Erhoort: vernam.

33 wend sy: wende zij eraan, moest zij voortdurend.

34 erslagen: gesneuveld.

[p. 201]

35

In deinen zoech in Vranckelant,³⁵

 

Von eynem Welscher onbekant.³⁶

 

Ten ende der traurdagen,

 

Der drub sal on het klagen,³⁸

 

Meyn Mutter smuckt sich fijn und kuys,³⁹

40

Un huert daer zoe eyn ander huys,⁴⁰

 

Gelegen ander gassen⁴¹

 

Op eyn hoech van der strassen.⁴²

 

Al waer sy eerst man slaphers hiel,⁴³

 

Und kreygen voort der gesten viel,⁴⁴

45

Auch quemender logieren,⁴⁵

 

Den armen en schollieren.⁴⁶

 

De zeyt mit mir in yl verlief,⁴⁷

 

Dewijl ick spielde oder slief,

 

Bis ich da wis ter steden,⁴⁹

50

An jaren en an leden,⁵⁰

 

Zoe meyn drie vunnif jaren alt,⁵¹

 

In redeleychen gut gestalt.⁵²

35 In deinen zoech: op een veldtocht; deinen is wel onjuist voor einen.

36 eynem Welscher onbekant: door een onbekende Waal, Fransman.

38 Der drub sal: van het verdriet; on: en.

39 Meyn Mutter enz.: schikt mijn moeder zich netjes en zedig op.

40 daer zoe: bovendien.

41 ander gassen: in het straatje, in de steeg.

42 eyn hoech: een hoek. Bredero is hier blijkbaar uitgegaan van het ndl. hoek en niet van het du. Ecke; hoech is vergelijkbaar met kloech in vs. 26, waarin we eerder het ndl. kloek dan het du. klug moeten zien. Interpretatie van eyn hoech als ‘eenhoog’ lijkt niet waarschijnlijk; van der strassen: van de (hoofd)straat.

43 eerst man slaphers hiel: eerst mensen onderdak voor de nacht verschafte.

44 Und kreygen enz.: en vervolgens veel gasten kreeg; misschien moeten we hierbij in tegenstelling tot de slapers uit vs. 43 aan kostgangers denken.

45 quemender: kwamen er, kwamen daar; het onderw. van quemen is Den armen en schollieren (vs. 46).

46 schollieren: rondtrekkende studenten.

47 De zeyt mit mir enz.: voor mij ging de tijd snel voorbij.

49 da wis ter steden: daar ter plaatse opgroeide.

50 An: in; an leden: lichamelijk.

51 Zoe: tot; drei vunnif: vijftien.

52 In redeleychen gut gestalt: redelijk goed gebouwd.

[p. 202]

 

'T geschach dat sich eyn blinde⁵³

 

Tot unset sick liet vinden,⁵⁴

55

Der Daybel bracht hem in ons haus,⁵⁵

 

Der schelm die my daer voerden aus.⁵⁶

 

Went der blinde hief zoe smeecken⁵⁷

 

Meyn mutter: en zoe spreecken

 

Jannege meyn leyb bemint,⁵⁹

60

Meyn hart dat sucht na desem kint,⁶⁰

 

Liebd ghy das manlijns leben,⁶¹

 

Wilt meyn den jongen geben,⁶²

 

Golt noch silber hab ich niet,

 

Noch nichts dat men hie sichber siet⁶⁴

65

Von gelt of diergelijchen,

 

Man ich hab vil pracktijchen,⁶⁶

 

Wo mit den jongen dommen helt,

 

Schal bekamen viel gut en gelt.⁶⁸

 

Hier dorch mijn slechter mudder,⁶⁹

70

Gelaubden diesem brudder,⁷⁰

53 'T geschach: het gebeurde.

54 Tot unset: bij ons, ten onzent; sick: zich (overtollig na sich in vs. 53).

55 Daybel: duivel.

56 Der schelm enz.: bijstelling bij hem in vs. 55; Der had dus Den moeten zijn; daer voerden aus: mij daaruit meenam.

57 hief zoe smeecken: begon te vleien, vriendelijk te praten tegen.

59 Jannege: Jannetje; aangezien de ndl. k in deze tekst nergens door een du. g vervangen is, is deze naam niet te beschouwen als een vervorming van Janneke, maar eerder als een verschrijving van de gewone vorm Jannetge; meyn leyb bemint: m'n lieve leven, m'n liefste (bemint is een bijv. nabepaling). Vgl. ook Hooft: ‘Amaryl mijn lieve leven’ (ed. L.-St. I, blz 35).

60 sucht na: verlangt naar, haakt naar.

61 Liebd ghy: als je liefhebt.

62 Wilt meyn (...) geben: geef mij dan.

64 hie: hier.

66 Man: maar; pracktijchen: trucs, listige kunstgrepen.

68 Schal bekamen: zal bekomen.

69 slechter: onnozele, naïeve.

70 Gelaubden diesem brudder: geloofde deze brave man (ironisch).

[p. 203]

 

En heft hem gaer wol getrartiert,⁷¹

 

Und my gans gerekommandiert,⁷²

 

Hoort om, als wy doe scheyden,⁷³

 

En ick den blinden leyden

75

Ontmoeten wy eyn grossen steyn,

 

Der stont hy en sprach, knabelijn,⁷⁶

 

Lech auf der steyn dijn ooren,

 

Veul wonder salstu hooren:

 

Ick ging en ley mijn oor daer opf,⁷⁹

80

Geswind komt hy meyn by de kopf,

 

En druckt my ander rachen,⁸¹

 

Und stelt sich an het lachen,⁸²

 

En redt dees woorden voort zoe meyn,⁸³

 

Dis mues meer als de dayvel seyn,⁸⁴

85

Of de schalckst aller loeren.⁸⁵

g.a. bredero

71 getrartiert: onthaald.

72 gans rekommandiert: volledig (aan hem) toevertrouwd.

73 Hoort om: luister allemaal; eig. ‘rondom’, want de toehoorders (vgl. vs. 2) staan in een kring om de verteller.

76 Der stont hy: daar bleef hij staan.

79 ging: liep erheen; de varianten ops en kops zijn in K ingeslopen en in M en N niet gecorrigeerde drukfouten (in K en M staat een lange s; in N een ronde s).

81 druckt my ander rachen: grijpt me bij de strot (of: knijpt m'n strot dicht?). In Lazarillo geeft de blinde Lazaro een slag tegen het hoofd, waardoor deze met het hoofd tegen de steen slaat.

82 stelt sich an: begint te.

83 redt: spreekt; voort: daarop. Wat de blinde zegt, ontbreekt in de tekst.

84 Dis: die; meer: erger.

85 de schalckst: de sluwste; loeren: schelmen.

Gepubliceerd in de Vermeerderingh bij de Klucht Vanden Hoogduytschen Quacksalver, 1622, fol. E2v-E3v; 1629, fol. J2v-J3v; 1637, fol. J2v-J3v; 1644, fol. F3r-F3v.
Opschrift: fractuur-cursief-romein; tekst in fractuur; ondertekening romein.
1 der wiet K M N die wiet - 3 eerb'rer K M N eer'bre

14 stoch M N stocht - 16 genant K M genamt - 18 die K M N de

35 deinen K M N deiner - 38 het klagen volgens K M N; I heen, klagt - 43 eerst K M N eer - 44 der K M de - 48 ick K M N ich - 52 redeleychen N redeleycken

71 getrartiert N getractiert - 76 knabelijn K M N knabbelijn - 79 opf K M N ops - 80 kofp K M N kops - 84 Dis M N Die; dayvel N Daybel