Verspreid werk

[p. 182]

Vermeerderingh

Een ander Clucht^-
Van een Huys-man en een Barbier^-aant.

 

Myn Botter, mijn Kaes, mijn Hennen, mijn Eyntvogel met mijn Smient,¹

 

Daer heb ic al vry wat mier of emaect, dan onse Sijbrech wel mient,²

 

Ick hebber ien moye mors-penning in mijn dief-sack of an een sy esteken.³

 

O gangs bloet hoe heb ick daer die pap-eeters uyt estreken,⁴

5

Die melck muylen, sy leggen de hiele halven tijt ande mam,⁵

 

Sy mache gien knoopige Verkens, maer sy mogen wel gortige Ham,⁶

 

Die lecker tangden, sy wraken het spec om wat gorts of om wat knoopen,⁷

 

En in de winter comeset ongs ten duyrsten ter vriende bee ofcoopen.⁸

 

En van al mijn Ayeren en isser geloof ick niet ien goet,

10

Sy sinnen miest al vuyl of wat anneset, of ten minste half uyt ebroet,¹⁰

- Een ander clucht: een tweede klucht, nog een klucht.

- Huys-man: boer.

1 Smient: een klein soort wilde eend.

2 mier: meer; of emaect: voor gemaakt, voor ontvangen; onse Sijbrech: dit is waarschijnlijk een zuster met wie de ongetrouwde boer (vgl. vs. 96) samenwoont. Deze veronderstelling berust mede op vs. 77, waarin de stervende moeder nog een goede raad geeft aan een dochter.

3 mors-penning: extraatje; dief-sack: broek-zak; de woorden diefzak, ‘zak voor gestolen goed’, en diessack, ‘dijzak’ werden met elkaar vereenzelvigd; of: van; an een sy esteken: weggestoken.

4 gangs bloet: bastaardvloek (vervorming van ‘Gods bloed’); pap-eeters: stedelingen; uyt estreken: bedrogen.

5 leggen (...) ande man: drinken melk (mam: borst).

6 mache: houden van; knoopighe Verkens: varkensvlees waarin gortachtige korrels voorkomen in het vetweefsel; gortige: hetzelfde als knoopige.

7 wraken: keuren af; wat gorts of (...) wat knoopen: de in de vorige aant. bedoelde korrels (gorts is een 2e naamval, afhankelijk van wat: wat gortigheid).

8 comeset ongs: komen ze het ons; ter vriende bee: met een beroep op de vriendschap; ofcoopen: afkopen.

10 miest al: bijna allemaal; anneset: aangezet, bedorven.

[p. 183]

 

Wangt ongse broetse sprenckelde crieltie, die was over ien maent al clocx,¹¹

 

Sose daer gien jongen in en vijnen so hebben sy al vry wat gelocx.¹²

 

Die stee-kliecken hebben so gaern overwicht en botter die geel //is,¹³

 

Sy weten niet vande gouts-bloemen, noch dat de boom van een dicke deel// is,¹⁴

15

En so ongse Koeyen heur verworghen of sieck zijn sterven heur eyghen doodt,¹⁵

 

Of heur self verdreyncken of sneuvelen en smooren inde sloot,¹⁶

 

Daer maecken wy Tonne-vleys of, dat coopen de Schippers omt jaer drie pongden,¹⁷

 

Dat geven sy Jan-Rap en zijn maet, die sterven daer af als katten en hongden.¹⁸

 

Loopende Lijsbet ongse buer-meyd, dat is by gord ien loose feecx,¹⁹

20

Die creech binnen sjaers tot buytekangsie ien moye sulvere sleutelreecx,²⁰

 

Met ien rechtschapen sulvere ongerriem, en ien paer sulvere messen.²¹

 

O vijfmenten s'is van klinck, o s'is ien perige sack, neen byget s'is van sessen,²²

 

'Tis wel waer heur Moer matter de melck toe, maer wat deese, sy goot²³

 

Daer claer watertie in, en dus comtet datter dus veul over schoot,²⁴

11 sprenckelde crieltie: gespikkelde krielkip; over ien maent: een maand geleden; clocx: broeds.

12 daer: dit verwijst wel voornamelijk naar de eieren van de krielkip; vijnen: vinden; gelocx: geluk (2e naamv. in de verbinding met vry wat).

13 stee-kliecken: schimpwoord voor stadslui.

14 vande gouts-bloemen: daaruit werd een kleurstof bereid om de boter geel te kleuren; boom: bodem (van het vat); deel: plank.

15 heur verworghen: zich wurgen, doordat ze ergens in verstrikt raken; zijn: zijnde.

16 sneuvelen en smooren: doodgaan door verstikking.

17 omt jaer: elk jaar.

18 Jan-Rap en zijn maet: het lagere scheeps-volk.

19 Loopende: ongetrouwde; by gord: verbastering van ‘bij God’.

20 binnen sjaers: in het lopende dienstjaar (van mei tot mei), in plaats van aan het einde daarvan; sleutelreecx: sleutelketting.

21 rechtschapen: deugdelijke, stevige; ongerriem: onderriem, riem om het middel waaraan de vrouwen hun sleutels, tasje of beurs en soms een mes of schaar hingen.

22 vijfmenten: verbastering van sacramenten; s'is van klinck: ze mag er wezen; ien perige sack: een sappige meid (perig is afgeleid van peer).

23 matter: mat haar (nl. als ze de melk ging uitventen).

24 dus (1): daardoor; dus (2): zo.

[p. 184]

25

Ja wel 'tis ien hecht van ien meyt: jonghe Jaep hetter veul weers omme// daen,²⁵

 

Se het ien aasingtie hier eseyt, de burgers die souwender mee uyt momme// gaen,²⁶

 

Se wil wel besien wesen, se gaet daerse gaet, al gaetser as een slurf// heen.²⁷

 

O bloet sy kan so karnen, en so voeren, en so wasschen, en so turf// treen,²⁸

 

Je meucht deyncken of sy niet proper is, sy claertet mit heur voeten,²⁹

30

Daer angdere wel goet schick een planckje hebben moeten,³⁰

 

Se het lang met de vaering loopen, deur 'thiele langt³¹

 

En waert niet wel locken wou, daer hulpse hem te rechten mit heur hangt.³²

 

Je meucht seggen tis ien panckt, hetse loopen met de sneering.³³

 

Ick moeter na geven datter na comt, sy verstater op de neering,³⁴

35

So wel as de Mient vande Schuytluy, ja schier so wel as heur moer,³⁵

 

S'is nou alle Mans gayng, ast alle seyt, s'is nou alle mans voer,³⁶

 

Het is te wongder so'er de Weenaers en Vryers verbadden// in³⁷

 

Daer is hier Mieuwes mal-monckt, en Goossen kley-treer met sijn gladde// kin,³⁸

25 ien hecht van ien meyt: een forse, stevige meid; weers: moeite (in de 2e nmv. in de verbinding met veul).

26 aasingtie: gezichtje (van aanzicht); hier eseyt: onder ons gezegd; souwender mee: zouden ermee, nl. met zo'n ‘aasingt’; uyt momme gaen: met schrik aanjagende mombakkesen de straat op gaan.

27 Se wil wel besien wesen: ze is de moeite van het aankijken wel waard; se gaet daerse gaet: ze gaat onverstoorbaar haar gang; al gaetser as een slurf heen: al loopt ze er als een slons bij.

28 voeren: mennen.

29 proper: flink, bekwaam; claertet: speelt het klaar.

30 Daer: terwijl; goet schick: zoals het behoort; een planckje: nl. om turf te trappen.

31 vaering: dekstier.

32 wel: goed; locken: lukken.

33 ien panckt: een juweel (panckt: pand, iets kostbaars); de rest van dit vs. is vermoedelijk corrupt.

34 moeter na geve datter na comt: moet haar de lof geven die haar toekomt; verstater op de neering: heeft verstand van zaken doen.

35 Mient: gemeente, door de Huys-man (uit onwetendheid?) gebruikt voor gilde.

36 gayng: gading; ast alle seyt: kortom; eig. zoals het al gezegd is; een soort bevestigende toevoeging.

37 te wongder: verbazend; (er) verbadden: haar smeekten met hen te slapen, met hen te trouwen; in: en; Bredero gebruikt dit voegwoord slechts zelden in rijmpositie; een ander voorbeeld in de Spaanschen Brabander, vs. 139.

38 mal-monckt: met de rare mond (dezelfde naam in Moortje, vs. 2933).

[p. 185]

 

Die hebben heur lang na gaen, tis je niet te seggen, wat sy wel of// staet,³⁹

40

Wodder droncken Dircje niet me inde Barech, op een half vat die of// gaet,⁴⁰

 

Maer s'is te duysent duyvels arch, wy sellen ien Jongspul hebben inde buert,⁴¹

 

Blauwe Barent die het Jan schram des Schouts swagers huys gehuert,

 

O bloet comtet iens slaachs, ick wil daer iens na haer gat tarnen,⁴³

 

Ick plechme dit hayr altemets een reys te laten of barnen,⁴⁴

45

Maer ick wil nou mijn baert laten barbieren om twee blancken,⁴⁵

 

En geef ick de knecht een oortie hoe besuckt wilme die bedancken,⁴⁶

 

Hier Miester Gorus die scheert de luy hiel goet coop,

 

Dan trouwen daer veur het hy so geweldich de loop,⁴⁸

 

O 'tis ien giest van een man, daer meugen gien wongden wesen⁴⁹

50

Of hij weetse met de Wilde boeren salf wel te genesen,⁵⁰

 

Ja al had jy noch iens so qua'en ding, an jou lijf,⁵¹

 

Hy weetet te miesteren, en hy coestert met ien Wijf,⁵²

 

Vande scheurbuyck, so stilletjes datse niet iens luyt riep,⁵³

 

Nochtans so douwden hy heur datter de matery uyt liep,⁵⁴

39 na gaen: achterna gelopen; je: emotionele versterking van de bewering (een zg. dativus ethicus); of staet: moet doorstaan.

40 Wodder: wou er (-er is verbonden met me: ermee); Barech: hooiberg; op een half vat enz.: op conditie van een half vat bier als boete voor wie zich gewonnen gaf.

41 te duysent duyvels arch: zó ontzettend slim; Jongspul: feestje met zang en dans, hier bij het inwijden van een nieuw huis (zie vs. 42).

43 comtet iens slaachs: als ik de kans krijg, als het zo eens uitkomt; na haer gat tarnen: te pakken nemen.

44 plechme: placht mij; de vormen van de tegenw. tijd van plegen hebben bij Bredero en anderen vaak de betekenis van de verl. tijd (vgl. Stoett, Moortje, blz. 120, bij vs. 184); of barnen: afbranden, afschroeien.

45 twee blancken: 1 1/2 stuiver (vgl. WNT II, kolom 2780).

46 oortie: oordje, d.i. 1/4 stuiver; besuckt: ontzettend.

48 Dan trouwen: maar ja; het hy so enz.: heeft hij zo verschrikkelijk veel klanten.

49 ien giest van een man: een geweldig knappe man; bljkens het vervolg van de zin was mr. Gorus ook wondheler; meugen: kunnen.

50 Wilde boeren salf: een ook elders wel genoemd huismiddel (zie Kruyskamp [1969], blz. 164).

51 noch iens so qua'en ding: nóg zo'n kwade ziekte.

52 miesteren: genezen; coestert met: behandelt.

53 Vande scheurbuyck: hier obsceen bedoeld.

54 matery: ‘etter’, eveneens obsceen.

[p. 186]

55

Hy wort zo veule beesicht ande schancks en ande wael vande hoeren.⁵⁵

Hy clopt

 

Hem sick! hou! go'en dach in huys, go'en dach, maer scheermen hier boeren,⁵⁶

 

Sy hebben me hier ewesen, ist hier inde vergulde plat// luys.

mr. gorus

 

Neen Huysman gaet tot de plockebeurs, of ginder op 't Stadt// huys⁵⁸

 

Jy selt daer niet t'onpas coomen, want siet sy scheeren

60

Daer ien hielen dach, de burgers, de coopluy ende heeren,

 

En so veul de boeren an gaet, die scheermen deurt hiele lanckt,⁶¹

 

Ja in veul herbergen, daer de schaer uyt hangt,⁶²

 

Ick bin wel moeyelijck, dat me Vaar dit Amicht my, liet leeren,⁶³

 

Over mits dat dit volck hier iens 'sjaers in April om niet scheeren,⁶⁴

55 beesicht: als dokter geraadpleegd; schancks: Oude Schans; wael: Oude Waal, een inham van het IJ; vande: door de.

56 Hem sick: hé daar (sick: zeg ik); hou: hallo, hé; maer: wel.

58 plockebeurs: de plaats(of: de man) waar men geplukt (afgezet) wordt (Kruyskamp, [1969], blz. 164: het belastingkantoor); mr. Gorus speelt met de dubbele betekenis van scheeren (vgl. vs. 56 en 59).

61 In de marge staat in alle drukken: En besonder in't Hoff.

62 daer de schaer uyt hangt: waar men afgezet wordt.

63 Ick bin wel moeyelijck: het zit me wel dwars; Amicht: ambacht, vak (waarschijnlijk ongeveer uitgesproken als: ammecht); de komma voor liet dient ter aanduiding van het dubbelrijm, maar de tegenhanger in vs. 64 ontbreekt).

64 om niet: voor niets; scheeren: grappen maken, nl. met 1 april; de tweede woordspeling met scheeren; de meervoudsvorm sluit aan bij het collectivum volck.

[p. 187]

boer

65

Neen by loo, as onse Velt-scheerers maer iens scheeren het velt,⁶⁵

 

So hebbese de kost, en vry slapen, mit ien hangt vol gelt,

 

Met noch so veel biers asse op ien dach meughen kitten.⁶⁷

mr. gorus

 

Huysman wilje schooren wesen, hee.

boer

 

Jaack Miester.⁶⁸

mr. gorus

 

Wel gaet sitten.

boer

 

Ick heb hier veul nae-volck, ick heb ien reys eweest tot myn peets.⁶⁹

mr. gorus

70

Wiljet hayr cort of lang hebben, op sen boers, of op sen steets.

65 Velt-scheerers: grasmaaiers; de boer heeft de woordspeling dus niet begrepen.

67 kitten: drinken, zuipen.

68 Jaack: ja ik, jawel.

69 nae-volck: familie; tot myn peets: naar mijn peet (vgl. voor de -s bijv.: naar opoes, bij tantes).

[p. 188]

boer

 

Maecket as dat ien wijs is, na dattet best wil focken.⁷¹

mr. gorus

 

Sel icket op de kam ofsnyen, of houje liever je locken⁷²

 

Wat lang by je aasengt, op sen ouwe Testaments dat staet fraey.⁷³

boer

 

Doetet wat van't ou, en van't nieu, want ic ben toch so tusschen baey,⁷⁴

75

'Tselme leven niet vergeten watme moertje saliger seyde,⁷⁵

 

Goelijckges twee ueren te veuren eer sy't of leyden,⁷⁶

 

Kijnd seydse goet meyd, hout altoos de middel-wech, het gaet hoe't gaet,⁷⁷

 

En dat doe ick oock, waer dat ick ga, ick hou altijt de middel-straet.

mr. gorus

 

Dat dunckt mijn is quaet, 'tis wel goet hier t'Amsterdam,

80

Maer ghy souwt wel beclontert uyt comen datje in Brabant quam.⁸⁰

71 as dat ien wijs is: zoals het de mode is; na dattet enz.: zoals het het mooiste staat.

72 ofsnyen: afsnijden.

73 aasengt: zie vs. 26; op sen ouwe Testaments: naar de oude zede.

74 so tusschen baey: zo'n beetje tussen oud en jong in.

75 'Tselme leven niet vergeten: ik zal het van mijn leven niet vergeten; een constructie met het wederkerig werkw. zich vergeten (eig. 'Tselme me leven).

76 Goelijckges: zo ongeveer; 't of leyden: stierf.

77 goet meyd: blijkbaar is de raad aan een dochter gericht (zie de aant. bij vs. 2); in verband daarmee moet ick oock in vs. 78 beklemtoond worden.

80 beclontert: bemodderd; datje: als je.

[p. 189]

boer

 

Ick val altoos midden int geen de luy segghen,⁸¹

 

Ick gaa oock altijts midden in mijn bedt legghen.

 

Ick drink soo gaern, niet hiet noch kout, maer ast half ien half aar// is,⁸³

 

Ick eet so gaern kost die niet te raeuw noch niet te gaer// is.

85

Looftme yemant een sootje vis om ien stuyver, dat schat ic half of op ien grootje,⁸⁵

 

En as ick by vrysters bin, ick grijp altijt na 't middel mootje,⁸⁶

 

Ick praat so gaern van't middel-rift, en vant middel schot,⁸⁷

 

En as ick immers een wijf hebben most, ick hadse gaern niet te wijs noch niet te sot,⁸⁸

 

Ick slacht Jan hen goet man, die waer dat de luy in krakeel vielen⁸⁹

90

Daer was hy't altijts middelen, en scheyden, en 'tschiel dielen.⁹⁰

 

Ja ick en pleech niet iensjes te hooren een goet Sermoen,⁹¹

 

Of ick plechter altijts de helift wel an of uyt te doen.⁹²

 

En dus volg ick mijn moers seggen, en dat is me niet berouwen.⁹³

81 int geen de luy segghen: eufemisme voor ‘in de stront’; de boer wil dat grove woord niet uitspreken. (Vgl. Spaanschen Brabander, vs. 439.)

83 niet hiet noch kout: niet heet en niet koud (bijw. bepaling bij drinck); half ien half aar: half het een, half het ander.

85 Looftme yemant: als iemand mij te koop aanbiedt; dat schat ic enz.: dan is mij dat de helft, nl. een groot, een halve stuiver, waard. Na of (af) denke men: namelijk.

86 vrysters: jonge, ongetrouwde vrouwen; 't middel mootje: hun middel, maar met erotische bijbetekenis; zo ook vs. 87.

87 middel schot: tussenschot, bijv. tussen twee vertrekken.

88 immers: beslist.

89 slacht: lijk op; Jan hen: naam voor een sullige man.

90 was hy't altijts middelen: was hij altijd bezig te bemiddelen; scheyden: het geschil beslechten; 'tschiel dielen: het verschil te delen.

91 niet iensjes: zelfs niet; Sermoen: preek.

92 an of uyt: bij of af.

93 dus: zo.

[p. 190]

mr. gorus

 

Wel an Huysmans seuntje, ick sel oock het middel houwen.

95

Hoe vaert het langsje, binje noch niet ehylickt, je wort al out,⁹⁵

boer

 

Ick hylick altemet iensjes, maer ick heb noch noyt etrout,⁹⁶

mr. gorus

 

Wel hoe, maeckjy'et dan met de Schout, en neemt hy gien boeten.⁹⁷

boer

 

Wel hay, geckjer mee, souwe mekaer gien vrientschap doen moeten,⁹⁸

 

Hy doetet selfs wel waer dat hy can of mach, O maech⁹⁹

100

Dat is niemedallen, dat is nou al ien gemiene plaech.

mr. gorus

 

Datmen hier sucke Schouten had, men souse wel haest of schaffen,¹⁰¹

 

Hy hoort van't gebreck vry te zyn die der ien ander om wil straffen,

 

Doch het gaet hier oock quaet genoech toe in dese Stadt.

95 langsje: mannetje, beste man (verkleinwoord van lanst, ontstaan uit landsknecht, ‘soldaat’).

96 Ick hylick altemet iensjes: ik ga wel eens met een vrouw naar bed of in het hooi (hylicken: paren; trouwen: een huwelijk sluiten).

97 hoe: de komma na hoe denke men weg.

98 Wel hay: uitroep van vrolijkheid (hay: hei); souwe: zouden we, zouden de mensen; vrientschap doen moeten: een plezier mogen doen (met erotische bijbetekenis).

99 selfs: zelf; maech: man (gemoedelijke aanspreking; lett.: familielid).

101 Datmen: als men; haest of schaffen: met spoed afzetten.

[p. 191]

boer

 

Ja wel wil ickje seggen, ick hebber ien reys ien Vrijster hadt,

105

Ick hebse noch, jaack trouwen, laet ick recht// spreecken,¹⁰⁵

 

En nou looptse by ien aer, maer ick selt op de knecht// wreecken,¹⁰⁶

 

Ick sel hum lieren dat hy'er me sel uyt// houwen.¹⁰⁷

mr. gorus

 

Laet hum wat loopen, niement sel ien angder sijn bruyt// trouwen,

 

De hylicken binnen int Paradijs emaeckt, en kijnt isset versien,¹⁰⁹

110

Al waer jij in ien muer emesselt, so sou het doch gheschien,

 

Maer 'tis de waret, die mallooten willen somtijts mannen// hebben.¹¹¹

boer

 

O 'twas ien moeye stercke meyt, je souse in ien wagen gespannen// hebben,

 

Se was geborst en gebilt as sint Joris heynst,¹¹³

 

En sy was so vierkanckt, so recht uyt, en so onbeveynst,¹¹⁴

115

Gangs bloet het spijtme so dattet sucken moyen meyt// is.¹¹⁵

105 jaack trouwen: bevestiging van het gesprokene, dus ja zeker, waarachtig (jaack: ja ik; trouwen: in waarheid); recht: volgens de waarheid.

106 de knecht: die knaap, die vent.

107 lieren: leren; me: mee; uyt houwen: ophouden (in deze betekenis niet in het WNT; waarschijnlijk contaminatie met uitscheiden).

109 binnen int Paradijs: zijn in de hemel; kijnt: kind (aanspreking); hier: beste man; versien: voorbeschikt.

111 waret: waarheid.

113 sint Joris heynst: als de hengst van Sint Joris, altijd voorgesteld als een mooi, sterk paard.

114 onbeveynst: oprecht.

115 het spijtme so: het gaat me zo aan het hart.

[p. 192]

mr. gorus

 

Huylt niet mijn vaer, elck ien moet hebben dat hem op eleyt// is,¹¹⁶

 

Wel wat schorter an isse rijck, of van ien groot gheslacht.¹¹⁷

boer

 

Ja jy meucht dencken, heur susterling haalden drie kyeren op ien nacht,¹¹⁸

 

En heur peete-moey, Geert Gerrits, die hadder in de vijf jaer negen,¹¹⁹

120

En heur moer het corteling vande drieentwintichste inde craem elegen,

 

Wat hettet te beduyden s'is te ondeuchdelijck van goe Ayeren set,¹²¹

 

Dan trouwen: ick ben oock van me vaers volck vant vollen bet,¹²²

 

Heer me vaer was sucken vrouwen man, en datje van bey mijn oome// wist¹²³

 

En van me moers wegen en bin ick seper an gien boome// pist,¹²⁴

125

Suck steeckelich volck isset, wat ick heb sucke vrienden.¹²⁵

 

Was daer niet me nicht...... die int huys daerse dienden¹²⁶

 

Met de seun vander huys, moytjes op de vliering// sat,¹²⁷

 

Daerse in een ooghenblick, heure buyck so vol spiering// at¹²⁸

116 op eleyt: opgelegd, beschoren.

117 schorter an: mankeert eraan; groot gheslacht: aanzienlijke familie; de boer vat dit echter op als: grote, uitgebreide familie.

118 susterling: nicht, kind van een zuster.

119 peete-moey: peettante.

121 te ondeuchdelijck: in heel hoge graad (on- is een versterkend voorvoegsel); van goe Ayeren set: uit een vruchtbaar geslacht voortgekomen (set: volt. deelw.; voor de betekenis vgl. MNW VII, kolom 1017).

122 Dan trouwen: maar ja; van me vaers volck: van mijn vaders kant; vant vollen bet: van een grote familie; eig.: uit dezelfde ouders geboren, maar de boer blijft star in dezelfde richting denken.

123 sucken vrouwen man: zo op vrouwen gesteld; datje: als je; na wist leze men een zg. beletselteken (...), want de boer laat de zin onvoltooid.

124 me moers wegen: mijn moeders kant; seper: zeker; an gien boome pist: van goede (hier weer in de zin van ‘grote’) familie (lees: boom epist).

125 steeckelich: snel en vaak geprikkeld (in erotische zin).

126 De naam van de nicht is oningevuld gebleven.

127 de seun vander huys: de zoon des huizes, nl. van haar werkhuis.

128 heure buyck enz.: nl. zich zwanger liet maken.

[p. 193]

 

Datse heur lijfje liet uyt setten, want heur worden al heur goetje te nau.

130

Wat had Nel van gords-wegen een spul met Jan soete-kau,¹³⁰

 

Hendrick Jansz platbroeck, die wil ick noch niet eens noemen,

 

Wat helpet hy vaert so gaern met Claertje clonters om botter bloemen,¹³²

 

En trock hij niet uyt met de wayschuyt, hier met Angeniet,¹³³

 

Halffen tijt waerse inde hoy-clommen, of int langhe riet,¹³⁴

135

En hoe qualijck hil heur broetsche Baertje, de weeuw van Tijmen,¹³⁵

 

Och seyse, as ick sen schrift sie, so duncktme sou ick wel swijmen,¹³⁶

 

Ja sprackse teugen sijn vaer, so jy sen schildery niet en vermomt,¹³⁷

 

Ick segje dat, ick sel sterven eerme rechte sterf-dach comt,¹³⁸

 

Quamender de luy niet binnens-huys, vant zuyen en oosten,¹³⁹

140

De bueren hadden genoech te doen ierser wel connen troosten.¹⁴⁰

mr. gorus

 

Wel hoe voerse toch, ick geloof niet datser noch so qualijck hout.¹⁴¹

boer

 

Wat ten leet niet lang, of sy had weer een jonghe springer etrout,¹⁴²

130 Nel van gords-wegen: Nee van Godswege; dezelfde naam in Griane en Moortje (vs. 3319); een spul: een vrijage.

132 Wat helpet: lieve help; vaert (...) om botter bloemen: gaat boterbloemen plukken (met erotische bijbetekenis). Hierbij staat in alle drukken in de marge: An bloemen; de betekenis hiervan is onduidelijk.

133 wayschuyt: weischuit, licht bootje voor de jacht (de vzn. 133 en 134 eveneens met erotische bijbetekenis).

134 Halffen tijt: de helft van de tijd; hoy-clommen: hooioppers.

135 hil heur: hield zich; broetsche: manzieke.

136 sen schrift: zijn getekende of geschilderde portret.

137 sen schildery: zijn portret; vermomt: verbergt, er een doek over hangt.

138 rechte: echte, oorspronkelijk beschikte; de bijzin betekent: vóor m'n tijd.

139 Quamender enz.: dit is een retorische vraag, al ontbreekt het vraagteken.

140 De buren hadden enz.: de buren hadden de handen vol om haar te troosten (lett.: voordat ze haar goed konden troosten).

141 hoe voerse toch: hoe ging het toch verder met haar.

142 ten leet niet: het duurde niet; springer: spring-in-'t-veld, levenslustige jonge man.

[p. 194]

 

Heur ierste mans vrienden spraecken heur toe, datte hangden noch cleefden,¹⁴³

 

Wel seyse; hoe baerje so, heb ick hum langer trout as hy leefde,¹⁴⁴

145

Ick wil hem hebben seyse, spijt al die 't lief of liet// is.¹⁴⁵

mr gorus

 

Wat duncktje fijn-man, of het water te kout of te hiet// is,¹⁴⁶

 

Ick hebbet so wat gemiddelt, 'tis nou van passen laeuw.¹⁴⁷

boer

 

As het so hiel hiet is, so wort het vleys so raeuw,

 

Maer miester wat moet jy altemet veur vreemde dingen// crijghen.¹⁴⁹

mr. gorus

150

Dat moeten wy niet segghen.

boer

 

Maer wat meuchjy sucke dinghen// swijghen.¹⁵⁰

143 vrienden: verwanten; spraecken heur toe: spraken haar erover aan, verweten haar; datte hangden enz.: dat de handen (nl. van haar eerste man) nog klam waren van het doodszweet.

144 hoe baerje so: wat maak je een drukte; langer trout as hy leefde: voor een langere tijd getrouwd dan zijn leven, m.a.w. toen hij stierf was ze vrij.

145 hem: nl. die jonge springer; liet: leed, onaangenaam.

146 fijn-man: beste man.

147 van passen laeuw: precies lauw genoeg.

149 Maer: wel; altemet: soms, nu en dan; crijghen: te zien krijgen.

150 moeten: mogen; wat meughjy: hoe kun je.

[p. 195]

mr. gorus

 

Nou Huysman houtje monckt, ay lieve laetje kallen// wat.¹⁵¹

boer

 

Kees Knol seyde die niet teugen alde weerelt, dat hy ien splinter evallen// hat

 

In sijn after kartier, maer sen wijf, hoe meenichmael vertrockse¹⁵³

 

Dat hy pleech te singen. Alle de genuchten, die leggen inde Bockse.¹⁵⁴

155

Wist de moye jonghe meyt, watter inde bocksen leyt,

 

O hy stack sijn neus so gaern, in een ander mans koocken,¹⁵⁶

 

Maer die soeticheyt die issem wel suerlijck oppe broocken,¹⁵⁷

 

Hy seyde teughen 'tvolck dat hy veultijts met het spit equelt// was,

 

Maer as ick hum in sijn liessen sach, sach ick wel hoe hy estelt// was,¹⁵⁹

[mr. gorus]

160

Help wat heb jy lang hayr.

boer

 

Ja vaer lang hayr, lange sinnen,¹⁶⁰

151 laetje kallen wat: hou eens op met je gepraat.

153 after kartier: achterste; wat er werkelijk met Knol aan de hand was, blijkt in vs. 159; vertrockse: vertelde ze.

154 pleech: placht (zie vs. 44); Bockse: broek.

156 hy stack enz.: hij ging zo graag met een andermans vrouw naar bed.

157 die soeticheyt: dat genot.

159 in sijn liessen: daar waren de symptomen van een geslachtsziekte te zien; sach (1): keek; estelt was: eraan toe was.

160 Help: lieve help; lang hayr, lange sinnen: variatie op de uitdrukking: gekrulde haren, gekrulde zinnen. - De rolaanwijzing vóor dit vs. ontbreekt in I, K, M en N.

[p. 196]

mr. gorus

 

Nou het hooft is eschooren, laet ons nu aen de baert beginnen.

 

Huysman meugjy wel wijn.

boer

 

Ick plechse niet te meugen ruycken.¹⁶²

 

Maer datme moer nou suc sock gaf (ic sechje dat) 'kwod noch wel suyken,¹⁶³

 

Ay hoorje wel sech ick Miester ey claertet so wat fraytjes met de baert te scheeren.¹⁶⁴

165

Me Vaer zaliger plechme alle ding mit de kaert te leeren:

 

Wilje eens ien roemsteeckje of een gefthumtje, ick kant van beyts,¹⁶⁶

 

Negen blaetjes, een Gelders troefje, of langsknechten, of bockslaen, of op syn leyts,

 

Ick wont weer met het bort astme met sincken aersling liep,¹⁶⁸

 

'Kwist om mijn vijfthien jaer al wat op den taerling liep,¹⁶⁹

170

Hoe dickwijls het me vaer, mijn wel uyt de Herberg elost,¹⁷⁰

 

Al can ick wat, ick hebt voor niet niet, 't hetme wel een Daelder ekost,¹⁷¹

162 meugjy wel: hou je soms van; Ick plechse enz.: ik rúik ze gewoonlijk niet graag. De aanvullende gedachte: maar ik drink ze wel graag, wordt in vs. 163 uitgedrukt. De punt achter vs. 162 leze men als een komma.

163 datme moer nou suc sock gaf: als m'n moeder nu zulk zog gaf; 'kwod: dan wou ik; suyken: zuigen.

164 claertet so wat fraytjes: breng het maar netjes in orde.

166 roemsteeckje: een kaartspel (zie WNT XIII, 724), evenals een gefthumtje (het ‘geef 'm’-spel) en de in vs. 166 genoemde spelen. Een dergelijke opsomming in de Klucht van de Koe, vs. 351-352; vgl. Van Rijnbach 1926, blz. 115; van beyts: allebei.

168 weer: terug; met het bort: met het verkeer-bord of het triktrakbord; sincken: vermoedelijk een kaartspel, waarin de vijven (fra. cinq) een rol speelden; aersling: mis, verkeerd (eig.: achteruit).

169 al wat op den taerling liep: alles wat met dobbelen te maken had.

170 het: heeft; elost: vrij gekocht door het gelag of het verlies te betalen.

171 voor niet niet: niet voor niets; een Daelder: heel wat geld.

[p. 197]

 

Me Vaer seyden altijts liert wat so kenje wat, oft boeren niet wou deugen,¹⁷²

 

Die niet spelen en connen, waer ofse de kost me crijghen meugen.¹⁷³

 

O hoe heb ick de wittebrootskinderen wel uytet nest enomen.¹⁷⁴

g.a. bredero.

eynde

Dit moet noch onder aen de Clucht vande Boer ende Barbier.

mr. gorus

175

Wel Huysman dat gelt is verdient, wel moetet jou becomen,¹⁷⁵

 

Wat je lijckt jou selfs niet, wel trouwen jy bent wel ongnaertich eguert.¹⁷⁶

boer

 

Kijck we selle mitte maets ien selschap hebben, daer in ongse buert¹⁷⁷

 

Ick word angers int hiele Jaer niet iens eschooren.

172 liert: leer; oft boeren enz.: voor het geval het boeren niet zou lukken.

173 waer ofse enz.: hoe moeten die aan de kost komen.

174 wittebrootskinderen: verkwistende rijkeluiszoontjes; uytet nest enomen: bedrogen, afgezet. - Na Eynde volgt in I, K en M eerst De Gheboorte van Luys-Bosch en pas daarna als een soort bladvulling de voortzetting van de Huysman. In N ontbreken de naam, het woord Eynde en de aankondiging van het vervolg en zijn de twee stukken samengevoegd.

175 moetet: moge het.

176 Wat: wel, wel; wel trouwen: waarachtig; ongnaertich eguert: geweldig opgeknapt.

177 ien selschap: een partijtje, een feestje; vgl. vs. 41.

[p. 198]

mr. gorus

 

Y get de meysjes selle je na loopen, je sout ien Princes becooren.¹⁷⁹

180

Alt volck selle jou aensien, ja wel je bent te ongenadighe moy,¹⁸⁰

 

Ja wel dat ick ien vrouw was, ick liep stracx met jou te koy,¹⁸¹

 

Je sel al de meyden wilt maken.

boer

 

Ja se meughen heur wat verpijnen.¹⁸²

 

Waer isje wijf, en je knecht.

mr. gorus

 

Mijn wijf is van huys, me knecht uyt verbijnen.¹⁸³

 

Heer ien mensch wort hier so ribbesact vande ontrouwe dienstboo'n.¹⁸⁴

185

Jy fijnman comt iens after, en siet iens waer dat ick woon,¹⁸⁵

 

Hout me wat geselschap, ick selje op mijn Cijter ien deuntje// speelen.

boer

 

Ic sel om jouwent willen, noch ien Lietje van ien huysmans seuntje// queelen.

g.a. bredero

179 Y get: verbastering van ‘bij God’.

180 jou aensien: naar je kijken; te ongenadighe: verschrikkelijk.

181 dat: als; stracx: dadelijk; te koy: naar bed.

182 se meughen enz.: ze moeten maar een beetje moeite voor me doen.

183 verbijnen: (wonden) verbinden; vgl. vs. 49.

184 ribbesact: geplaagd, dwars gezeten.

185 after: in het achterhuis.

Gepubliceerd in de Vermeerderingh bij de Klucht Vanden Hoogduytschen Quacksalver, 1622, fol. D4v-E2v en E3v; 1629, fol.* J4v-J2v en fol. J3v; 1637, fol. J4v-K2v en fol. K3v; 1644, fol. E8v-F3r. Opschriften romein en cursief; tekst in fractuur, maar vs. 154b en 155 romein; rolaanwijzing in de marge romein; ondertekening en het woord Eynde romein; verscheidene afkortingen.
2 Sijbrech K M N Sybrich - 3 of M N af - 6 knoopige Verkens K M N knoppighe Verken; sy K M N se - 8 ofcoopen K M N oft coopen - 9 isser M ister

11 sprenckelde crieltie K sprenckelde krieltje M N spreenckelde krieltje - 17 Schippers K M Schipper; omt jaer K omt jaer jaer

Vóor vs. 58 in de marge Mr. Gorus K Mr. Goris M N M. Gor.

71 focken K M N socken

84 gaern M N garen; noch niet te M N noch te - 85 half of op K M N half op - 87 middel-rift K M N middel-rif - 91 ick en pleech K M N ick pleegh; iensjes K M N eensjes - 92 plechter K M N pleecher

96 heb noch noyt K M N heb noyt - 100 niemedallen K M N niemendallen

108 hum K M N hun - 109 emaeckt K M emaeck - 112 gespannen K M N espannen - 114 vierkanckt K M N vierkant - 115 Gangs K M Gans

124 gien K M geen - 125 isset K M istet

132 helpet K M N helptet - 137 vermomt K M vermont- 139 niet volgens K M N; I met

160 Help K M N Helpt

168 sincken M N stucken

176 je lijckt N jy lijckt - 178 angers K M N angders

184 wort hier so K M N wort so