De tweede vijftigh lustige historien ofte nieuwigheden Johannis Boccatii

[Pagamin de Montge...]

Pagamin de Montge heeft M Rychaerts de Qunsica huysvrou wechgevoert, dewelcke wetende waer sy was, is hyer gegaen, ende pagamins vrient gheworden sijnde, heeft hy die van hem weder begheert, diese hem veraccordeert heeft, behalven dat haren wille ware, dan sy en wilde met hem niet weder keeren, ende als M. Richaert ghestorven was, heeft sy Pagamin ghetrout: daer sommighe oude grijsaerts plaisantelijcken berispt worden, die hun by jonghere vrouwen willende voeghen (alst wel hoort) niet aenmerckende dat hun daer nae volghen can.

DAer was tot Pisca een Rechter, meer met verstandt als met lichamelijcke krachten versien, die geheeten was Richardt van Quinzika, de welcke meynende een vronwe te connen payen mette selve middelen daer hy zijn studien me voldede, seer machtich rijck zijnde, met groote vlijticheydt ghesocht heeft een schoone jonghe Vrouwe ten houwelijcke te krijghen, daer hy soo d'een en d'ander behoorde ontloopen te hebben, soo hy hem selven so wel beraden hadde als hy wel anderen raedt gaf, het welcke hem ghebeurt is: want M. Lotto Galandi heeft hem tot een huysvrouwe ghegheven een van zijn Dochters Bartholomea genoemt, een vande schoonste ende vande aenghenaemste Jonge Dochters van Pisa (hoewel daer weynige zijn die niet soo goet en schijnen als penssen) dewelcke nae dat haer de Rechter ghetrout ende binnen zijn huys met grooter feesten ghebrocht, ende de Bruyloft schoon ende heerlijck ghedaen hadde, en roerde hy haer de selve vanden eersten nacht niet, om het houwelijck te volbrengen, maer recht eenskens, ende noch dat so het werc bycans op het getouwe bleef, den morghen vroegh daer nae, als een die mager, dor ende weynich merchs hadde, moestmen hem met malverseye ende versterckende confituren ende andere Aptekeryen weder inde werelt helpen. Nu desen groot Heer Richter een weynich beter van zijn crachte gheworden zijnde, als hy te voren was, begon aen zijn wijf eenen Almanac te leeren, die om de cleyne Kinderen te leeren lesen, langhe tijt te vooren binnen Ravenna gemaeckt was geweest, om dieswille (so wees hy haer dat) datter niet een weke int jaer was daermen niet alleen eenen Heyligen dach in en hiel, maer oock vele, om de welcke te vieren hy haer wijs maecte door verscheyden redenen dat haer Man en Vrouwe afhouden moesten van t' samen te slapen, by welcke heylighe daghen hy noch dede de vastendaghen, de quatertempers, de Vigilien der Apostelen, ende van duysent andere Santen, metten Vrydach, Saterdach ende Sondach,

[fol. F1r]

ende al den vasten, met seker puntjens der manen, ende vele andere exceptien, denckende mogelijck datmen in 't bedde mette vrouwe alsoo wel moeste vacantie houden, alsmen die somtijdts in dingen op 't Steehuys hout, ende met dese manieren van doen onderhielt hy langen tijt sijn huysvrouwe, met dattet haer niet dapper en verdroot: die hy moghelijck eens ter maendt troetelde, ende dat noch ter nauwer noot, deselve altijts wel nau bewarende, van vreese dat haer niet yemant anders eenich onderrecht hadde ghegheven van datter meer werckdaghen behooren te wesen, als hy haer inden voorseyt Almanac wijs maecte te zijn. Tis nochtans gheschiet dat eens op eenen dach seer heet zijnde, M. Richaert sin ghecregen heeft buyten op een sijner schoone plaetse, niet wijt vanden swerten berch, hem te gaen vermeyen, ende daer sommige dagen om een luchtjen te rapen te blijven: Soo heeft hy met hem sijn schoone Huysvrouwe gheleydt, ende daer blijvende (om haer wat recreatie te geven) ginck hy op eenen dach uyt visschen, ende zijn aldus op twee schuytjens ghevaren, hy op het eene mette visschers, ende sy op het andere met noch andere vrouwen, om de tijdt cortinghe te sien, de genoechte haer sommighe mijlen voort-streckende, sonder dat sy 't nau gewaer worden, zijnse wel diep in Zee ghevaren. Ende daer-en-tusschen datse het meeste doende waren met toe te sien, is daer een Galeyken van Pagamin de Monegue, een vermaert Zee-roover in dien tijden overghecomen, ende als die de schuyten ghewaer is gheworden, heeft hy daer nae toe gheset, soo datse soo haest niet vluchten en conde, dat Pagamin dat vande vrouwen niet en achterhaelde, int welcke als hy de schoone Vrouwe ghesien heeft, so en begeerde hy daer anders niet uyt, ende sette de selve op sijn galeyken int aensien van M. Richaert, die alree aen 't landt ghecomen was, daer na voer hy sijn vaerden henen. Het welcke mijn Heere de Rechter siende (die ooc jalours was dat hy beschroomt was vande locht) off hy droevich was, en moetmen niet vraghen, ende beclaechde hem tot Pisa ende elders, over de boosheyt vande zeeroovers, sonder te weten wie hem sijn wijf ghelicht hadde, noch waer sy henen ghevoert was gheweest. Als Pagamin haer so schoone ghesien heeft, soo heeft hem gedocht wel versien te wesen, want niet ghehout zijnde, heeft hy hem voorgenomen dese altoos te onderhouden, die hy begonnen heeft heel soetjens te troosten, om dieswille datse seer weende, dat als de nacht gecomen was, den Almanac haer uyten rieme ontvallen ende alle vierdagen ende heylich-daghen uyten hoofde zijnde gheraect, heeft hy die op een ander maniere ghetroost, hem wel dunckende dat de woorden vanden vorigen dach niet veel geholpen en souden hebben, ende op sulcken maniere heeft hy de selve so wel ghetroost, dat de Rechter met alle sijn wetten eer datse noch te Monegue waren, uyt haer sin al geweest zijn, en heeft aldus met Pagamin op het jeugelijckste vande werelt gheleeft. De welcke als hy die binnen Monegue gebrocht hadde, boven de troetelinge vertroostinghen die hy haer dach ende nacht gaf, haer noch eerlijcken ghehouden heeft als sijn vrouwe. Eenighen tijt daer na als M. Richaert ter ooren ghecomen was, waer sijn Wijf was, heeft hy hem voorgenomen met een heeten moede die selver te gaen halen, denckende dat niemant anders dat na behooren soude cunnen uytrechten, van meyniuge voor haer rantsoen alle het ghelt op te brenghen, datmen hem

[fol. F1v]

soude willen afeysschen. Ende hem ter Zee begheven hebbende, is hy tot Monegue ghevaren, daer hy sijn wijf gesien heeft, ende sy hem, die het daer na savonts aen Pagamin geseyt, ende hem onderwesen heeft van 't gene dat syer in docht te doen. Smorghens vroech daer nae M. Richaert Pagamin siende, heefter hem by gevoecht, ende in corter stondt hebbense t'samen een groote gemeynsaemheyt ende vrientschappe gemaect, Pagamin hem houdende als oft hy hem niet ghekent en hadde, verwachtende maer tot wat eynde hy comen wilde. Daerom alst M. Rihaert tijd dochte, heeft hy hem ten besten ende ten beleeftsten dat hy conde, de oorsaecke ontdeckt, om de welcke hy daer ghekomen was, hem biddende, dat hy van hem name 'tghene hem beliefde, hem maer sijn Huysvrouwe weder gevende. Den welcken Pagamin met een blijd' aensicht gheantwoort heeft: Mijn Heere willecom moet ghy zijn, om u metten cortsten te antwoorden, wil ick u wel seggen dat het waer is, dat ick een jonge vrouwe in mijn huys hebbe, die ic niet en weet oftse u huysvrouwe zy, oft van een ander, om dat ick u niet en kenne, noch haer oock, behalven soo vele datse nu wat tijts met my gewoont heeft: so ghy heuren man zijt (soo ghy seght) ic sal u by haer brengen, om dat ghy my schijnt een beleeft edelman te wesen, ende ben versekert datse u wel kennen sal, ende soo sy seydt dattet so is als ghy seght, ende dat sy met u wil gaen, ick bender mede te vreden, ende daer by en wil ick voor haer rantsoen (om u beleeftheydts wille) niet anders als 'tghene ghy selver wilt: maer so het soo niet en is, soo sout ghy my onghelijck doen, de selve te ontnemen, om dieswille dat ick een jonck man ben, ende mach soo wel als een ander een vrouwe onderhouden, jae selfs die, die een vande gracieuste is die ick oyt sach. Doen seyde M. Richaert:voor seker ist mijn wijf, ende soo ghy my brenghet daer sy is, soo sult ghy't haest sien: want sy sal haer stracx om mijnen hals worpen, ende deshalven en begeere ick ooc niet dattet andersins zy, dan soo ghy selver dat bedacht hebt. Wel gaen wy dan sprac Pagamin. Ende als sy binnen Pagamins huys gecomen zijn, ende inde sale getreden waren, dedese Pagamin roepen, dewelcke nae datse haer ghecleet ende toegemaeckt hadde, uyt een Camer daer gecomen is, daer M. Richaert was met Pagamin, welcken M. Richaert sy niet te meer toeghesproocken heeft, als sy soude eenighen anderen vreemdelinck gedaen hebben, die met Pagamin int huys ghecomen ware. Het welck mijn Heere de Rechter siende (die hoopte van haer met een grooten willekom inghehaelt te worden) was hy seer verwondert, ende begon in sijn selven te seggen, mogelijck dat my het treuren ende het groot verdriet dat ick gehadt hebbe sint dat icse verloor, soo verandert hebben, datse my niet en kent: waerom hy ghesproken heeft: Liefste het staet my wel dier dat ick u heb uyt vissch en ghevoert, om dat ick noyt sulcken pijne gevoelt en hebben, als de gene die ick gedragen hebbe sedert dat ick u verloor, ende het schijnt dat gy my niet en kent, soo verwildert hout ghy u al zwijghende.En siet ghy niet dat ic uwen M. Richaert ben, die hier ghecomen ben, om te betalen t'ghene dat desen Edelman (in wiens huys wy zijn) believen sal, om u wederom te hebben ende voeren, ende hy door sijn beleeftheydt wil my u wederom geven, voor sulcken prijs alst my believen sal? De vrouwe haer tot hem toekeerende wat grinnekende, heeft hem gheseyt:Mijn Heere, spreeckt ghy my

[fol. F2r]

aen? Bedenckt u wel dat ghy my niet voor een ander en neemt, want my aengaende, en staet my niet eens voor u noyt ghesien te hebben. M. Richaert seyde. Denckt wel op dat ghy seght, doorsiet my wel, ende soo ghy't herdencken wilt, soo suldy wel mercken, dat ick den uwen Richaert van Quinzica ben. De vrouwe seyde: Mijn Heere ghy sullet my vergheven, ten is my mogelijc niet wel eerlijck, als ghy dunckt u veel te doorkijcken: nochtans heb ick u soo doorsien, dat ick wel weet dat ick u noyt niet en sach. M. Richaert docht datse dit dede door vreese van Pagamin, van niet te willen belijden in sijn teghenwoordigheyt datse hem kende. Wt welcke redenen hy een weynichsken daer nae aen Pagamin versocht heeft, dattet hem door beleeftheydt beliefde, dat hy met haer alleen in haer camer mocht gaen spreecken: Pagamin sprack dat hyer mede te vreden was, behalven dat hyse niet en soende, ende beval de vrouwe datse met hem inde Camer soude gaen, ende datse hoorde tghene hy wilde segghen, ende hem antwoordt dede alst haer goetduncken soude. Nae datse dan inden camer getreden waren, de vrouwe ende M. Richaert alleene, ende hun neder geset hadden, begon M. Richaert aldus te spreken: Mijns herte herteken, mijn alderliefste Lief, mijnen soeten troost, en kent gy uwen Richaert niet? die u meer bemint als sijn selven? Ick bid u mijn lodderlijck oochsken, kijckt my eens aen, hoe cant dus wesen? ben ick dan so mismaeckt? De vrouwe begonde te lachen, ende sonder hem meer te laten seggen, heeft sy gheseydt: Ghy weet wel dat ick soo verghetelijck niet en ben, dat ic niet en wete dat ghy M. Richaert van Quinzica mijn man zijt, dan ghy hebt, terwijlen dat ick by u gheweest ben, qualijck ghenoech bewesen dat ghy my kende, om dieswille dat ghy (soo ghy wijs waert) ghelijck ghy wilt gehouden wesen, wel so veel verstants moestet gehadt hebben, dat ghy aensien moest dat ick jonc, versch ende cloeck was, ende dien volgende, moestet kennen t'gene dat den jongen vrouwen toecomt, boven het eten ende cleeden, hoewel sy sulcx van schaemten niet en segghen, en hoe ghy sulcx dedet weet ghy selfs wel: soo u dan het studeren inde Rechten meer ter herten ginck als u Wijf, wat hadt ghy u te houwelijcken? Hoe-wel het my noyt voor en stont dat gy een Rechter wert, ghy gheleket my beter eenen uytroeper vande heylighe daghen: soo wel kendet ghy de selve met al de vastendagen ende vigilien, ende ick segghe u wel, dat soo ghy soo veel vier-daghen aen u lantbouwers haddet doen houden, als ghy aen den genen dedet, die mijn plecxken lant te bouwen hadde, ghy en soudt noyt niet een graentjen corens gheoogst hebben. Nu ben ick hier met den desen gheraeckt, metten welcken ick hier in dees camer woone, daermen van geen vierdagen en weet, ick seg van die vierdaghen die ghy (devoter tot heylighen, als der vrouwen dienste) soo seer onderhieldt, noch door dees deure en quam noyt Saterdach noch vrydach vigili oft quatertemper noch genen vasten oock, die soo lanck is, maer t'is hier by nachte, by daghe, altijts werckdach, men hout hier met staedich pompen het Schip van den grondt, jae nae dat de Mettenen desen nacht luyden, weet ick best hoe het boven eentjens, afgheloopen is. Daerom ben ic van sin hier met hem te blijven, ende het lant te laten ploegen terwijlen ick jonck ben. Ende wil my mijn vier-daghen, perdoen ende vastendaghen behouden teghen dat ick oudt worde. Ende ghy meucht wel gaen

[fol. F2v]

so haest als gy meucht: ende hout u vierdagen sonder my soo lange u dat belieft. Meester Richaert dees woorden hoorende heeft een onlijdelijcke smerte geleden, en sprack als sy aen 'tswijgen was: laesjen mijn soete lief, wat sijn dit voor woorden die ghy spreeckt? Hebt ghy geen achterdencken op d'eere van u vrienden, ende van u; Wilt gy hier liever blijven tot dese mans hoere ende in de doot sonde, dan binnen Pisa voor mijn wijf? Ende dese wildy't weten sal u noch van hem jaghen met u selfs groote cleynicheyt: ende ick sal u altoos beminnen ende t'allen tijden (al quaem ick te sterven) suldy nochtans een vrouwe van mijnen huyse blijven: moet ghy door desen ongeregelden ende oneerlijcken lust u eere verlaten ende my die u liever hebbe als mijn eyghen leven; Och al mijnen troost, en spreect soo niet meer, maer comt met my: ick sal nu voortaen (nu ick uwen sin kenne) my selven verstercken. Daerom mijn troosjen, verandert uwen sin ende comt met my: want ick en hadde noyt vreucht sint dat ghy my ontnomen sijt gheweest. De welcke de Vrou geantwoort heeft. Aengaende mijn eere en wil, is niet datter hem yemant anders mede bekommert als ick, naedemael het geenen tijdt meer is: mijn vrienden behoorden sulcx bedacht te hebben doense my aen u gaven: dewelcke so sy doen mettet mijne niet besorcht waren, en wil ick my oock teghenwoordighlijck mettet heure niet quellen, steke ic nu in een doot-sonde, so wordt ick daer tegen geholpen uyt een doodts-sonde, en draecht voor my gheen sorge meer, ja ick seg u wel een dinghe daer by dat ic my laet voorstaen dat ick hier Pagamins Wijf ben, ende binnen Pisa docht my dat ick u Hoere maer en was, siende datmen op punctjens van de Mane ende quadraturen van Geometerie de croepelen tusschen u ende my vercoppelen moeste, daer my nu Pagamin den gantsen nacht tusschen zijn armen hout, dout ende schut dat hy wel voor my segghen mach soo hy my begaeyt. Ghy segt noch oock dat ghy u verstercken sult, dan ic wil wel weten waer mede, want ick mach wel dencken dat ghy een cloeck Ridder geworden zijt sint dat ick u niet en sach, gaet henen, gaet, en doet u beste, maer om noch wat te leven, want my dunct dat ghy hier in dees werelt maer by gedoge en zijt, soo out ende versleten dunckt ghy my zijn, daerenboven als my dese al schoon verlaten sal (hoewel my dunct dat hy't niet van sinne is) soo en verstaen ick daerom niet, waer dat het zy dat ick wil gaen woonen, van oyt by u te keeren, van den welcken alsmen u schoon al uytghedouwt hadde, men niet een note vol sappicheydts soude cunnen verkrijghen, want ick hebber met mijnder schaden eens aen geweest, daerom soude ick ooc elders mijn profijt soecken, waer door ick u wederom noch eens segghe, dat hier daer ick mijn rekeninge maeck te blijven, noch vier-dach noch Vigily is, aldus dan, gaet henen (ick segge) so haest als ghy immers meucht, oft ick sal schreeuwen dat ghy my vercrachten wilt. M. R. hem selven in sulcken soberen staet siende, ende alsdoen nochtans sijn sotticheyt bekennende van een jonghe vrouwe ghetrouwt te hebben, desperaet onlustich ende droevich wesende, is uyte camer gegaen, ende heeft aen Pagamin noch veel woorden gheseyt, die hy niet achte: Ende ten lesten, sonder yet uyt te rechten, sijn wijf verlooren hebbende, is hy tot Pisa gekeert, daer hy van mistroosticheyt in sulcken raserije ghevallen is, dat hy door de stadt gaende, aen al de ghene wie het was, die hem groetteden oft yet vraechden,

[fol. F3r]

niet anders en antwoorde, als het vuyle gat en wil geen vier-dagen, ende eenen cleynen tijt daer na is hy gestorven. Het welcke Pagamin vernemende, ende de liefde kennende die de Vrouwe tot hem droech, heeft hy die ghetrout, ende sonder oyt vier-daghen oft Vigilien te houden, noch vanden Vasten te vermanen, hebbense t'samen gheploeght, alsoo langhe alst d'Instrumenten lijden mochten, nemende goede daghen.