Rock 'n' roll

[p. 219]

XXIII De erotiek van een misthoorn
De koningin van de nacht

Een snikhete avond op het eiland Lipari. Geen plek die dagelijks in het nieuws komt en bepaald ook geen oord om over rock and roll te spreken. Toch praten mijn reisgenoot en ik over oude hits. Wat ons beiden tot grote ergernis opvalt is dat wij ons vaak tekstfragmenten herinneren, gitaarloopjes, maar zelden de naam van de zanger of zangeres. Zou de tekst van een song tòch belangrijker zijn dan de moderne rockwetenschap ons vaak doet geloven?

Terug naar Isola di Lipari, waar men op de radio in augustus 1984 gaarne de succeselpee Discoperetta draait, een weerzinwekkende collage van op discoritme gezette operettemelodieën. De Tyrrheense Zee slaat stuk op de rotsen voor ons terras. Een kleine, elegante jongen - een prins van acht jaar oud, schat ik - rent langs ons heen. Mijn reisgenoot zegt: ‘See you later, alligator!’, waarmee hij een befaamde regel uit het door Robert Guildry geschreven Bill Haley-succes reciteert. De kleine jongeman, die uit Virginia, u.s.a., blijkt te stammen, respondeert zonder aarzelen: ‘After 'while, crocodile!’

Het ontroert mij. De kleine jongen citeert feilloos hetgeen Haley in 1956 zong na de alligator-regel. In dat jaar waren zijn ouders zelf nauwelijks tieners en was de kleine jongen nog in een ver verschiet.

Wat de onthoudbaarheidsfactor bepaalt van (klank)pöezie, is een vraagstuk waar hier aan voorbijgegaan moet worden. Ondertussen blijft het interessant dat een lagere scholier anno 1984 rockregels weet na te zeggen die bijna drie decennia geleden furore maakten. Zelf ken ik het fenomeen van het half zingen op de fiets van lang geleden uitgezonden hitgevoelige zinnetjes maar

[p. 220]

al te goed. Hoe het komt, weet ik niet, maar vaak zit ik op mijn rijwiel en neurie opeens: ‘They're coming to take me away, ha, ha.’ Thuisgekomen zoek ik na wat ik toch in godsnaam heb geneuried. Het was de sleutelzin uit Napoleon xiv's toptien-notering uit 1966. En zo ken ik meer ever lasting memory-regels: ‘Gotta one way ticket to the blues' (Neil Sedaka), ‘Zachtjes tikt de regen tegen het zolderraam, ritme van de eenzaamheid’ (Rob de Nijs), ‘Het staat in mijn dagboek te lezen’ (Willeke Alberti), ‘When I am driving in my car and that man comes on the radio...’ (Rolling Stones) en... Ja, van welke zanger of zangeres al niet. Van déze zangeres in ieder geval: Helen Shapiro; van haar ken ik tientallen zinnen uit het hoofd, met de bijbehorende melodie.

Helen Shapiro is een betrekkelijk geval van rock and roll geweest. Zij zong in dat duistere tijdperk tussen de nadagen van de rock en de voorboden van de beat. Zij was weliswaar geen ‘one hit wonder’, maar het had weinig gescheeld. Haar melancholische gezang ‘Queen for tonight’, dat nergens op de wereld hoge hitogen gooide, wordt recent beschouwd als een klassieker van verheven verdriet.

Juist deze song uit 1963, met die stampende stomp, die echoënde paukeslag, dat dreinend zingen, kent voor mij vele zinnen van blijvende schoonheid (en blijkbaar ook voor vele anderen). Ik wil er drie citeren:

When my kingdom turns to dust in the morning light [...]
Every kiss you're giving me is a jewel in my crown [...]
When my castle tumbles down in the morning light

Van al die vrouwen die actief waren in het begin van de jaren zestig is Helen Shapiro een van de interessantste. Ik heb haar altijd hoger gesteld dan bij voorbeeld Dusty Springfield of Connie Francis. Het geluid van Francis heeft naar mijn smaak nooit het oprechte rockse idioom gehaald. Haar leven wel: godnogantoe, wat een droefenis! Elson en Brunton sommen alle rampen op in hun tearjerking boekwerk Whatever happened to...: Connie sloot

[p. 221]

een paar verschrikkelijke huwelijken, kreeg in haar derde huwelijk een miskraam, werd in 1974 verkracht in een Newyorks hotel en moest zich daarna tweeëneenhalf jaar onder psychiatrische behandeling laten stellen. In 1978 werden al haar juwelen gestolen; elf jaar eerder was dat ook al eens gebeurd. Dat zij in 1964 na een aardbeving in Mexico City in haar nachtpon de straat op moest vluchten, was in haar bizarre leven eigenlijk maar een kleinigheidje. Had Helen Shapiro maar een beetje pech of ongeluk gekend. Dan was haar leven eindeloos beschreven en stond zij wellicht nu nog op de rockse planken.

Nu hoort Helen nergens bij. In de meeste rock and roll-naslagwerken komt zij niet voor. In de twee beatcompendia, British beat en Encyclopedia of British groups & solo artists of the sixties, wordt zij ook al vergeten en mogen tutje Sandie Shaw en brulboei Julie Driscoll wel meedoen. Terwijl Shapiro zowel in 1961 als in 1962 werd verkozen tot de beste Engelse zangeres. Daarentegen deed zij niets in Amerika. Joseph Murrell zegt ware dingen over haar kwaliteiten: ‘for a young singer she has dynamic drive and an inherent rhythmic sense with confidence, assurance and personality quite understanding for her age.’ In haar grote succesjaren was Helen heel jong. Toen haar eerste hit, ‘Don't treat me like a child’, de Engelse hitparade binnenkwam in maart 1961, was zij veertien jaar oud. Toen zij haar laatste, onaanzienlijke hitje had in begin 1964, was zij nog maar zeventien.

En plots was het over. Weliswaar deed zij lange jaren kleine zaaloptredens, trad zij in 1979 en 1980 te Londen met succes op in musicals, maar dat volstrekt unieke geluid was voorbij. De arme Helen; ze mocht van niemand bij de r & r horen, ze werd verpletterd door de Beatles, was adembenemend mooi, maar haar meeste hits zou ze met geen mogelijkheid meer kunnen zingen. Haar typische puberrockteksten (‘Little miss Lonel’, ‘Don't treat me like a child’ et cetera) zouden een vrouw van boven de veertig toch een weinig misstaan.

De muziek van Shapiro verdient een nadere analyse. Reeds eerder heb ik betoogd dat het bijna melodieloos zingen in de r & r vaak voorkomt. Bill Haley was er een standaardvoorbeeld van,

[p. 222]

met dien verstande, dat deze man eigenlijk helemaal niet kon zingen. Het melodie- of toonloos zingen werd in 1964 wereldberoemd gemaakt door Astrud Gilberto met haar monstersucces ‘The girl from Ipanema’. Een paar jaar later werd haar unieke stijl in de popmuziek geïntroduceerd door Chris Montez, onder andere te horen op zijn elpee uit 1970, Time after time. Maar wie zong drie jaar voor Astrud Gilberto al met dat semi-ongeïnteresseerde geluid, bezat dat fantastische talent tot het uitwalsen en fraseren van woorden (‘in dû morrenin', laaaiiigt’)? Wie had een ‘voix de caoutchouc’? Juist ja: Helen Shapiro.

Daarnaast had Helen minstens nog één ander groot talent. Ze was een beetje ordinair. Ze had de juiste touch van een meid van de straat, een enorme bos donker haar op het hoofd en kwam in interviews naar voren als een half dom, naïef en soms boerenslim meisje. Dat was een aanbeveling voor een meisje dat wat wilde worden in het rockgebeuren van dertig jaar geleden. Reeds op vijftienjarige leeftijd zwoer ze haar studieboeken af en nam een filmrolletje aan. Dat had ze niet moeten doen. Haar optreden in Dick Leste's It's trad bad (1962) was een ramp. Zij komt zodoende niet voor in Halliwell's filmgoer's Companion. De film wel, namelijk onder het lemma ‘Dick Lester’.

Helen Shapiro zit en staat er een beetje verlegen bij in Leste's film, die ook werd uitgebracht onder de titel Ring a ding rhythm. Lester bleef niet bij de pakken neerzitten; twee jaar later was hij verantwoordelijk voor de klassieke Beatles-film A hard day's night. In 1962 zou Helen nog een ander rolletje spelen in een film. Naast Bobby Vee en Billy Fury trad zij op in Play it cool; misschien wel de belachelijkste en sufste rockfilm die ooit aan het witte doek werd toevertrouwd. Opvallend in deze rolprent was de bustehouder van Helen. Deze was met baleinen of misschien wel metalen stangen zo toegepunt dat bioscoopbezoekers vreesden dat de cups door de wat saaie bloesjes van de kleine Helen zouden snijden. Haar bustehouder werd weer in mijn herinnering geroepen toen ik hem (ik kan er niets aan doen; het woord is mannelijk) zag afgebeeld op de originele bioscoopaffiche, zoals deze staat afgedrukt in Ehrenstein/Reed's Rock on film.

[p. 223]

Zoals gezegd bestaat er buitengewoon weinig literatuur over Shapiro. Voorts kan haar discografie niet omvangrijk worden genoemd; haar top oeuvre past met gemak op één verzamelelpee. Toch is er een tijd geweest dat de Beatles optraden in het voorprogramma van Helen Shapiro. Op deze tournee gebeurde het dat binnen enkele maanden Shapiro van rol moest veranderen. Op een gegeven moment stond zij in haar eigen show in het voorprogramma en werd zij weggejoeld door teddyboys die om de Beatles brulden. Zij was een soort Willeke Alberti geworden in het voorprogramma van de Stones!

Behalve in het genoemde boek van Elson en Brunton - met een voorwoord van Gene Pitney! - wordt ook door Fred Dellar enige aandacht aan Shapiro geschonken in zijn in 1983 verschenen onthutsende Where did you go to, my lovely? The lost sounds and stars of the sixties. In dit op geestige wijze geschreven dramatische werkje passeert een vijftigtal one hit wonders, hinkepoten, zuipschuiten die ooit beroemd waren, busconducteurs die zich twintig jaar geleden nog miljonair konden noemen, en andere treurwilgen. Helen's verhaal beslaat vijf bladzijden. Dellar stelt dat Shapiro haar in wezen matige succes als frustrerend heeft ervaren. En ofschoon het een arbitraire opmerking is, wil ik daaraan toevoegen: Helen had meer succes verdiend. Volgens een recente studie over het Engelse hitwezen (Jo and Tim Rice e.a., 1983) heeft zij in de bijna drie jaar van hitsuccessen bij elkaar honderdnegentien weken op de top-vijftig gestaan, kreeg in de eerste anderhalf jaar van haar carrière vijf toptien-noteringen en stond twee keer één met respectievelijk ‘You don't know’ en haar onovertroffen ‘Walkin' back to happiness’. Haar succes in Nederland is biblio- en discografisch beschouwd een raadsel. Volgens een studie over de vaderlandse hitladders uit 1974, was zij in 1961-'62 een matig succes, Hitdossier uit 1979 dicht haar geen enkele hit toe. Een volgende druk van dit boek (1983) levert haar twee hits in 1961 en vermeldt dat ‘Queen for tonight’ een negenentwintigste notering behaalde in de late lente van 1963. De laatste notering was voor Holland een hele prestatie; in Engeland deed deze evergreen van erotische verzoeking het een stukje minder.

[p. 224]

Iedereen weet het en het blijkt na bestudering van de handboeken nog eens extra waar te zijn: er klopte tot voor kort niets van de vaderlandse hitlijsten. Daarom kan ik slechts op mijn eigen hoorervaringen afgaan: toen ‘Walkin' back to happiness’ en ‘Queen for tonight’ via mijn jongensradio opklonken in de vroege jaren zestig, besefte ik dat het misschien wel met de r & r gedaan was - Mick Jagger en zijn kompanen waren nog niet in aantocht -, maar dat haar laatste ademstoten op meer dan voortreffelijke wijze door dat meisje met de stem van een dertig jaar oude shagrookster werden gerealiseerd.

Helen Shapiro werd geboren in het Londense East End op 28 september 1946 en ontdekt door een drummer. Ze ging naar een zangschool en werd daar gesignaleerd door de platenproducer John Schroeder. Deze zag wel iets in het meisje dat door haar leeftijdgenootjes De Misthoorn werd genoemd. De rest van het verhaal is de lezer inmiddels bekend. Ze zou een zekere faam krijgen bij lesbische en homoseksuele gehoren. Zij werd de queen (niet geheel ondubbelzinnig) van de Britse pop. Haar ‘somewhat masculine voice’ bleek sommige groepen in erotische beweging te zetten, terwijl het arme, kleine schaap daar uiteraard geen weet van had. Als seks en erotiek ooit zinderend waren onder het regime van koningin Juliana, De Gaulle, Harold Macmillan, Eisenhower en Kennedy, dan was het door die kleine, half vulgaire misthoorn Helen Shapiro.

Willeke Alberti had sterke teksten; dat staat vast. Ze was óók een beetje ordinair; laten we maar eerlijk zijn. Maar Willeke had verder niets: geen sound, geen power, geen erotiek. O gut nee, erotiek had Willeke zéker niet. Wat ze wèl had was een vader, een zeer nadrukkelijk aanwezige vader. Tot op heden heeft nog nooit iemand iets vernomen van Helen Shapiro's vader. Helen brulde gepaukeneerde teksten de wereld in en alle jongens en meisjes dachten ernstig aan zelfbevrediging. Niemand kon jongelui hartstochtelijker opjagen dan de rauwe Shapiro wanneer zij zong:

[p. 225]

 

Just because I'm in my teens and I still go to school,

 

don't think that I dream childish dreams [...]

Dat stond dus allemaal niet in Willeke's dagboek te lezen. Aan de overkant van Het Kanaal zong Helen dingen die stonden te gebeuren. Wuft, warm, zinderend, zwoel. Zij hadden in Engeland Helen. Wij hadden Willeke. Wat ‘was de winter lang’ bij ons. Allemachtig lang!