Verzameld werk. Deel 2

[p. 942]

XVII

Zo maakte hij ook eens, door tussenkomst van Florimond en Sylvain, wier relaties zich vrij breed vertakten, kennis met een personage en een wereld waar hij vroeger wel eens van gehoord had, maar die steeds door de dorpsautoriteiten afgeschilderd werden als het snoodste en slechtste dat er kon bestaan. Eens, op een kleine tentoonstelling, waar hij weer iets ingezonden, en zeer gelukkig verkocht had, werd hij voorgesteld aan Kappuijns, het alombekende, verafschuwde, of verafgode kopstuk van de sociale volkspartij.

Fons herinnerde zich, dat meneer de pastoor meer dan eens, in zijn sermoenen, tegen Kappuijns en zijn verderfelijke invloed had gepredikt. Geen mens, op 't dorp, zou het gewaagd hebben met zulk een man ook maar even om te gaan en nu stond Fonske vóór hem, vóór dat levend zinnebeeld van snoodheid en van zonde, alsof het niets was.

Hij beefde ervan en sloeg eerst, als duizelig, de ogen neer. Hij kon de doorpriemende blik van die man niet verdragen. Dat was nu ook een heerser, maar van een gans ander soort dan de heren van de regerende kastelen. Als eenvoudig werkman was hij de kamp om het bestaan begonnen, hij had geleden en gestreden, hij had zelfs maanden doorgebracht in de gevangenis voor zijn te kras geuite meningen; en nu stond hij daar, ongebroken en krachtiger dan ooit, man van het woord en vooral man van de daad, sterk als een rots tegen de aanranding, gevreesd en zelfs geëerd door velen, die destijds gepoogd hadden hem dood te drukken. Hij was een grote macht geworden door zijn taaie werkkracht en knappe volharding, hij had de mensen overwonnen en naar zijn eigen, sterke wil gekneed en daarbij was hij zuiver en eerlijk gebleven, ver verheven boven 't lage ideaal van geld en weelde, dat voor zovelen het hoogste, maar voor hem slechts een on-

[p. 943]

dergeschikt deel was van wat hij had willen en kunnen bereiken.

Hij sprak met Fonske over de betekenis van de kunst en onder 't spreken had hij die knedende bewegingen van de handen die hem eigen waren en waarmee hij zijn argumenten om zo te zeggen tot concreet voelbare bewijsstukken scheen te verwerken. Wat speet het hem, dat hij zelf geen kunstenaar was! Wat was er nog veel, oneindig veel te scheppen en hoe zou hij die wereld van gewaarwordingen en ervaringen, waar hij vol van was, die bij hem overborrelde, met aangrijpende kracht uitgebeeld hebben! Hij keek naar Fonskes schilderijen en vond er wel veel goeds in, maar wat was er nog oneindig veel meer en groters en diepers te verwezenlijken! Het ganse lijden van het proletariaat was nog in duizenden en duizenden schakeringen te beelden, en 't moest en 't zou geschieden door de krachtige jongens uit het volk, die 's volks ellende hadden meegeleefd en meegestreden. Waarom een dromerig, arcadisch landschap uitgeschilderd, terwijl er in dat landschap mannen zwoegden, dag aan dag, van de ochtend tot de avond, hun ganse leven lang, in afbeulende verstomping, voor een ellendig stuk brood! Wat was, vanuit een menslievend en zelfs gewoon menselijk standpunt beschouwd, aangrijpender: een lichtekooi of rijke dame met prachtsieraden in een luxekoets, of een arm fabrieksmeisje dat, in lompen neergehurkt, tegen de barre muur van die fabriek, van afgematheid zit te hijgen! En waarom, als schilders konterfeitsels van de oorlog wilden scheppen, waarom moesten het telkens schitterende uniformen zijn, en steigerende paarden, en wapperende vlaggen en trofeeën; en niet de gruwelijke, anonieme, vuile en triestige doodsellende van één enkel, onschuldig, afgemarteld wezen: het simpel soldaatje, één en miljoenenvoudig, de Mensheid zelf, die voor de grillen of belangen van slechts enkele machtigen vermoord wordt? Ja, de lelijkheid, de vuilheid, de gore, vieze, triestige, stinkende vuilheid en niet het valse klatergoud van de oorlog, wie zou dát eindelijk eens schilderen?

Hij wond zich op, hij liet zich gaan, hij kneedde zijn woorden als ballen, weldra, als hield hij een publieke voordracht, door een schaar van gretige toehoorders omringd; en de

[p. 944]

twee estheten die het helemaal niet met hem eens waren, en zelfs voor een man van zijn grote betekenis niet de minste deferentie toonden, schreeuwden hem namen in 't gezicht: Millet! Géricault! Delacroix! terwijl Fonske voor het geweld van 't twistgesprek achteruitdeinsde, als door schrik bevangen. Maar nieuwe horizonten gingen meteen voor hem open; wat die man, wat die geweldige Kappuijns bereikt had, konden ook anderen in een andere lijn bereiken: men moest vooral willen en durven, hartstochtelijk, fanatiek, met nooit vermoeide werkkracht, de ogen steeds halsstarrig-strak gevestigd op zijn ideaal. Kappuijns' blakende woorden waren als een stroom van ontembare energie over Fons heen gevloeid; 't werd in hem als een plotselinge openbaring van nog nooit vermoede, eigen kracht; die sterke man had, in enkele minuten tijd, als 't ware een nieuwe wereld voor het nuchter buitenkind geopend.