Het koninkrijk IJmond. Ba Kuku-Ba Buba. Een oraal koningsdrama in vijf bedrijven

[p. 30]

Kultuurvastheid, een onzuivere term

Bestaat er zoiets als kultuurvastheid? Ja en nee.

Om de vraag eens goed te beantwoorden staan mij vandaag de dag een heleboel boeken ter beschikking. Want in zo'n tijd leven wij, het informatietijdperk, waarin hele wetenschappelijke en semiwetenschappelijke bibliotheken de leek ter beschikking staan. Ik zal niet aan komen zetten met allerlei dure definities over kultuur en zeker niet met dat gedoe rondom een zekere Lévi Strauss met zijn tegenstelling kultuur-natuur.

Waarover zal ik het dan hebben? Over wat fascisten, racisten, nazi's en anderen onder een dergelijke term verstaan? Dan zouden we opnieuw boekenlang bezig kunnen zijn. Want zij bedoelen vast en zeker zoiets als zuiverheid van kultuur, waarbij Blut und Boden aan elkaar gekoppeld zijn in een onlosmakelijk verband.

Het enigste wat ik zal pogen te doen is de term te preciseren vanuit mijn oprechtheid iets wezenlijks te zeggen over hoe ik het kulturele gebeuren hier in Holland ervaar. Met name als minderheder, dus met betrekking op de minderheidskultuur (-uren), vooral zwarte kultuur. Met de ellende die een wereldverbeteraar eigen is roep ik: het gaat vooral om kultuur, om de kunst. Kunst doet smachten naar de omklemming van de muze! Of naar de bevlieging van de Scheppende Winti, zeg ik maar op z'n zwart!

Kultuurvastheid? Ik geloof in die term voor zover die iets menswaardigs inhoudt. Je kunt denken aan één of andere vorm van gevestigde kultuur (traditie) waarin je je als schrijver, toneelspeler etc. optimaal kunt uiten. Die bewuste traditie vormt als het ware een grondslag voor je geest, je bent erdoor gevormd, meer nog, je wordt mede op grond van allerlei etnische kwaliteiten (bijv. je bent neger) ermee vereenzelvigd. Men vergete niet dat in die zin de Surinaamse neger zo'n drie eeuwen lang een vrij stabiel proces van kultuurbeleven achter zich heeft, hoe raar dat ook mag klinken, gezien de verwoestende invloeden van het kolonialisme.

[p. 31]

Zo'n ‘vastheid’ is prijzenswaardig indien je een bepaalde kultuur ín je hebt en deze gebruikt om je als volwaardig individu in een gemeenschap te uiten, liefst op hoog artistiek nivo. Daarmee hoef je echt niet alleen met ‘je eigen mensen’ te kommuniceren, nee, je kunt met diezelfde eigen kultuur ook anderen, anderskulturelen, optimaal bereiken. Daartoe moeten er wel zekere voorwaarden geschapen zijn. Die vastheid, of het hanteren daarvan, is niet dat je je vastklampt aan iets uit liefst een ver verleden, ook nog gekoppeld aan een soort van waanzinsglorie (‘wij germanen’). Kultuurvastheid is hier gewoon het streven naar erkenning van middelen die je in staat stellen om een bepaalde kultuur of kulturele gesteldheid zoveel mogelijk te doorgronden, te waarderen en te uiten.

Hier komt onmiddellijk een levensgroot probleem kijken. Want wat is de relatieve vastheid voor de negerkultuur? Een stadsneger zal het begrip anders invullen dan een bosneger. Maar ook onder deze twee groepen - met ieder hun eigen etniciteit, al zijn ze in wezen één - zullen er onderling grote verschillen optreden, want de zwarte kultuur (negertradities) is op zeer verschillende manieren doorgegeven en gehanteerd. Om over waardering maar te zwijgen. (Zie mijn boek Lelu! over het samensmeltingsproces onder de Surinaamse negers.) Okee, zeg ik dan. Als we aksepteren dat negerkultuur naar vastheid verschilt per regio of historische situatie (zoiets), hoe groot moeten dan de kwantitatieve verschillen zijn voordat ik zeg: nee, dat is voor mij onaanvaardbaar? Met andere woorden, hoever moet een neger van een soort standaardnegerzijn vervreemd raken voordat hij als drager c.q. representant van de ‘echte’ negerkultuur wordt afgewezen?

Het wordt nog gekompliceerder wanneer we - het probleem betrekkend op de huidige Hollandse situatie, want daar gaat het om - vaststellen dat het overgrote deel van de hedendaagse generaties negers absoluut weinig weten van zwarte kultuur. Moet men zich vastklampen aan de minimale hoeveelheid ‘echte-kultuur’ dragers? Of moet men meegaan met de stroom van het overgrote deel dat

[p. 32]

alleen naar de mond negerkultuur bezit?

De kwestie zou tot hier aan toe eenvoudig zijn gebleven, ware het niet dat juist een aantal mensen die totaal geen (of absoluut een slechte) binding met ‘echte’ negerkultuur hebben de grootste representanten ervan willen uithangen. Daarin schuilt de kern van het probleem dat ik wil raken. Ik kom er straks uitgebreid op terug, zeer uitgebreid zelfs. Het enigste wat ik voorlopig wil stellen is de vraag of het zo langzamerhand niet beter is in verband met (de relatieve) ‘echtheid’ te spreken van nieuwnegers, nieuwnegerkultuur e.d. Dit uiteraard zonder een pejoratief element in te sluiten, zonder de mensen daarmee te verketteren. Indien ik spotten wil, dan gebruik ik de term nepneger of nog leuker: soft-negro, zoiets als soft-porno. Maar ik ben bang dat etikettering niet werkt. Het gaat er niet om mensen in hokjes te stoppen, wel om eksakt te begrijpen wat er aan de hand is. Daarmee heb je trouwens de zo lang verdrukte negerkultuur bepaald nog niet gered, dat is weer een ander probleem. Wel ontdoe je de term (of het begrip, dus de inhoud van de term) negerkultuur van een groot aantal valse sentimenten.

Een blanke kennis van mij zei laatst tegen een Surinamer (een zwarte): ‘Ik vind Winti-muziek mooier dan reggae.’ De Surinamer bóós! Hoe kon een blánke dat zeggen?

Het is duidelijk: als neger (denkt die Surinamer) moet je negerkultuur waarderen. Dus ook en vooral het gepopulariseerde element daarvan. Tegelijk toont de reaktie dat het gevoel van deze Surinamer neger-met-negerkultuur-te-zijn bepaald geen voorliefde voor de ‘eigen’ zwarte traditie inhoudt. Want Winti-muziek ís inderdaad veel Afrikaanser, veel en veel rijker aan ritmen, veel ‘neger-echter’ in de zin zoals ik dat eerder schetste.

Bij het lange voorwoord van mijn verzamelwerk Lelu! Lelu!/Het lied der vervreemding (een in dit verband zeer sprekende titel) sprak ik, geloof ik, ronduit van ontnegerde negers. Dat klinkt misschien te veroordelend, hoewel ik ten dele wel het recht heb - gezien bepaalde Surinaamse trekjes - mensen om hun wangedrag tegenover alles wat

[p. 33]

negerschap inhoudt inderdaad de wacht aan te zeggen. Ma' goed! We zitten nu dus met de situatie van negers en nieuwnegers of hoe men dat noemen wil. Alleen willen dus de nieuwnegers met alle schijn de negers vertegenwoordigen, terwijl het fout is alleen negers de echtheid der zwarte kultuur toe te dichten. Maar wat nu?

We gaan een kijkje nemen in het reilen en zeilen van de Nederlandse zwarte minderhedenkultuurpraktijk.