Lexicon van de jeugdliteratuur

I.M. Fennema-Zboray

door Peter van den Hoven

Ilona Maria Zboray is in 1914 in Hongarije geboren. Tijdens haar jeugd leest ze het kindertijdschrift Jó Patjás (De Goede Vriend) waarin bekende Hongaarse auteurs proza en poëzie voor kinderen publiceren. Na haar eindexamen werkt ze enige tijd als journaliste in Nederlands-Indië. In 1938 huwt ze met de Nederlander Mr. A.G. Fennema en vestigt zich in Amsterdam. Ze gaat zich zeer voor de Nederlandse jeugdliteratuur interesseren en van 1954 tot 1966 is zij hoofdredactrice van het kindertijdschrift Kris-Kras.

Omdat er na het verdwijnen van het kinderblad Zonneschijn (1924-1943) geen goed neutraal tijdschrift meer verschenen is, zet I.M. Fennema-Zboray zich na de tweede wereldoorlog in voor de uitgave van een onafhankelijke periodiek voor kinderen van 7 tot 13 jaar. Met particulier initiatief wordt een belangeloze stichting opgericht onder de naam Stichting Kinderbelangen. Op 2 april 1954 verschijnt het eerste nummer van het tweewekelijks kinderblad Kris-Kras onder haar hoofdredactionele leiding. Redacteuren zijn onder andere D.L. Daalder, Leonard Roggeveen, Jean Dulieu en J. van der Weijden.

Van meet af aan staat in Kris-Kras de relatie tussen (jeugd)literatuur en opvoeding centraal. Belangrijkste uitgangspunt van redactie en medewerkers is de kunstzinnige, zowel als de pedagogische waarde van literatuur, gebracht door goede amateurs en kunstenaars. Kris-Kras is een tijdschrift dat kinderen tracht te stimuleren eigen activiteiten op literair en cultureel gebied te ondernemen. Daartoe wordt een onafhankelijke kinderredactie in het leven geroepen. Ook organiseert men tentoonstellingen van kinderwerk, toneel- muziek- en dansmiddagen en worden speciale (boeken)nummers van Kris-Kras uitgegeven. In en-

kele jaren ontwikkelt Kris-Kras zich tot een tijdschrift dat door kinderboekenuitgevers met interesse wordt gevolgd en waaruit zij ideeën opdoen voor nieuwe publikaties.

In april 1962 wordt de Kris-Kras Uitgeversmaatschappij NV opgericht door de Stichting Kinderbelangen en J.B. Wolters NV uit Groningen. De nieuwe vennootschap heeft tot doel het uitgeven van verantwoorde kinderlectuur in de meest uitgebreide zin, zowel in boekvorm als in de vorm van periodieken. I.M. Fennema-Zboray wordt (inhoudelijk) directrice en blijft hoofdredactrice van Kris-Kras. Het blad wordt luxueuzer opgezet, er komen nieuwe rubrieken en medewerkers, de layout verandert aanmerkelijk en er wordt een Kris-Kras-Kinderboeken-Club opgericht, dit alles nu echter op commerciële basis.

Ondanks deze veranderingen wordt Kris-Kras geen commercieel succes en moet het 't op den duur afleggen tegen goedkopere massabladen als Donald Duck en Taptoe. Ook de uitgegeven boeken hebben niet voldoende financieel resultaat. Op 10 maart 1966 verschijnt het laatste nummer van Kris-Kras. Pogingen die daarna door I.M. Fennema-Zboray en de Stichting Kinderbelangen worden gedaan om het blad met toegezegde overheidssteun opnieuw uit te geven hebben geen succes.

Kris-Kras is als literair tijdschrift een uniek blad in de Nederlandse jeugdliteratuur geweest, dat aan veel auteurs en illustratoren gelegenheid heeft geboden hun schrijf- en tekentalenten te ontplooien. Enkele namen in dit verband zijn Jean Dulieu, Leonie Kooiker, Tonke Dragt, Thea Beckman en Rie Kooyman, Jenny Dalenoord, Ine van Gulik en Laura Gerding. Onder leiding van I.M. Fennema-Zboray is het blad voor de emancipatie van de jeugdliteratuur in de vijftiger en zestiger jaren van groot belang geweest. Op 23 juni 1966 kreeg I.M. Fennema-Zboray voor ‘haar sinds vele jaren met grote volharding en enthousiasme gevoerde strijd voor een verantwoorde kinderlectuur van eigen bodem’ uit handen van prins Bernhard de Zilveren Anjer uitgereikt.

Bibliografie

Lexicon jeugdliteratuur
september 1982