Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Mathilde Wibaut-Berdenis van Berlekom

door Sylvia Dornseiffer

Mathilde Berdenis van Berlekom werd op 14 maart 1862 geboren te Middelburg, waar haar vader huisarts was. Hoewel het in die jaren geen gewoonte was dat meisjes van goeden huize een vak leerden, haalde Mathilde haar onderwijzersdiploma. Zij studeerde Nederlands, maar gaf die studie op toen zij haar aanstaande echtgenoot dr. Florentinus Marinus Wibaut ontmoette. In 1885 trouwden zij.

In 1897 traden ‘Floor’ en Mathilde Wibaut toe tot de Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP), waarvan Wibaut een belangrijk voorman werd. Van 1907 tot 1931 was hij gemeenteraadslid van Amsterdam. In de periode van vlak voor de Eerste Wereldoorlog tot 1931 voerde hij als wethouder een zeer succesvolle woningbouwpolitiek.

Al in 1903 richtte Mathilde Wibaut in Middelburg de vrouwenleesclub Samen Sterk op, die een zeer radicaal standpunt innam, strijd voerde voor het vrouwenkiesrecht en cursussen en vrouwenvakverenigingen organiseerde. Toen de Wibauts in 1904 naar Amsterdam waren verhuisd, begon Mathilde met Carry Pothuis, Henriëtte van der Mey, Heleen Ankersmit, Liede Tilanus en anderen in 1905 de eerste sociaal-democratische vrouwenclub. In 1908 werd ondanks de tegenstand van de mannen in de socialistische beweging de Bond van Sociaal-Democratische Vrouwenclubs opgericht. Mathilde Wibaut werd voorzitster en bleef dat jarenlang.

Daarnaast was zij medewerkster van De Proletarische Vrouw, een blad voor arbeidsters en arbeidersvrouwen, en redactrice van het kinderblad. Daarin publiceerde zij haar eerste verhalen voor kinderen.

Het echtpaar Wibaut kreeg twee zonen en twee dochters. Zij waren bei-

[pagina 2]

den zeer geïnteresseerd in de pedagogische ideeën van Montessori. In de jaren twintig en dertig werden zij beschouwd als wegbereiders op het gebied van de gezinsplanning en geboortenbeperking en de verandering van de seksuele normen. F.M. Wibaut stierf in 1931; Mathilde Wibaut overleed in 1952.

Werk

Mathilde Wibaut heeft een aantal kinderboeken geschreven, maar zij is vooral van betekenis door haar kritische werk en voorlichting over kinderliteratuur. In 1906 publiceerde zij Het boek en het volkskind, waarin zij wenken en adviezen gaf over kinderlectuur. Het boekje was speciaal bestemd voor moeders, die zij opriep om actie te voeren voor de instelling van kinderafdelingen in de bestaande bibliotheken.

De SDAP hechtte behalve aan materiële verbeteringen ook grote waarde aan de geestelijke ontwikkeling van de arbeidersklasse. Lezen werd beschouwd als middel om het denken te ontwikkelen en vooral het kinderboek werd gezien als een mogelijkheid om de arbeidersjeugd in aanraking te brengen met de socialistische levensbeschouwing. In het werk van Mathilde Wibaut is deze visie sterk aanwezig.

Zij was van mening dat het boek een middel is om de verbeelding van het kind in de goede richting te leiden. Daarom beval zij prentenboeken, versjes en schoolleesboekjes aan die een beroep doen op de voorstellingen uit de eigen omgeving van het kind. Zij verafschuwde boeken waarin het arme kind aan het rijke kind werd voorgehouden als een toonbeeld van tevredenheid. Zij waarschuwde tegen geschiedkundige verhalen waarin nationalistische gevoelens werden aangewakkerd, tegen racistische jongensboeken van onder anderen Karl May en meisjesboeken waarin angst voor het niet-trouwen wordt gepredikt en meisjes bescheidenheid, nederigheid en onderdanigheid wordt aangepraat. Het boek en het volkskind is een vurig pleidooi voor ‘mooie boeken’. Dat kunnen in de visie van Mathilde Wibaut ook boeken zijn waarin de socialistische levensbeschouwing niet nauwgezet wordt beleden, want zo meende zij, wanneer een boek werkelijk met talent geschreven is, dan bevat het niet een onoprechte moraal.

In 1928 verscheen als catalogus bij een reizende jeugdboekententoonstelling Het boek en het kind, die zij samen met Saskia Lobo schreef. Wederom wilde Mathilde Wibaut met dit boekje een tegenwicht bieden aan de massaproduktie van slechte boeken voor kinderen en oudere jongens en meisjes.

Mathilde Wibaut liet het niet bij vermanende woorden. In 1927 verscheen Het gezellige huisgezin, een bundel verhalen voor de jeugd, waarin de sfeer getekend wordt van een vooruitstrevend arbeidersgezin. In 1930 ver-

[pagina 3]

scheen het vervolg Een zonnig thuis. De verhalen zijn eenvoudig van stijl en toon en worden gepresenteerd als voorleesverhaaltjes voor de kinderen van de Familie Mulder. Ze zijn sterk educatief en behandelen nuttige onderwerpen als de oorsprong van het kerstfeest, de 1 meifeesten en allerlei maatschappelijke verschijnselen. Opvallend is de voorkeur van de schrijfster voor sprookjes en onderwerpen uit het planten- en dierenrijk.

Naast tal van publikaties over het vrouwenkiesrecht, seksuele voorlichting en vrouwen en socialisme, schreef Mathilde Wibaut samen met haar man het voorlichtingsboek Wordend huwelijk (1932), waarin zij een pleidooi houden voor het bewust kiezen voor kinderen en het voorkomen van ongewenste kinderen. Zij breken echter ook een lans voor de keuze van ongetrouwde vrouwen om kinderen te krijgen. Dit boek verwekte grote opschudding, omdat het met name het wettelijk huwelijk ter discussie stelde en op een, weliswaar omzichtige wijze, jonge mensen de ‘vrije verloving’ (samenleven vóór het huwelijk) aanraadde. Bij de tweede druk verscheen een ‘uitleg’. ‘Onzedelijk’, zo verdedigde het echtpaar zich, is ‘trouwen om geld, om een positie, om verzorgd te worden of om enig ander oogmerk’. Eenzelfde uitleg probeerden zij ook via de radio te geven. De rede werd verboden - ‘ter voorkoming van gevaar voor de goede zeden’ -, maar verscheen onder de titel Verboden radiorede over ‘Wordend huwelijk’




door F.M. Wibaut bij de Arbeiderspers.

Ook in Wordend huwelijk blijkt de belangstelling en liefde van de Wibauts voor het kind. Veelzeggend is het volgende citaat: ‘Wij zeggen te leven in de eeuw van het kind. Doch een vrouw die het kind heeft gesteld boven het huwelijk zien wij als minderwaardig.’

Bibliografie

Over kinderliteratuur

Het boek en het volkskind. Geschreven voor de moeders der arbeiderskinderen. Rotterdam, H.A. Wakker & Co., 1906. (Foto-

[pagina 4]

grafische herdruk: Culemborg, Educaboek, 1980)

Met Saskia Lobo, Het boek en het kind. Leidraad bij de keuze voor de jeugd. Amsterdam, Ontwikkeling, 1928.

Kinderboeken

Met Liede Tilanus: - Het gezellige huisgezin. (De familie Mulder). Met illustraties van A. Hahn jr. Amsterdam, Ontwikkeling, 1927. - Een zonnig thuis. (De familie Mulder). Met illustraties van Rie Kooijman. Amsterdam, De Arbeiderspers, 1930.

Keuze uit overige publikaties

Met L. Nathans, Geslachtelijke voorlichting. Baarn, Hollandia Drukkerij, 1909.

De strijd voor het Algemeen Vrouwenkiesrecht. Amsterdam, 1912.

Ten strijd voor het Algemeen Vrouwenkiesrecht. Amsterdam, 1914.

Onze kinderen. Amsterdam, Ontwikkeling, 1927. (Socialistische Vrouwenbibliotheek, nr. 5.)

De beroepsarbeid der vrouwen en het socialisme. Amsterdam, 1928. (Uitgave Partijbestuur der SDAP, nr. 7.)

Een herinnering aan der vrouwen strijd. Amsterdam, 1933. (Uitgegeven naar aanleiding van het 25-jarig bestaan van de Bond van Sociaal-Democratische Vrouwenclubs.)

Met F.M. Wibaut, Wordend huwelijk. Haarlem, Tjeenk Willink, 1932.

Over Mathilde Wibaut-Berdenis van Berlekom.

Herinneringen van Mathilde Wibaut-Berdenis van Berlekom. Iets over ontstaan en ontwikkeling van de Bond van Sociaal-Democratische Vrouwenclubs. Amsterdam, Rooie Vrouwen in de PvdA/De Trommel, 1976.

Ineke Jungschleger, Mathilde Wibaut. In: Vrouwen rond de eeuwwisseling. Onder redactie van Aukje Holtrop. Amsterdam, De Arbeiderspers, 1979.

10 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1986