redactie-2

Etym: Fr. rédaction = inkleding, vandaar variant < Lat. re-digere, re-agere = terug-brengen, bijeenbrengen, het zo maken.

Term uit de editietechniek voor een variante lezing van een tekst die een andere tekstinterpretatie toelaat. In de opeenvolgende stadia van de tekstgenese kunnen verschillende redacties ontstaan, hetzij door het aanbrengen van varianten in een codex of manuscript-2, hetzij in de verschillende fasen van het productieproces van een boek (kopij, drukproef, uitgave, herdruk). Niet alle varianten leiden noodzakelijkerwijs tot een nieuwe redactie, bijv. het wijzigen van de ‘ae’- in de ‘aa’-spelling in een tekst.

Bij middeleeuwse teksten noemt men een tekst een bewerking of een versie als hij ten opzichte van de voorbeeldtekst matig afwijkt; als de afwijkingen ingrijpend zijn, spreekt men van een omwerking of remaniement.

Als een tekst in meer dan één redactie of versie bewaard is gebleven, kan de onderlinge verwantschap (recensio, filiatie) worden onderzocht en kan aan de hand van een stemma de tekst worden ge(re)construeerd die het dichtst bij het archetype-1 of het origineel staat.

Een voorbeeld van een gedicht waarvan door het aanbrengen van enkele open varianten en het toevoegen van een slotstrofe in het manuscript twee redacties ontstaan, is P.C. Hoofts ‘Chanson a Madame’ (UB Amsterdam, hs. II C 14, p. 249-250; zie P.C. Hooft, Uit Hoofts lyriek, ed. Zaalberg, 1981⁵, p. 22-24). Vs. 29-31 en vs. 33 hebben de volgende varianten:

29           Ver wt de straten eng, en woelige canalen,
Ver wt de straten drang, op berch, in woeste dalen
30           Als snachts slaeprige wint de zee sacht overweijt,
Als snachts slaeprige wint het bosch sacht overweijt,
31           Ick op de stille vloedt mijn clachten sal verhalen,
Aen Echo ick alleen mijn clachten sal verhalen,
33           Een visscher die t verstaet, dewijl hij leijt sijn lagen,
Een jager die t verstaet, dewijl hij leijt sijn lagen,

Samen met de toevoeging van de ‘Diego’-slotstrofe verplaatsen de varianten het gedicht vanuit de autobiografische Venetië-entourage naar de Pyreneeën.

Lit: A. Dees, ‘Over stambomen van handschriften’ in Forum der Letteren 18 (1977), p. 63-78 • M. Dekker & M. Mulder, ‘Een voorbeeld van stamboomreconstructie: Karel ende Elegast’ in Spektator 18 (1988-1989), p. 96-118 • A.M. Duinhoven, ‘Stamboomreconstructie: rekenkunde of tekststudie?’ in Spektator 18 (1988-1989), p. 119-123 • B. Salemans, ‘Varianten als bouwstenen van stemma's: een pleidooi voor eenvoud en openheid bij het opstellen van tekststambomen’ in Wat duikers vent is dit! Opstellen voor W.M.H. Hummelen (1989), p. 319-343.