teichoskopie

Etym: Gr. teicho-skopia = het uitkijken van de muur af < teichos = muur; skopia = uitkijk.

De teichoskopie of muurschouw (genoemd naar de passage in het derde boek van Homerus' Ilias, vs. 161-244, waarin Helena, staande op de muur van Troje, de Griekse helden beschrijft die voor Troje gelegerd zijn) is een dramaturgisch hulpmiddel om door middel van een waarnemer op een hoger punt (stadswallen, toren, heuvel) verslag te laten uitbrengen van gebeurtenissen die zich tegelijkertijd elders afspelen en die wel van belang zijn voor de handeling in het drama, maar die niet op het toneel vertoond kunnen worden. Enerzijds kan een element uit de toneeltheorie, bijv. de eenheid van plaats (Aristotelische eenheden, zie eenheid van handeling, tijd en plaats) of het verbod tot het afbeelden van gruwelijke gebeurtenissen, een belemmering zijn om iets ten tonele te voeren; anderzijds kunnen technische bezwaren een voorstelling in de weg staan, zoals veld- of zeeslagen.

Vooral het klassieke drama maakt gebruik van teichoskopie. Bij Vondel zijn er voorbeelden van te vinden in de Maeghden (1639), in de Gebroeders (1640), in Koning David herstelt (1660) en in Joseph in Dotan (1640). In Maeghden bijv. klimt de burgemeester van Keulen met de aartsbisschop op de muur om uitzicht te hebben op het leger van Attila en van de maagden:

Klim zacht, vermoeide Vorst, geeft my uw rechte hand.
Nu zet u hier, dees trans heeft over 't platte land
Zijn uitzicht
(vs. 875-877)

De teichoskopie is verwant aan het bodeverhaal waarin iemand achteraf verslag doet van gebeurtenissen die zich elders hebben afgespeeld.

Lit: J.C. Arens, ‘De teichoscopie uit Euripides’ Phoenissae in Vondels Maeghden’ in Nieuwe Taalgids 57 (1964), p. 161-164 • M.B. Smits-Veldt, ‘Vondel en de Schouwburg van Jacob van Campen’ in Visies op Vondel na 300 jaar (1979), p. 247-269.