metathesis

Etym: Gr. 1. omzetting; 2. verandering: meta = na of achter; tithenai = plaatsen: verandering of verwisseling van plaats.

Klankverandering binnen een woord of verspringing van klank binnen één of meer woorden. Bekend is de kinderlijke verwisseling van de s in wesp: weps of wesp. Maar ook de verplaatsing van de r in gort en grutten is een voorbeeld. Een soortgelijke verplaatsing kan worden geconstateerd bij vergelijking van het Duitse woord Brust en het Nederlandse borst of het grappig bedoelde paragram zeeteefje i.p.v. theezeefje. Een voorbeeld van verspringing van klank in meer dan één woord is het spel met ‘landelijke schonen’ t.o.v. ‘schandelijke lonen’.

De term wordt ook gebruikt voor de Distanzstellung, het uiteenplaatsen van woorden die syntactisch bij elkaar horen, zoals in ‘Jan zag ik, en Piet, en Klaas’. Bovendien komt men de term tegen als aanduiding van het verschijnsel van de omkering van de gebruikelijke syntactische woordvolgorde, de zgn. anastrofe.

Lit: J. Stroop, 'Woordmetathesis' in J.B. Berns e.a. (red.), Huldenummer J. Goossens van Taal en tongval 47 (1995) 2, p. 205-219 • W. Pijnenburg, A. Quak & T.H. Schoonheim (red.), Quod vulgo dicitus. Studien zum Altniederländischen (2003).