Distanzstellung

Etym: Du. Distanz = afstand; Stellung = positie.

Term uit de stijlleer voor een vorm van transmutatio, ook wel disiunctio, hyperbaton of metathesis genoemd, waarbij woorden die syntactisch bij elkaar horen uiteen worden geplaatst, bijv. ‘Jan zag ik, en Piet, en Klaas’. In dit geval krijgen de onderdelen van het object van de zin afzonderlijk meer nadruk. Men kan ook spanning willen wekken door uitstel van een reeds eerder verwachte notie, zoals veroorzaakt door de tweede regel in:

   In het diepst van het woud
   - 't Was al herfst en erg koud -
   Liep een heer in zijn eentje te dwalen.
   (P. Paaltjens, Snikken en grimlachjes, 1888⁷, p. 49)

In deze passage zorgt de tussenzin van vs. 2 voor de uiteenplaatsing van de vooropgestelde bepaling van vs. 1 (op zichzelf beschouwd als inversie een andere vorm van transmutatio) en de persoonsvorm ‘Liep’ (vs. 3).

Zie ook diacope.

Lit: T. Cohen, Hyperbaton: essays in dilogue and the materiality of inscription: Plato, Bakhatin, Melville (1989) • A.M. Devine & L.D. Stephens, Discontinuous syntax: hyperbaton in Greek (2000).