paroniem

Etym: Gr. paroonumia = afgeleid woord < para = naast; onoma = naam.

Woord dat met een ander woord stamverwant is, d.w.z. etymologisch van dezelfde wortel afgeleid. Daardoor vertonen de woorden in kwestie ook grote klankverwantschap. Bijv. heg/haag, spreuk/spraak, enz.

In ruimere zin: woord dat een onvolledige vormelijke overeenkomst heeft met een ander, ongeacht hun etymologische relatie. Bijv. zacht/macht, kracht/krijgt, kram/krap, besteedbaar/bekleedbaar, onderwijs/onderwijl, enz.

Doordat de formele overeenkomst onvolledig is, zowel wat spelling als wat uitspraak betreft, zijn paronieme woordreeksen te onderscheiden van deze die we als homofoon, homograaf en homoniem beschrijven. De paronymie van woorden vormt de basis voor heel wat klankfiguren (bijv. alliteratie) en woordspelingen. Huygens maakt er bijv. gebruik van in zijn puntdicht:

Jan eiste een matras, al was het bedde zochter:
Neel nam ‘t voor een maitres en zei: Heer, neem mijn dochter.
Nee, zei hij, goê waardin, gij neemt mijn mening mis,
ik eis een matras die onbeslapen is.
(Dichten op de knie, ed. G. Hellinga, 1956, p. 151).

Zie ook paronomasia.

Lit: J.P. Colignon & P.V. Berthier, Pièges du langage 2. Homonymes, paronymes, faux amis, singularités et cie (1979).