Algemeen letterkundig lexicon

activisme

Etym: Lat. activus = werkzaam, praktisch, in de praktijk toegepast.

Neo-idealistische beweging die zich afzette tegen het individualisme en intellectualistische laat-19^de-eeuwse impressionisme en symbolisme. Het activisme streefde naar collectivistische bewustwording en geestelijke gemeenschap. Het heeft invloed uitgeoefend op het humanitair expressionisme, in het bijzonder in Duitsland. Dat kwam tot uiting in expressionistische tijdschriften als Die weissen Blätter, Die Argonauten en Summa. Auteurs als Max Brod, Heinrich Mann en Walter Benjamin voelden zich door de ideeën van het actvisme aangetrokken. Ludwig Rubiner en Franz Werfel kozen vanwege de activistische ideeën voor het socialisme en het door Franz Pfemfert opgerichte Die Aktion (1911-1932), waarin ook Karl Liebknecht en Rosa Luxemburg publiceerden.

De belangrijkste Nederlandse exponent van deze stroming, bekend vanwege haar communistische agitprop, was het collectief Links Richten (1932-1933). In dit collectief waren ook veel dichters actief, zoals Freek van Leeuwen en Anton de Kom, die via hun poëzie lyrisch activisme bedreven. In de Vlaamse literatuur is de term gebruikt door flaminganten die tijdens de Duitse bezetting actief streden voor hun taal en cultuur, en in haar radicaalste doen de onafhankelijkheid van Vlaanderen eisten. Onder activistische dichters had René de Clercq een voorgangersrol, met de jonge Paul van Ostaijen, Gaston Burssens en Wies Moens als gangmakers tijdens en vlak na de Eerste Wereldoorlog, terwijl Willem Elsschot levenslang met de beweging sympathiseerde.

De term wordt ook gebruikt met betrekking tot de literaire kritiek en academische literatuurwetenschap ter aanduiding van een maatschappelijk-politiek engagement, gebaseerd op de overtuiging dat een strikt descriptieve opstelling (beschrijving-2) wenselijk noch mogelijk is, zelfs in een academische context. Een dergelijke attitude, die haaks staat op de doelstellingen van de empirische literatuurwetenschap, kenmerkt in min of meerdere mate heel wat recente bewegingen in de literatuurbeschouwing, zoals het ecocriticism, de feministische literatuurkritiek, de postkoloniale literatuurstudie, enz. Ze kan zelfs de vorm aannemen van acties zoals een academische boycot van onderzoekers geaffilieerd aan universiteiten in een gewraakt land (bijv. Zuid Afrika tijdens de apartheidsperiode). Activisten maken graag gebruik van de sociale media.

Lit: E. Kolinsky, Engagierter Expressionismus (1970) • L. Peter, Literarische Intelligenz und Klassenkampf: die Aktion 1911-1932 (1972) • M. Mooij (red.), Links Richten, volledige reprint 1932-1933 (1973) • G. Raunig, Kunst und Revolution: künstlericher Aktivismus im langen 20. Jahrhundert (2005; Eng. vert. 2007) • G. Buelens, Matthijs de Ridder & J. Stuyck (red.), De trust der vaderlandsliefde. Over literatuur en Vlaamse Beweging 1890-1940 (2005) • M. de Ridder, Staatsgevaarlik! De activistische tegentraditie in de Vlaamse letteren 1912-1933 (2009) • J. Sonnenschein & K. van der Haven (red.), Barricadepoëzie. Lyrisch activisme sinds 1848 (2021).

actio zie pronuntiatio

ad fontes