lingua franca

Etym: Ital. taal van de Franken.

Een taal die als gemeenschappelijke ‘hulptaal’ gebruikt wordt door sprekers van verschillende moedertalen om efficiënte dagelijkse communicatie (zonder de omweg van vertaling) mogelijk te maken. De keuze ervan is in principe vrijwillig, maar wordt toch vaak bepaald door bestaande machtsverhoudingen.

De term verwees oorspronkelijk naar de vooral Romaanse mengtaal die in de middeleeuwen courant gebruikt werd door handelaars en reizigers in het Middellandse Zeegebied en die – overigens op onwetenschappelijke gronden – werd geassocieerd met de Franken.

Bij uitbreiding verwijst hij nu naar pidgintalen of creooltalen, naar kleinere talen die in bepaalde contexten functioneren als afgesproken contacttaal, of naar grotere en meer prestigieuze talen zoals Grieks, Latijn, Arabisch, Frans, Duits of Swahili die in bepaalde periodes, streken en sociale milieus de toon aangaven in het internationale verkeer – een rol die nu bij uitstek door het Engels wordt vervuld. Esperanto is het bekendste voorbeeld van een kunsttaal die ontworpen werd om te functioneren als een lingua franca.

In de gebruikelijke betekenis van de term staat vooral het utilitaire aspect voorop (handel, maar ook diplomatie, godsdienst, administratie, enz.). Een lingua franca kan echter ook artistieke functies vervullen, bijv. door als literair medium te dienen in een kosmopolitisch opgevatte Republiek der letteren. Denk aan de Latijnse gedichten van C. Huygens, de vroege Engelse verhalen van K. Hemmerechts, enz.

Zie ook koine.

Lit: H. & R. Kahane & A. Tietze, The Lingua Franca in the Levant: Turkish nautical terms of Italian and Greek origin (1958) • J. E. Wansborough, Lingua Franca in the Mediterranean (1996) • N. Ostler, The last lingua franca: English until the return of Babel (2010).