Algemeen letterkundig lexicon

multiversum

Etym: Lat multi = veel; woordspeling op universum, waarbij uni < unus = (slechts) één.

Het multiversum is het (hypothetische) geheel van alle bestaande universums. Deze laatste worden vaak aangeduid als parallelle universums, die dan autonoom naast elkaar zouden bestaan, maar niet noodzakelijk op hetzelfde ogenblik. Het begrip ontstond in de fysica en kosmologie, en heeft o.m. ook filosofen aan het denken gezet.

In de literatuur geraakte de term ingeburgerd ter beschrijving van verhalen waarin de plot zich niet afspeelt in een enkele ontologische realiteit of ‘wereld’ (te beschrijven in tijd en ruimte; zie ook chronotopos), maar in twee of zelfs meerdere parallelle werelden, dus in een multiversum. Vaak kunnen personages dan onder bepaalde voorwaarden ‘reizen’ tussen deze parallelle universums; de tijdreis is een populair en eenvoudig voorbeeld hiervan.

Verhalen in de realistische traditie zullen zich uiteraard beperken tot een enkel universum, het ‘onze’. Het is bij uitstek in genres als de fantastische literatuur, de sciencefiction en de metafictie dat auteurs de narratieve mogelijkheden van het multiversum zullen benutten. Men kan bijv. denken aan een roman als Salman Rushdies Two years eight months and twenty-eight nights (2015) of aan het complexe romanoeuvre van David Mitchell (o.m. Cloud atlas, 2004), waarin een uitdijend multiversum wordt opgebouwd met verschillende ontologieën die toch met elkaar verbonden zijn. Dat gebeurt ook in Het ware leven, een roman (2006) van Ilja Leonard Pfeijffer of De kunst van het crashen (2015) van Peter Verhelst.

Lit: M.L. Ryan, ‘Texts, worlds, stories. Narrative worlds as cognitive and ontological concept’ in M. Hatavara e.a. (red.), Narrative theory, literature, and new media. Narrative minds and virtual worlds (2015), p. 11-28.

Muiderkring

mundus inversus