Tafel van den kersten ghelove. Deel 2: Winterstuc

Regelnummers proza verbergen

Dat .XXVIII. capittel is vanden vierderhande sonden die wi biechten.

3^3-64Daer sijn vierehande manieren van sonden die wi sellen 4 biechten, als sonde der herten, sonde des monts, sonde der 5 wercken, sonde der versumenisse. Buten dese vier manier van 6 sonden ghien ander sonde en is, als wel wijst die priester in 7 ^7-10sinen Confiteor, daer hi sprect aldus: Ic, sondaer, belye mi 8 gesondicht te hebben swairlic mit gedachten, mit spreken, mit 9 wercken, mit versumenis ende spreec groot daer of mijn 10 scout.

11^11-24Dit sijn die sonden des herten: quade gedacht, onsuver

3-64 Comp. III, c. 30, 31, 32, 33.

7-10 Confiteor... quia peccavi nimis cogitatione, locutione, opere et omissione, mea culpa. D.v.D. haalt de Confiteor aan - een deel van het beurtgebed aan den voet des altaars - volgens den Dominicaanschen ritus.

11-24 Comp. III, c. 30: cogitatio, delectatio, consensus, desiderium mali, voluntas perversa, infidelitas (ontrou, onghelove), indevotio, praesumptio, timor male humilians, amor male accendens, suspicio, ira, invidia, odium, timere serviliter, exultatio in adversis proximi, contemptus pauperum vel peccatorum, personarum acceptio, perfidia, affectus parentum carnalis, inepta laetitia, seculi tristitia, impatientia, avaritia, superbia, perplexitas, obstinatio mali, taedium boni, acedia, inconstantia, poena paenitentiae, dolor quia non facit plus malum, hypocrisis, amor placendi, timor displicendi, verecundia de bono opere, amor privatus, sensus, singularis, ambitio dignitatum, vana gloria de bonis naturae, vel gratia, vel fortunae, verecundia de pauperibus amicis, contemptus admonitionum, immisericordia.

[p. 191]

tekstkritische noten

12 lust, volboert in sonden, begheerte boser dinghen, verkeerde 13 wil, ontrou, ongelove, doere ghemoet van innichede, wanhoep, 14 mistroost, guetduncken¹⁴, vermetenheit, verdencken, enigher 15 dinck onhebliker¹⁵ mynne, onordelike vrese, nijt, haet, toorn, 16 verbliden in yemants ongheluck, bedroeven in yemants wel-17varen, uutneminge der personen, versmadinge der armen, on-18gescicte¹⁷ minne, boelscap, onheblike vroechde, onverduldi-19cheit, onlijdsaemheit, verdriet in gueden werken, gedenck¹⁹ op 20 hoge staet, traecheit tot Gods dienst, gheveynsde heilicheit, 21 onverstandicheit, verkeerde syn, scaemt van gueden wercken, 22 ydel glorie, onstantafticheit, verhardicheit in sonden, ghieri-23cheit, wreetheit, versmadinge guets raets ende des ghelijcs 24 veel.

25^25-36Dit sijn die sonde des monts: lichtelic te zweren, meeneet 26 of verzweren, hoenspraeck, achterspraeck, die waerheit weder

13 CGHDB dorre.
14 B verdrucken.
15 B onvroedelike.
16 B qualic varen; - B bedroeven in yemants welvaren ontbr.
17 CGHDB uutnemen d.p. (CG parsonen).
18 B boelscap ontbr.; - CH onduldicheit.
19 C ghedencken op hoghe staet na scaemt van goeden werken en vervolgens ydel glorie.
25 GH meenheet of versweren; I meeneet ocht v.; G h., afterspraeck; H h., achtersprake; I hoensprake ocht achtersprake.
26 I te wedervechtene.

14 guetduncken: waanwijsheid, inbeelding.

15 onhebliker: ongepaste.

17 ongescicte: ongeregelde.

19 gedenck (ambitio): streven (in deze bet. niet bij Verdam).

25-36 l.c., c. 31: (de peccatis oris) crebra juratio. perjurium, blasphemia, nomen Dei irreverenter assumere, veritatem impugnare, de mendacio et vanis alios instruere, contra Deum murmurare, irreverenter horas dicere, detractio, adulatio, mendacium, vituperium, maledictio, infamatio, contentio, comminatio, impugnatio veritatis agnitae, impugnatio charitatis fraternae, seminatio discordiae, proditio, falsum testimonium, mala consilia, derisio, contradictio obedientiae, invertere facta bona, in ecclesiis placitare, ad iram hominem provocare, reprehendere proximum in aliquo, quod ipse facis, vaniloquium, stultiloquium, proferre verba otiosa, vel superflua, vel curiosa, jactantia verborum, superflua politio, peccatorum defensio, clamor, risus, cachinnus, turpiloquium, lenocinium, cantare cantilenas saeculares, in cantu divino magis studere vocem frangere, quam devote psallere, murmurare, verba scurrilia proferre, in injusta causa advocare, malum commendare.

[p. 192]

tekstkritische noten

27 te vechten, tegen sijn oversten, ouderen [41c] ende prelaten 28 te murmureren, ondachtelic²⁸ te spreken sijn gebet, logen, 29 smeken, lasteren, vloeken, beruchten²⁹, kijven, dreygen, striden 30 iegen der waerheit, runeken³⁰, veseken, <twisten>, verraden, 31 valsche getuuch, quaden raet, weder-spraeck, onghehoorsami-32cheit, belachen, verkeren gueder wercken, dach te houden³² 33 inder kerken, yemant tot toorn te reysen, berespen in een 34 ander dat hi selve doet, veel ydel, dwase spraec, waerlike 35 rymen ende dicht te segghen, roepen, voer heren quaet te 36 prisen, onrecht te verdadingen ende des ghelijcs veel.

37^37-50Dat sijn die sonden des wercks, als gulischeit, dronckenscap, 38 oncuuscheit, kercken roef, symonie, tovernye, vierbraeck³⁸,

30 CGH twisten; D twisken; B twysten; A tusschen.
33 I yemende tot toren te reysene.
34 B wereltlike synnen; I weerlyc rijm ende dichte te segghene.
35 CGHI verheren; DAB voerheren.

28 ondachtelic: verstrooid, zonder aandacht (in deze bet. niet bij Verdam).

29 beruchten (infamatio): iemand in een slechten naam brengen.

30 runeken (niet bij Verdam) oorblazen, evenals veseken: iemand iets influisteren ten nadeele van een ander; - tusschen: (seminatio discordiarum) vermoedelijk een verschrijving van twischen, dat volgens een gissing van Verdam VIII, 830 ‘verdeeld’ of ‘oneenig zijn’ beteekent, waarbij hij een plaats uit Sydrac. hs 4 c aanhaalt. Naast het foutieve tusschen van A heeft D: twisken; CGHB: twisten.

32 dach houden: conferenties houden, besprekingen voeren. (placitare).

37-50 l.c. c. 32: (de peccatis operis) gula, luxuria, ebrietas, simonia, sortilegium, violatio dierum solemnium, sacrilegium, indigne communicare, votorum fractio, apostasia, dissolutio in divino officio, scandalizare suo malo exemplo, proximum corrumpere, laedere hominem vel in rebus, vel in persona, vel in fama, furtum, rapina, usura, deceptio, ludus, venditio justitiae, exactio indebita, telonea injusta, auscultare mala, joculatoribus dare, necessaria sibi subtrahere, superflua sumere, ultra vires proprias quiddam aggredi, consuetudo peccandi, recidivatio, simulatio, tenere officium, ad quod non sufficit, vel quod sine peccato non agitur, choreizare, novitatem invenire; majoribus rebellare, minores opprimere, delinquere visu, auditu, odoratu, gustu et tactu, lucta, osculis, muneribus, itineribus, nutibus, mendaciis, scripturis, circumstantias aggravantes omittere (quae sunt tempus, locus, modus, numerus, persona mora, scientia, aetas), tentationem praevenire, seipsum ad peccatum cogere.

38 vierbraeck (niet bij Verdam): violatio dierum solemnium: schennis der feestdagen.

[p. 193]

tekstkritische noten

39 lofte-braeck, <penitenciebraec>, sonder ynnicheit dat sacra-40ment tontfangen, yemant te scaden an guede of an eren of an 41 lyve, diefte, roef, woeker, voorcoop, onrechte scattinge, ende 42 tollen, boven sijnre macht yet te bestaen, ghewoente in son-43den, dansen, spelen, wildicheit te dryven⁴³, die synne te mis-44bruken, stonde ende stede⁴⁴ <an sonden> te soeken, hem sel-45ven tot sonden te reysen, becoringe voor te comen⁴⁵, yemant tot 46 sonden te trecken, nyeuheit van clederen te vinden, onduecht 47 op te brengen⁴⁶, na tquade te lusteren, overdaet ende overlast⁴⁷ 48 yemant te doen, die hande van aelmis te sluten ende wes⁴⁸ men 49 mitten lidmate toe mach brengen. Dese ende anders veel der 50 ghelijck.

51^51-64Dit sijn die sonden der versumenis: van God niet te 52 dencken, hem niet te ontsien, hem van sijnre weldaet niet te 53 dancken, van [41d] sinen sonden ghien waerachtich berou te 54 dragen, totter genade Gods hem niet te bereiden, die ontfan-

39 A penitenciebraec na loftebraec ontbr.
40 GGH of an sinen (G zinen) live.
44 CGH stonde ende stede an sonden (G zonden) te soeken (G sueken), A stede in stede.
47 CG overdaet ende overlast; HI o.e.o. te doen (I doene).

43 wildicheit driven: losbandig zijn.

44 in stede, lees: an sonden.

45 becoringe voor te comen (tentationem praevenire): b. welwillend te bejegenen, aan te wakkeren (i. pl. v. ze te bestrijden).

46 onduecht opbrengen: zedelijk kwaad invoeren, of: bevorderen.

47 overdaet ende overlast: onbehoorlijkheid en kwelling.

48 wes, gen. van wat, ook - vooral in Oostmnl - als nom. en acc. gebruikt van het betr. voornw.

51-64 l.c., c. 33: (de peccatis omissionis) de Deo non cogitare, ipsum non timere, vel amare, gratias de beneficiis non agerc, opera quae quis facit ad ipsum non referre, de peccatis, sicut debet, non dolere, ad gratiam recipiendam se non praeparare, gratia accepta non uti, nec eam servare, ad inspirationem divinam se non convertere, voluntatem suam voluntati divinae non conformare, ad orationes dicendas non attendere, orationes debitas omittere, ea ad quae tenetur es voto, vel praecepto, vel officio, negligere, communionem et confessionem semel in anno non expedire, parentes non honorare, seipsum non recognoscere et reprehendere conscientiam negligere, ecclesias et praedicationes fugere, tentationibus non resistere, paenitentias injunctas negligere aut negligenter facere, et quae statim facienda sunt differre, bonis proximi non gaudere et malis non condolere, injurias non remittere, fidem proximo non servare et beneficiis ejus non respondere, delinquentes non corripere, lites non sedare, ignorantes non instruere, afflictos non consolari, admonitionibus non acquiescere.

[p. 194]

tekstkritische noten

55 gen genade niet te ghebruken, sinen wille den liefsten wille 56 Gods niet eendrachtich te maken, plichtinge⁵⁶ wercken ende 57 scout after te laten, sinen ouderen niet te eren, sinen staet niet 58 te houden, hem selven niet te kennen, sijn conscienci niet te 59 ondersoeken, dat woort Gods te versumen, die becoringe niet 60 weder te staen, op sijns even menschen geluck niet te ver-61bliden, misdaet niet te vergheven, gelove niet te houden, wel-62daet niet te dancken, oorloge⁶² niet te soenen, den domme niet 63 te leren, den wederspannich niet te stueren⁶³, den bedroefden 64 niet te troosten ende deser ghelijck veel.

59 CGHB niet te wederstaen.
1 CHI van den sonden daer alleen die bisscop of afloost ende absolviert (I absolveert) of (I ocht) syn ghewaerde penitencier; G V.d.s.d.a.d.b. of absolviert ende sijn penitencier; DAB v.d.s.d. die bisscop of sijn penitencier of absolveert (D absolviert).

56 plichtich: verplichte.

62 oorloge (lites): oneenigheid, geschil niet te beslechten.

63 stueren: op den rechten weg brengen.