Tafel van den kersten ghelove. Deel 2: Winterstuc

Regelnummers proza verbergen

Dat .XLI. capittel is vander besnidenis ende vanden naem ons liefs Heren Ihesu Cristi.

3^3-8Doe achte dage nader geboorten ons heren Ihesu Cristi 4 waren omme gecomen, quamen die vrienden, magen ende ge-5bueren dat kint te besnijden nader ewe Gods, gegheven doer 6 Moyses. Ende kints naem wort ghehieten Ihesus, alst was ghe-7noemt vander enghel, eert in sijnre moeder lyve ontfaen 8 wort.

9^9-24Die lerars der heiliger scrift vragen hier op ses questien.

3-8 Luc. 2:21.

9-24 Vgl. Lud. de Sax. I, c. 10, n^o 4: Cur circumcisio instituta fuerat? (Abraham) primus unius Dei confessus est fidem, et in signum hujus primo accepit circumcisionem, quae fuit signum distinguens fideles ab infidelibus... Ut populus qui ex eadem progenie nasciturus erat, per circumcisionis signum peculiaris Deo agnosceretur, et ab aliis nationibus discerneretur... In remedium peccati originalis, et ad repressionem concupiscentiae carnalis...

[p. 306]

tekstkritische noten

10 Die eerste questi is, waer-om dat in dat oude testament was 11 die besnydenis? Daer antwoorden [70a] si toe wat nader 12 letter. Die eerste <reden> is, want die patriarch Abraham 13 vanden heydensche volck, dat afgode aenbede, ofghesneden¹³ 14 ende ofgheteykent¹⁴ was als den ghenen, die den waerachtigen 15 God aenbad. Ende want die kinder van Ysrahel waren Abra-16hams geslacht ende dienden den waren God, so warden si 17 mitter besnydenis van allen heyden of gedeilt¹⁷. Die ander re-18den is nader ewe. Die mensche ontfinck plage der erfsonden 19 inden lede, daermen plach in te besnyden. Want dat lit der 20 roeden den wille des menschen niet en is onderdaen, tot 21 eenre boete ende vermynringe der quader begheerten so is 22 van Gods ghesette²² besnydinghe anden lidmate ghedaen. Daer-23voer so hebben wi die dope ontfaen, die ons die sonden der 24 erfsonden of dwaen. Die derde reden is naden cristen gelove. 25 Dat menschelike gheslacht soude verlost werden van des on-26noselen lams bloede Cristi; totten waren litteyken so soude 27 alle die onnosel kinder haer bloet storten tot waerre figuren 28 ende bewisinge des toecomenden bloets. Ende hier-om so 29 was al haer heilichede inden water, inden bloede ende inden 30 vuer. Want Cristus soude uut sijnre zijden dat water ende dat 31 bloet storten, daer wi onse sacramenten souden in ontfangen, 32 ende dat hi hetten³² soude mitten brande der godliker min-33nen.

10 GH hebben tweemaal: Die eerste questi is waerom dat in dat oude Testament was die besnidenis... 29. mit den brande der godliker minne. - In de eerste versie heeft G. daer antwoorden si mit drie redenen; die eerste is na der letter; terwijl die van H luidt: daer antwoorden si met bina der letter. - In de tweede versie is de tekst van GH gelijk: daer antworden zi (H si) wat na der letter, wat overeenkomt met DA. Ze hebben hiermee een leege blz. gevuld. Het toevoegsel van 't vorig kapittel (204 GH) volgt zoowel in G als H onmiddellijk achter het nutteloos tweemaal geschreven gedeelte. We geven van deze plaats, die de directe afhankelijkheid van G en H bewijst later fotografische kopieën.
14 B ghewarighen G.
19 B lit der reden (HD let).
20 A ende den wille.
32 GHDB heten.

13 ofghesneden: afgescheiden.

14 ofgheteykent (niet bij Verdam) vgl. het hd. abzeichnen: afbakenenen, merken. Hier: afgescheiden en onderscheiden.

17 ofgedeilt: afgezonderd.

22 van Gods ghesette: volgens Gods wet.

32 hetten: verwarmen.

[p. 307]

tekstkritische noten

34Die ander questi is: waer om dat Cristus Ihesus onse heer 35 besneden woude wesen of werden nader ioedscher ewe? Daer 36 antwoorden [70b] si toe mit ses reden. Die eerste is, op-dat hi 37 die eewe, die hi inden ioden doer den propheten Moysen had-38de gegheven, woude confirmeren ende selve woude houden 39 ende vervollen. Want si heilich was ende goet in delegen der 40 erfsonden totter tijt toe, dat dat nuwe sacrament des doopsels 41 soude comen, so en woude hise niet laten vergaen mer self 42 ^42-77houden. Die ander reden is, om dat hi bewisen woude der

35 GHD woude warden (D werden); B woude wesen.

42-77 Leg. aur. (De circumcisione Domini) (Graesse³, p. 83): 1) Sexto ratione legis Mosaicae approbandae quod erat bona et sancta et complenda; 2) primo ratione sui, ut veram carnem humanam se assumpsisse ostenderet. Sciebat enim aliquos futuros qui dicerent ipsum non corpus verum sed fantasticum assumpsisse. Et ideo ut eorum errorem confutaret, voluit circumcidi et sanguinem ibi emittere. Corpus enim fantasticum sanguinem non emittit. (wellicht aangevuld uit S. Thomas Aq. S. Theol. III, qu. 37. art. 1 (c): ut ostendat veritatem carnis humanae contra Manichaeum, qui dixit eum habuisse corpus phantasticum; et contra Apollinarium qui dixit corpus Christi esse divinitati consubstantiale; et contra Valentinum, qui dixit Christum de coelo corpus attulisse); 3) tertio ratione Judaeorum, ut essent inexcusabiles. Si enim circumcisus non fuisset, potuissent se Judaei excusare et dicere: ideo te non recipimus, quia dissimilis es patribus (meer overeenkomst met Comp. IV, 12: ut Judaeis satisfaceret, qui scandalizati fuissent, si circumcisionem non accepisset. Hieruit blijkt duidelijk, hoe D.v.D. verschillende bronnen heeft vermengd); 4) Comp. IV, 12: ut sanguinem suum pro nobis non solum in aetate virili, sed etiam infantili funderet. (Vgl. verder S. Thomas Aq. l.c.: ut legis onus in se sustinens, alios a legis onere liberaret... ut quia in similitudinem carnis peccati advenerat, remedium quo caro peccati consueverat mundari, non respueret); 5) quarto ratione daemonum, ne scilicet incarnationis mysterium cognoscerent. Cum enim circumcisio fieret contra originale peccatum, credidit diabolus et hunc qui circumcidebatur similiter peccatorem esse, qui circumcisionis remedio indigeret; propter eandem causam voluit ut mater sua virgo perpetua esset desponsata. 6) secundo ratione nostri, ut nos spiritualiter debere circumcidi monstraret. Duplex est enim circumcisio, secundum Bernardum, quae debet fieri a nobis, scilicet exterior in carne et interior in mente. Circumcisio exterior consistit in tribus, scilicet in habitu ne sit notabilis, in actione ne sit reprehensibilis, et in sermone ne sit contemptibilis. Interior autem similiter consistit in tribus, scilicet in cogitatione ut sit sancta, in affectione ut sit pura, in intentione ut sit recta.

[p. 308]

tekstkritische noten

43 waerheit sijns menschliken vleischs ende bloets geheelre na-44turen, want sulke ongelovige menschen <seiden>, dat dat 45 ghien waer vleisch en waer, levendich mit bloede, als Ma-46nicheus; sulke seiden, sijn vleisch hadde hi uut der hemel-47scher lucht gemaect, als Valentinus; sulc seiden, het waer 48 alleens⁴⁸ mitter godheit, als Appollinaris. Nerghent een van 49 desen drien voerseiden lichaem en mochten bloet hebben 50 aen. Daer om der wairheit te tonen heeft God hem besnyden⁵⁰ 51 laten. Die derde reden is, want hi den ioden genoech woude 52 doen⁵¹, die an hem gescandeliziert souden worden hebben, hadde 53 hi onbesneden gheweest; dat doe den ioden seer hoenlick was 54 als yemant onbesneden was. Ende daer-om en waren si niet te 55 ontsculdigen, datsi seggen mochten, wi en ontfangen di niet, 56 want du en biste van Abraham gheslacht niet, noch als onse 57 vaders besneden. Die vierde reden is: want hi mit sinen bloe-58de ons reynigen woude ende soude in sijnre ouder, daer-om 59 woude hi dat storten in sijnre ioncheit; ende dat inder ewe, 60 op [70 c] dat hi ons van laste der ewe mit sijnre smerte moch-61te ontbinden, ende <op-dat hi soude> onse onreyne lichaem 62 besnoyeen, so woude hi dat sijn laten besnyden, dat nochtan 63 ghien waterrancken en mochte dragen. Die vijfde reden is, 64 want hi den bosen geesten sijn menscheit woude laten wesen 65 verburgen. Want om-dat die besnidenis was een boete der erf-66sonden ende Cristus besneden woude werden, so waende die 67 duvel, dat Cristus dat behoefde ende sloech ghien acht op 68 hem, dat hi Gods soen waer, want ghelijck druech⁶⁸ mitten son-69daren. Ende om dien selver saken wil woude hi sijn moeder 70 ende ioncfrou wesen getrouwet Joseph haren hoeder. Die seste 71 sake is, want hi doer sijn besnydenis ons woude leren ende 72 wisen gheesteliken in ziel ende in lijve te besnyden; als uut-73wendelick inder cledinge datsi niet en sien te merckelic, inden

44 A: o. menschen (seiden ontbr.).
50 GHD om der waerheit heeft God hem besniden ghedaen; B o.d.w.h.G. een besnidinge ghedaen.
56 B van onsen gheslachte.
60 GHB smarte; DA smerte.
73 GH marckelyck; DA merckelic; B niet en sijn te merken.

48 alleens: geheel één; - nerghent: volstrekt niet.

50 In de var. ontbreekt te tonen, wat echter past in de vertaling van den lat. tekst: ut ostendat veritatem carnis humanae. daer: toen (aanwijzend bijw.) Hier staat de gen. der waerheit bij tonen, evenals in 42 bij bewisen. Misschien ligt hieraan de bet. ten grond: een blijk, een bewijs van de waarheid geven.

51 genoech doen: voldoening geven.

68 ghelyck druech: want hij overeenkwam.

[p. 309]

tekstkritische noten

74 wercken datsi niet en sien begripelic⁷⁴, inden woorden datsi 75 niet en sijn straffelic⁷⁵. Die inwendige besnydinge der herten is 76 inder gedachten, datse heilich werden, inder begeerten, datse 77 suver werden, inder mening, datse recht werden.

78^78-105Die derde questi is, waer-om dat die besnydinge gesciede 79 des achten dages nader geboorte des kindes? Daer wart toe 80 gheantwoort <mit> drien reden. Die eerste reden is nader 81 letter. Want Raby Moyses seit, dat dat kint inden eersten seven 82 dagen also teder ende weectges was, alset was in sijnre moeder 83 lyve, mer den achtende dach, als die seven planeten een over 84 hem hebben gelopen, so wartet starcker ende harder. Nu en 85 wou- [70 d] de God die kinder niet laten besnyden <binnen 86 haren eersten seven daghen>, op-datsi niet in haerre teder-87hede van besnydinge storven. Noch na achteden dach <en> 88 woude hijt verbeiden, op-datsi niet sonder besnidinge in eerf-89sonden storven. Die ander reden is naden gelove, want inder 90 werelt sijn seven ouderdoom, als ic voer geseit hebbe in enen 91 sonderlingen capittel. In welken seven ouderdoem die werelt

82 GH weeck; D wekes; A weectges; B so weeck ende so teder.
83 B een over (hem ontbr.) ghelopen.
85 A besniden (binnen haren eersten seven daghen ontbr.) opdat.
87 A dag (en ontbr.) woude hijt v.

74 begripelic: berispelijk (reprehensibilis).

75 straffelic: strafbaar.

78-105 Leg. aur. l.c., p. 84: quare circumcisio octava die fiebat? Prima ratio sumitur penes intellectum historicum sive litteralem. Nam sicut dicit rabbi Moyses, maximus philosophus et theologus, licet Judaeus: Puer in septem diebus tantae adhuc teneritudinis est quantae est adhuc in utero matris existens. In octava autem die fortificatur et solidatur, et ideo, ut dicit, noluit Dominus parvulos ante octavam diem circumcidi, ne ob nimiam teneritudinem nimium laederentur. Ultra octavam vero diem ipsam circumcisionem noluit prolongari... ut periculum evitetur, ne sine circumcisione eos mori contingeret... Secunda ratio sumitur penes intellectum anagogicum sive coelestem. Ideo enim octava die fiebat, ut daretur intelligi quod in octava resurrectionis ab omni poena et miseria circumcideremur. Et secundum hos octo dies erunt octo aetates... Ero quaecumque honeste desiderantur, scilicet vita, salus, victus, copia, gloria, honor, pax et omne bonum. (Die derde reden is naden gheeste) Per septem dies intelligitur homo constans ex corpore et anima. Quatuor enim dies sunt quatuor elementa ex quibus corpus consistit, et tres dies sunt tres potentiae quae sunt in anima, scilicet concupiscibilis, irascibilis et rationalis (D.v.D.: drie redelike craften: verstandenis, gehuechnis ende wille).

[p. 310]

tekstkritische noten

92 is teder ende zwack, mer in den achten ouder der werelt, dat 93 is inder verrisenis des vleyschs, so sel dat menschelike geslacht 94 van alre onsalicheit, siecte, traecheit, lelicheit ende van allen 95 leden⁹⁵ besneden werden ende leven, vrede, glorie, eer ende sali-96cheit inder besnidenis den mensche weder gegeven warden. 97 Die derde reden is naden gheeste. Vier dage heeft die mensche 98 eerst naden lichaem als sijn die vier elementen, daer hi moet 99 of bestaen, ende drie dagen heeft hi nader zielen, als sijn die 100 drie redelike craften: verstandenis, gehuechnis ende wille. 101 Als dese seven dage sijn beleeft na menscheliker tucht¹⁰¹, so 102 wert hi des achten dages sijns rustens ende slapens in enen 103 natuerliken dode besneden van pijn, gebreck ende sonde over-104mits vernuwinge des nyeuwen levens anden gheest der waer-105heit.

106^106-126Die vierde questi <is,> hoe menichwarf dat Cristus sijn 107 bloet stortede die wijl dat <hi> hier op aertrijc was? Daer 108 antwoorden si toe naden heiligen ewangelien. Eerstwarf storte-109de Cristus sijn reyne bloet op den dach der besnydinge. Die 110 zake was: want hi op dien dach der besnijdinge alre eerst 111 onder die ewe soude wesen, so woude hi betogen [71 a] een 112 beghinsel onser verlossinge, dat in sinen onnoselen bloede 113 soude gescien. Anderwarf stortede hi sijn bloet inder ure sijnre 114 bedinge opten berch van Oliveten, doe hi sinen Vader aen-115riep. Die sake was, want hi doe van groter begheerten onser 116 verlossinge zwetede water ende bloet. Derdwarf goet hi sijn 117 bloet onder den columpnen doemen <hem> geselde. Die 118 sake was: want wi gebonden waren anden bande der verdoe-119menis, so woude hi mit sinen bloede die bande breken. Vier-120warf wert hi van bloet nat anden cruce. Ende die zake was,

94 H s. crancheit, lelicheit.
100 H gheloghenis.
116 B storte.

95 leden: het leed, dat men ondervindt als toestand.

101 na menscheliker tucht: volgens menschelijke zeden.

106-126 Leg. aur. l.c., p. 82: Quinque enim vicibus sanguinem suum pro nobis effudit. Primo in circumcisione, haec effusio fuit nostrae redemptionis initium; secundo in oratione, et haec ostendit nostrae redemptionis desiderium; tertio in flagellatione, et haec fuit nostrae redemptionis meritum; quarto in crucifixione, et haec fuit nostrae redemptionis pretium: tunc enim quod non rapuit exsolvit; quinto in lateris apertione, et haec fuit nostrae redemptionis sacramentum, inde enim exivit sanguis et aqua, quod figuravit nos per aquam baptismi debere mundari... De uitwerking van 5 is in Leg. aur. mooier dan in de Tafel.

[p. 311]

tekstkritische noten

121 want hi ons doe verlossede, doe hi dat sap vanden appel weder 122 uut goet ende betaelde, des hi niet en hadde ghenomen. Vijft-123warf storte hi sijn bloet ander speer, dat Longinus stac doer 124 sijn zijde. Ende die sake was, want hi doe wyede die heilige 125 sacramenten, die beteikent waren inder dierten bloede die-126men plach te offeren.

127^127-144Die vijfde questi is, wat naem onsen heer God wert geghe-128ven? Daer antwoord toe die ewangelist Lucas, dat sijn naem 129 was ghehieten Ihesus, dat ghenoemt was vanden enghel, eer 130 hi in sijnre moeder lyve wart ontfangen. Die propheet seit, 131 dat is een nyeuwe naem, den die mont Gods heeft ghenoemt. 132 Paulus seit: Daer en is ghien ander naem onder den hemel, 133 daer wi salich in mogen warden dan in desen. Desen naem 134 bugen alle knyen, hemelsche, aerdsch ende helsch, ende sijn 135 hem onderdaen. Dese naem gaf die blinden¹³⁵ dat syen, den 136 doven dat horen, den lammen dat gaen, den stommen dat 137 woord, [71 b] den doden dat leven, den gelovigen den heili-138gen Geest, den beseten mensche verlossinge vanden duvel. Die 139 naem is van aenbeghin der werelt verburghen gheweest, inder 140 tijt der genaden is hi gesproken, gheheilicht ende ghewyet 141 van Gode, vanden ouden vaderen beteykent, vanden prophe-142ten begheert, vanden engelen gekundicht, vanden apostelen 143 gepredict, vanden cristen menschen ghelovet¹⁴³ ende vanden en-144gelen verhoecht¹⁴⁴.

145^145-174Die seste questi is, om wat reden is onsen heer God desen 146 naem sonderlinge inder tijt alleen gegheven? Daer antwoord

123 GH Longius.
130 B lichaem.
143 GHDB ghelovet.
144 GH verhoghet.

127-144 Leg. aur. l.c. p. 82: Hodie enim impositum est ei nomen quod os Domini nominavit. (Isaias, 62:2). Nomen praeter quod non est aliud sub coelo, in quo oporteat nos salvos fieri. (niet Paulus maar Petrus in Act. 4:12) - Phil. 2:10. - Hoc est nomen quod dedit caecis visum, surdis auditum, claudis gressum, sermonem mutis, vitam mortuis, totamque diaboli potestatem de obsessis corporibus virtus hujus nominis effugavit... nomen a saeculis absconditum, sed in fine saeculorum revelatum... Comp. IV, c. 12: ab antiquis praefiguratum, a prophetis desideratum, (a Deo nominatum), ab angelo praenuntiatum, ab apostolis magnificatum, ab omnibus sanctis exaltatum. Lud. de Sax. I, c. 10, n^o 2 heeft deze passage uitvoeriger, waaraan D.v.D. waarschijnlijk ontleend heeft: a fidelibus veneratum.

135 die blinden, lees: den b.

143 A: gheloven, lees: ghelovet.

144 verhoecht: geprezen.

145-174 Wie met ‘die meester’ bedoeld wordt, is ons onbekend.

[p. 312]

tekstkritische noten

147 die meester toe mit drie reden. Die eerste is nader letter ende 148 die hystorie, want inden ouden testament waren drie voerbaer 149 mannen gheheten Ihesus, daer bi figuriert ende beteykent wart 150 ¹⁵⁰ons Heer Ihesus Cristus. Die eerste was Ihesus Nahue, die een 151 heer ende een vorste was van veel stride ende vergaderde dat 152 volc van Ysrahel. Also was onse heer Ihesus Cristus, die een 153 heer over leven ende dode is, ende den doot verwonnen heeft, 154 ende die iegen die helsche vianden gestreden heeft, ende die 155 kinder Gods vergadert in enicheit der salichede. Ende aldus 156 ¹⁵⁶toochde hi die vaderlike craft. Die ander was Ihesus Sydrach, 157 die een patriarch van Iherusalem was. Dese vernuwede die 158 ewe ende screef die boecke der bisproken ende leerde dat 159 volck. Also was onse heer Ihesus Cristus, die gaf dat nuwe tes-160tament der genaden ende liet die ewangelist scriven die ewan-161gelien ende predicte dat volck die rade Gods¹⁶¹, sinen wille ende 162 gebode. Ende [71 c] aldus toochde hi die wijsheit des Soons. 163 Die derde was Ihesus Iosedech, daer die propheet Zacharias 164 ¹⁶⁴of seit, dat hi was een vredemaker ende offerde grote gaven 165 inden tempel ende vernuwede dat volck mit statuten der eren. 166 Also was onse heer Ihesus Cristus, die ons vrede makede tus-167schen God ende ons ende den vrede liet hi ons. Hi offerde 168 hem selven sinen Vader voer ons inden altaer des heiligen 169 cruus ende <sande> ons op den pinxter dach den heiligen 170 Geest, die ons alle waerheit der gheloven leerde. Ende aldus 171 toochde hi die guetheit des Geesten Gods. Ende aldus beslu-172ten die letter reden der hystorien, dat onse heer God mit 173 recht nader figuren soude Ihesus hieten. Die ander reden is 174 ^174-188nader gelove. Ihesus beduut: salichmaker. Ende die naem 175 heeft hi ons bewijst an macht, an wille, an wercken. Eerst-176warf an sijnre macht. Want Ihesus Gods soon is, den alle 177 dinck is moghelick; doer sijn hant sciep God eerst alle dinc

150 B Ihesus Iosue.
169 A cruus ende (sande ontbr.) ons.

150 Eccli. 46:1.

156 Eccli. 50:29; 51:1.

161 rade Gods: de raadsbesluiten van God.

164 Zach. 6.

174-188 Vgl. Leg. aur. l.c. (hetzelfde Lud. de Sax. I, c. 12, n^o 2): Jesus enim hebraice Salvator interpretatur latine. Dicitur autem Salvator: primo a potentia salvandi, et sic convenit ei hoc nomen ab aeterno; secundo ab habitu salvandi, et sic fuit impositum ab Angelo et convenit ei a conceptionis suae principio; tertio ab actu salvandi, et sic fuit vocatum nomen in circumcisione et convenit ratione passionis suae.

[p. 313]

tekstkritische noten

178 ende doer die selve hant woude hi vernuwen alle dinck. An-179derwarf toochde hi sinen naem ons overmits sijns guede wille 180 ons te behouden ende salich maken. Want Ihesus Cristus, dat 181 beduut die gesalft is; hi is ons suet ende weeck¹⁸¹ geworden, 182 willich ons allen salich te maken. Derdwarf toochde hi sinen 183 naem an ons overmits sijnre genadeliker¹⁸³ wercken, daer hi ons 184 mede heeft verlost. Want Ihesus mensch is geboren, ghe-185storven ende verresen, doer welc- [71 d] ken werck God heeft 186 den mensche hoor sonden vergheven. Die derde reden 187 <waer-> om dat onse heer God woude hieten Ihesus, is na 188 ^188-221des woorts letteren bedudenis. Die eerste letter is een I, daer 189 spelt men meed Innicheyt, want Ihesus dede¹⁸⁹, dat God woende 190 in ons ende wi weder in hem. Hi quam in onsen lande, in 191 onser naturen, in onsen leven ende wi quamen doer Ihesum 192 in sinen hemel, in sijnre genaden, in sijnre salicheit. Die an-193der letter is een H; daer speltmen mede Heerlicheit, want 194 doe Ihesus woude knechts schijn nemen an ende tot des doots 195 recht staen, ontfinc hi macht over doot ende leven, dat hi 196 heerlijck vanden dode is verresen ende sel heer over al wesen. 197 Die derde letter is een E; daer speltmen mede Edelheit, want 198 Ihesus was Gods kint inden hemel, een ioncfrouwen kint inder 199 aerden, vander godheit na den Vader, van ioncfrouwen bloede 200 alleen nader moeder. Sulken soon was nye gehoort noch ghe-201sien. Ende dit heeft an ons gedaen, dat wi Gods kinder sijn 202 genoemt ende dat wi sijn erve sellen ontfaen. Die vierde letter 203 is een S; daer speltmen mede Scoenheit, want Ihesus die 204 scoenste forme <is> onder alle menschen kinderen ende also 205 aenmynlic, dat an hem te sien was die grootste ghenuecht 206 op aertrijck. Daer-om seide die Vader van hem: Dit is mijn

183 G o.s. (ghenadeliker ontbr.) werken.
187 GHDB waerom; A want; - G dat hi hieten woude Ihesus.
194 B aennemen.
198 B Gods soon.
203 B neemt in plaats van die vierde letter is een S, - die seste letter is een S (215), zoodat alles wat er tusschen staat in GHDA is weggevallen.

181 weeck: zacht.

183 genadeliker: genadig; wellicht: genaderiker, dat beter past.

188-221 Comp. IV, c. 12 geeft vijf letters, maar naar het latijn: J: jucunditas moerentium; E: eternitas viventium, S: sanitas languentium, U: ubertas egentium, S: satietas esurientium. D.v.D. spelt Jhesus en geeft van zes letters de ‘bedudenis’.

189 dede: bewerkte of als hulpww. van oorzaak; deed God wonen enz.

[p. 314]

tekstkritische noten

207 lieve Soon, daer ic mi selve wel in behage; ende behaechliken 208 doer sinen naem heeft <hi> ons sinen God Vader gemaect. 209 [72 a] Die vijfte letter is een U; daer speltmen mede Urede. 210 Want doer sinen naem was allen menschen inder aerden vrede 211 gekundicht, die van gueden wille waren. Ende desen vrede 212 doer sinen naem liet hi ons, doe hi tot sinen Vader woude 213 gaen. Die vrede der ewicheit, dat was lant-vrede, die vrede 214 der tijt, dat was steden-vrede, die vrede der herten ende der 215 borsten, dat was borch-vrede. Die seste letter is een S; daer 216 speltmen mede Slot ende Sluten. Want Ihesus ontsloet den 217 hemel ende sloet die helle weder, hi sloet der ioncfrouwen 218 buuc ende hi sloot God ende mensche an enen man, hi sloet 219 die ewe ende dat testament ende hi slutet tijt in ewicheit ende 220 ziel an lijve ende die te samen sel hi inden hemel sluten, daer 221 onse heer God ons niet en moet laten buten. Amen.

217 B der j. lichaem.
221 B ons niet buten laten en moet.
1 GH van der Epyphanien der (H des) heerliker (H heerliken) openbaringhe doe (G die) die drie coninghen onsen heer Ihesum versochten op den dertienden dach sijnre gheboerten; D van den E. die h.o., doe Ihesus opten dertiendach versochte worde van den drie coninghen; B.v.d.E.d.h.o., daer Ihesus opten dertiendach drie coningen versochten.
4 B dage (lanck ontbr.).
8 B int Oost.
9 B te aenbeden.