Wajono

[p. 45]

[VIII]

Hoe begint macht?

Begint ze in een klimaat, dat zo verschrikkelijk is, dat men alleen maar door hard werken (dat is dan inclusief denken) in leven kan blijven.

Hoe begint vooruitgang?

Via kolonies maken (Suriname is een kolonie van Nederland, les 23 uit het geschiedenisboekje), slaven maken (Negers; lees de bijbel maar, zegt meneer X; in Afrika zelf kenden ze slaven, zegt meneer Y en meneer Z weet alles beter), contractarbeiders maken (Hindoestanen en Javanen; in India, op Java zouden ze de hongerdood gestorven zijn), zichzelf rijker maken (maar je moet niet vergeten wat we Suriname allemaal hebben gegeven: uhhh onderwijs, uhhh godsdienst, uhhh hygiëne, uhhh...), Statuut maken (Suriname is een zelfstandig deel van het Koninkrijk der Nederlanden).

Verdelen en heersen: Javanen spelen de gamelan, wonen in kampongs, houden van gokken; Hindoestanen wonen in de districten, werken op het land, worden buschauffeur, maar dat is later; Creolen willen niet werken, niet op de plantages, wonen in de stad, zijn beambten, landsdienaren, sparen niet.

God zij met ons Suriname.

In Suriname is alles mogelijk.

De wind waait (soms) en de hoge heren moeten er maar voor zorgen, dat alles in het land wordt gedaan en betaald (vrij naar een odo).

Beginnen macht en vooruitgang bij stakingen, bij solidariteit?

Joyce lacht. Wajono kijkt ernstig.

Joyce zoekt naar woorden.

Hoe kun je Suriname uitleggen aan een buitenstaander? Moeilijker nog: Hoe kun je Suriname uitleggen aan een Surinamer?

[p. 46]

- En jij, Joyce?

Ze zaten op het balkon. Straks zouden de siksijoeroe's vreselijk hard vertellen hoe laat het was.

Joyce stak een sigaret op. - Ik rook te veel, maar dat is niet belangrijk.

- Roken en drinken, dat doen jullie veel no, vroeg Wajono.

- Ach, dat hangt er van af. Andere mensen hebben andere gewoonten, lekkere dingen eten of bidden of zo. Een drankje, een sigaret, het is een gewoonte, het is gezellig, het is een houvast. Een paar drankjes en je voelt je een ander mens.

- Een Indiaan misschien, zei Wajono licht glimlachend.

- Een Indiaan misschien, knikte Joyce.

- Vertel over jezelf, zei Wajono.

- Tja... wie ben ik. Een Hollandse in Suriname en een Surinaamse in Holland.

- Waarom ben je hier gekomen?

- Omdat mijn vader Surinamer is, omdat het bloed spreekt, zei Joyce, half-spottend.

- Het bloed spreekt... herhaalde Wajono langzaam.

- Ach, het is geen probleem meer. Ik ben dáár geboren en opgegroeid, maar hier voel ik me thuis. En toch heb ik soms heimwee naar Holland. En toen ik terug was, in Holland, had ik heimwee naar Suriname. Ik ontmoette nationalisten in Nederland, mensen die altijd maar praten over Suriname en wat er in Suriname moet gebeuren. Surinamers. Maar als ze terug waren in Suriname, vergaten ze vaak wat ze hadden willen doen. Niet allemaal, natuurlijk, maar meer dan je denkt. Of ze gaan niet terug, al zijn ze afgestudeerd, al kunnen ze terug komen, als ze wilden komen. Maar ze komen niet. Holland betekent zekerheid, Suriname onzekerheid. Enfin, ik ben weer hier naar toe gekomen, al wist ik het eerst niet zeker of ik

[p. 47]

zou gaan. Maar toen zei een Hollander: Als je zoveel voor Suriname voelt, als je zoveel voor Suriname wilt doen, waarom ben je dan nog hier? Stik, dacht ik.

- Ga door, zei Wajono.

- Ach, ik heb geen zin om over mezelf te praten. Het is niet belangrijk.

- Ik wil het toch graag horen.

- Nou, het is bijna uit. Ik ben half-half. Als ik voor hier kan kiezen, kies ik voor hier. En als het moet, ga ik terug, terug naar Holland. Dat is geen probleem. Mijn moeder is Hollandse, ik heb er vrienden, ik kan er prettig leven. Dat wil zeggen, ik kan er in ieder geval meer verdienen. Hier kan men zich niet voorstellen, dat ik even weinig verdien als iedereen. Ik heb een geweldig salaris, denken ze. Dat is niet waar, maar niemand gelooft me. Waarom zou ik anders hier blijven? Zo denken ze. Omdat ik hier iets kan doen, waarin ik geloof. Dan lachen ze. Ik ben gek of ik lieg. Goed, ik vind geld niet belangrijk, maar dat is niet verkoop-baar. Ik vind de zon belangrijk, de bomen, alles dat groen is, de kinderen die lachen en schreeuwen (dag buurvrouw). Voor mij is hier het paradijs, zoals voor vele Surinamers Holland het paradijs is. Daar is alles goed, daar heb je het goed. Oké, dat is waar, maar ze vergeten dat ze er in Holland voor gevochten hebben. Om het gòed te maken. En dat ze hier ook zullen moeten vechten. Om het goed te maken. En dat vind ik nu toevallig spannend, dat gevecht. Daar werk ik voor, daar schrijf ik voor. Ik pleit voor het eigene, ik wil een eigen culturele ontwikkeling bijvoorbeeld. Ik vind dat Suriname los moet van Holland, los van de Hollandse invloed. Dat is de enige mogelijkheid. Dan ben ik een bakra-haatster. Dat is grappig, no.

Wajono stond op.

- Ik verveel je, hè.

[p. 48]

- Nee, ga door.

- Ik hou van mijn vrienden in Holland, maar dat is heel iets anders. Ik hou van de Hollander hier, die probeert mee te doen. Ik hou niet van de Hollander, die zegt: Mijn kinderen kunnen ten minste later vertellen, dat ze een paar jaar in een Nederlandse kolonie hebben gewoond. Ik hou niet van de man, die alleen maar aan zijn contract denkt, aan de duizenden die hij hier verdient en hoeveel hij daarvan kan sparen en maar vertellen hoe slecht dit is en dat, hoe verkeerd Surinamers alles aanpakken, hoe stom. Hoe maak je een land zelfstandig? Hoe maak je een land op een waardige manier zelfstandig? Dat zal Suriname zèlf moeten ontdekken.

Joyce dronk haar glas leeg. - En nu gaan we uit. Zonder drank praat ik niet, bovendien kan ik het toch nooit goed zeggen. De Surinaamse zaak is belangrijk, maar er zijn zoveel andere dingen waarover ik je eigenlijk wilde vertellen. Dingen die volgens mij het belangrijkste zijn, het mooiste van alles. Maar ik stuit altijd weer op problemen. Bah, er zijn zoveel problemen, je weet de helft nog niet. - Problemen, zei Wajono langzaam, problemen... Ik zal dat woord nooit meer vergeten. Als ik oud ben en vele uren in mijn hangmat zal liggen, dan zal ik het nog horen, problemen...