Zomeravond in een kleine stad

[p. 30]

VI

c

Het huis in de Kärntnerstrasse in Berlin-West dateert uit de negentiende eeuw; het is degelijk en deftig, het heeft de waardigheid van Bismarck en von Hindenburg. Het is door de bombardementen, die in de hele omgeving een grote ravage hebben aangericht wel beschadigd, maar het kon hersteld worden. Cascol kent het, al weet hij dat niet, hij liep er op een avond langs, toen hij in Berlijn was in gezelschap van een paar vrienden. De straat lag stil en rustig, donker bij het schaarse licht van de straatlantarens en vlak bij een viaduct van de S-Bahn. En ineens had het zijn aandacht getrokken dat men in deze plechtige, waardige buurt tussen de bomen langs de trottoirs, soms erachter schuilgaand, lichtere schimmen zag, gedaanten van vrouwen met duidelijk oneerbare bedoelingen. Het heeft hem getroffen, omdat de oneerbaarheid geen betrekking scheen te hebben op wat de vrouwen deden of waartoe zij uitnodigden, maar op de buurt, die erdoor geschandvlekt leek en waarover de sombere misprijzende blik van Bismarck waarde.

In die straat ligt het huis. Het heeft grote vertrekken met hoge, brede ramen; er is achter de monumentale deuren aan de straat een marmeren trap, die naar een vestibule leidt, waarin een rode versleten loper ligt. De vestibule voert naar een gang waarop deuren uitkomen: de deuren van de grote kamers met hun hoge,

[p. 31]

brede ramen. De houten vloeren glanzen en zij kraken als men erover loopt, wat dan ook altijd omzichtig, traag en bijna plechtstatig gebeurt.

In een van die vertrekken zitten twee vrouwen tegenover elkaar. Ondanks de hoge vensters is het licht gedempt, want er hangen verschillende lagen gordijnen voor de ramen en opzijgeschoven goudfluwelen (maar nu bruin geworden) overgordijnen aan zware houten ringen. De ouderwetse fauteuils zijn van groen fluweel en van onder rondom afgezet met franje. Tussen de vensters hangt een verweerde spiegel in een vergulde lijst boven een lage ronde tafel. Op die tafel de foto van een man, omstreeks veertig, in uniform van officier met de distinctieven van een militaire arts en onderscheidingen op de borst. Die onderscheidingen liggen in een cassette op de tafel.

Twee vrouwen, moeder en dochter. De moeder heeft grijze haren en een streng gezicht, waarop weinig te lezen staat. Zij is gekleed in een donkere japon, een smalle sjaal om de hals, daarover aan een kettinkje een medaillon, een in goud gevatte camée; zij draagt lage schoenen met platte hakken. De dochter is niet blond, maar heeft donkerbruin, bijna zwart haar, donkere ogen en een tint van huid, die zonder gebruind te zijn toch niet wit kan worden genoemd. Zij draagt een licht mantelpak met een rode blouse, geen kousen, maar witte sandalen, die de voeten met de rose gelakte teennagels vrij laten.

De twee vrouwen zeggen niet veel. Zij wachten op het moment waarop er gebeld zal worden door de taxi, die het meisje naar Tempelhof zal brengen, waar zij vriendinnen zal ontmoeten, voor een vakantie van een paar weken aan de Belgische kust.

[p. 32]

De ogen van het meisje gaan van het strenge gezicht van de moeder naar de foto onder de spiegel: de foto van een man, die haar vreemd is en over wie nooit gesproken wordt. Hij staat tussen hen in, niet als andere vaders. Zij heeft hem nooit gekend, zij vraagt nooit naar hem. Hij laat haar onverschillig. Zij denkt: hij is dood, weg, ik heb hem niet gekend; de schepper van mijn leven, wiens zaad de schoot van mijn moeder heeft bevrucht, die tussen haar benen heeft gelegen, die haar heeft gekust. Zij kan zich geen hartstocht voorstellen op dat grijze, uitdrukkingloze vrouwegezicht, waarop nooit ontroering te lezen staat. Is zij met hem gestorven? Zou zij ook dood willen zijn en ben ik alleen een hinderlijk overblijfsel? Ik heb hem niet gekend, of wel gekend, maar ik herinner mij niets meer, geen gebaar, geen glimlach. Ik was twee jaar in 1945, toen de catastrofe kwam, waarover de anderen spreken en die mij koud laat. Hij is niet teruggekomen. Is hij krijgsgevangen gemaakt, gewond, neergeschoten, omgekomen in een kamp, op een slagveld?... Hij is niet vergeten, want zijn portret staat ingelijst op tafel; het wordt regelmatig afgestoft, nooit verplaatst, nooit versierd. Er gebeurt niets mee, het staat er en hij wordt niet vergeten. Maar ik herinner mij hem niet, ik ken hem alleen als portret, zoals ik Hitler ken als portret met zijn blik van gehallucineerde. En zij? Zij zwijgt, niet uit Duitse trots, zelfs niet uit verbittering, maar van nature. Zij werkt, zij leest, zij staart uit het raam, zij kijkt naar haar dochter, ondoorgrondelijk, zonder tederneid en zonder wrok. Zij kijkt nooit naar het portret, misschien bij toeval als haar blik erlangs glijdt, of als zij het afstoft. Ik weet niet wat zij denkt, zij denkt misschien niet. Wij leven hier als twee vreemden: twee

[p. 33]

vrouwen uit een verschillende wereld. Denkt zij dat ik nog maagd ben, een meisje, zoals men dat vroeger eufemistisch noemde, en niet een al vrouw geworden vrouw, die zich afvraagt of zij hetzelfde heeft gevoeld als ik, - of nooit iets?

‘Waarheen gaan jullie het eerst, als jullie in Brussel zijn aangekomen? Gent, Brugge, Oostende?’

‘We blijven eerst een paar dagen in Brussel; daarna weten we het nog niet. Direct naar zee of eerst naar die oude stadjes, die zo mooi schijnen te zijn...’

De oudere vrouw beweegt haar hand langs haar voorhoofd als om haar haren weg te strijken, maar er liggen geen haren over haar voorhoofd en het gebaar is zonder doel, vaag, als tastend naar een herinnering. Wonderlijk genoeg is er een herinnering in dit onbewogen gezicht, waarvan de blik langs het meisje wegdwaalt.

‘Ik ben in België geweest. In 1942 met groot verlof, vóór je vader werd overgeplaatst naar het Russische front.’

‘Tijdens de bezetting van Europa?’

Het grijze hoofd knikt, één keer, haast onmerkbaar.

‘Tijdens de bezetting... Het was in de zomer. Het groen van de bomen was vermoeid en stoffig en de mensen, de mensen... We hadden een grote kamer in een goed hotel, dat uitzag over een plein...’

‘Gereserveerd voor militairen?’

Opnieuw een onmerkbare beweging met het hoofd, nauwelijks geïrriteerd.

‘Alleen voor militairen natuurlijk, er waren geen andere gasten dan hun vrouwen.’

[p. 34]

Zwijgen. Op straat onder de hoge ramen houdt een wagen stil. Even later klinkt in de vestibule een bel. De oudere vrouw en de jonge staan op. Zij omhelzen elkaar met plichtmatige, stijve gebaren die niets vijandigs hebben, maar iets afwezigs, onverschilligs bijna. De moeder wenst haar dochter een aangenaam verblijf toe in het andere land waar zij eens was, tijdens de oorlog. Hun wangen schuiven vluchtig langs elkaar, haast zonder elkaar te raken. De vloer kraakt als de jonge vrouw naar de deur loopt, waar een wit valies klaar staat. Bij de deur draait zij zich nog eenmaal om, hun blikken rusten op elkaar. De deur gaat dicht. In de vestibule tikken de hakken van de sandalen op de marmeren trap. De buitendeur, het portier van de auto dat dichtgeslagen wordt, het starten van de motor. Achter de gordijnen van een der hoge ramen kijkt een vrouw de wegrijdende taxi na.