Zomeravond in een kleine stad

[p. 74]

XIII

c

Er komen drie meisjes voorbij het terras waar Cascol zit; twee zijn in het wit gekleed, de ene draagt een witte rok met daarover een witte sweater, de andere een witte jurk zonder mouwen. Een van de twee heeft blonde haren, die lang over de schouders vallen, de tweede lichtbruine haren, die recht en ook lang neerhangen op de rug. De derde is niet blond maar donkerbruin, bijna zwart. Zij heeft donkere ogen en een huid die lichtgebruind lijkt. Zij draagt een rode blouse, het jasje van haar mantelpak dat beige getint is over de arm, geen kousen maar witte sandalen aan de blote voeten. Het rijn Duitse meisjes, want zij spreken Duits met elkaar, of misschien komen zij uit Oostenrijk of Zwitserland. Het zijn elegante verschijningen zonder enige vulgariteit. De middelste draagt een tas aan een riem over haar schouder. Zij lopen voorbij, langzaam als toeristen, die de tijd hebben; zij kijken om zich heen.

Cascol poogt hen nakijkend hun leeftijd te schatten, twintig tot vijfentwintig jaar voor degene die er het oudst uitziet. Men kan het hun niet kwalijk nemen wat er meer dan een kwarteeuw geleden is gebeurd; zij waren nog niet of nauwelijks geboren. Maar hun ouders, hun vati en mutti, wat zouden die hebben gedaan? Als hun moeders toen zo oud waren als zij nu, is de kans groot geweest dat zij Hitlermädel waren of met de troep

[p. 75]

meegingen als grijze muizen. En de vaders, bij welk onderdeel zouden zij zijn ingelijfd? Of als zij niet in dienst waren geweest, op welke wijze zouden zij dan hun onderdanigheid aan het regiem hebben moeten bewijzen: als magistraat, rechter, arts, fabrieksarbeider?... Hij vraagt zich af wat deze na-oorlogse jonge mensen denken, of de oorlog nog enigszins tot hun verbeelding spreekt of eenvoudig nooit bewust geworden verleden is. Zij hebben tenminste de ruïnes nog gezien; de bezetting meegemaakt door vreemde troepen, Amerikanen, Engelsen, Fransen, misschien Russen, als zij uit Oostenrijk komen of in Oost-Duitsland of Oost-Berlijn hebben geleefd. En de processen tegen de oorlogsmisdadigers hebben zij meegemaakt. Maar kon het hun iets zeggen? Konden zij iets begrijpen van de misdaden, die de nazi's hebben begaan? Of zouden zij alleen maar denken dat hun land onrecht is aangedaan? Zouden zij veronderstellen dat het nazisme een ziekte is geweest, waaraan het Duitse volk heeft geleden, maar waarvoor het zich niet verantwoordelijk kon voelen, iets als een kwaadaardige epidemie, die onverwacht over hen heen is gekomen, waartegen men zich nauwelijks kon verweren, omdat men de oorzaak niet kende en die na enige tijd, na de nodige ravages te hebben aangericht in Europa, plotseling weer is verdwenen?... Zó plotseling is het niet gegaan, maar voor het geslacht van na de oorlog bleef dat hetzelfde: de geschiedenis, hoe lang de ontwikkeling daarvan ook duurde, kromp toch ineen tot één enkel moment, één passage naar iets anders en alleen dat andere telde, want dat waren zij zelf.

De meisjes zijn voorbij. Hij ziet ze nog vluchtig tussen de voorbijgangers door en kijkt alweer naar iets anders. Aan de overkant

[p. 76]

staat een oud hotel met een gevel in rode baksteen; het moet aan de stijl te oordelen uit het einde van de vijftiende eeuw dateren, maar het is gerestaureerd en het onderste gedeelte aan de straat heeft niets meer van wat het aan het einde van de middeleeuwen moet zijn geweest, toen hier ongetwijfeld prinsen en adellijke lieden naar de tournooien en steekspelen op de markt kwamen kijken. Hotel Bouchotte heet het, en op het dak staat een grote koperen bol, die glanst in de zon. Midden op het plein een standbeeld van twee helden uit het vroegste begin van de veertiende eeuw. Cascol is er al eerder naar wezen kijken en hij heeft een boekje gekocht om er hun betekenis in op te zoeken. Want het kleine oude stadje heeft een geschiedenis, die tot ver in het verleden teruggaat. Het was een van de eerste steden aan deze westelijke rand van Europa en het heeft zich moeten verdedigen tegen belagers, die het gemunt hadden op zijn handel, zijn industrie, zijn onafhankelijkheid. En niet de soldaten, de burgers zijn het geweest, die in een grote triomfantelijke veldslag de vijand hebben bedwongen en afgeschud. De mannen op het standbeeld waren hun aanvoerders en nog ieder jaar opnieuw vinden er feesten plaats en wordt die strijd herdacht. Een illusoire bezigheid, denkt Cascol sceptisch, want nadien zijn zij door dezelfde vijanden of door andere toch weer overheerst en in feite zijn zij het tot nauwelijks anderhalve eeuw geleden gebleven.

Maar illusies zijn duistere zaken, leugenachtige fantasmen, emblemen met veelsoortige betekenissen, onduidelijke chimaera. En de bevolking van dit oude stadje, van het land waarvan dit stadje deel uitmaakt, klampt zich vast aan de mythe van een vroegere glorie en de roem van eertijds rechtvaardigt de klein-

[p. 77]

heid, de banaliteit van tegenwoordig. Eigenlijk is het vertederend, wanneer men kijkt naar de romantische droom die het stadje wil uitdragen en die in geen enkel opzicht verband houdt en ooit gehouden heeft met de grootheid van vroeger. Het is vertederend, maar ook weer niet zó erg. Want de bevolking weet er goed gebruik van te maken. Het was een welvarende stad vroeger, het is een welvarend stadje nu en het trekt mensen aan, die gevoelig zijn voor zijn charme, mensen als Cascol, mensen als de drie Duitse meisjes, mensen als al degenen, die hier rondlopen, frites eten, op terrasjes zitten, denken aan niets, denken aan alles. Want het leven gaat door of men het verafschuwt om wat het is of het ondergaat als iets dat exalteert. Cascol weet er slechts twee dingen van: het is walgelijk en het is subliem; het is walgelijk in zijn oorsprong en in zijn einde, in zijn blinde zinloosheid, en het is subliem in zijn bestaan, in wat het is.