Brieven van Nonkel Pastoor

[p. 64]

Bertje heeft een vriend gevonden. Hij heet Jan Spiegeleire en kijkt wat scheel en zijn vader is veearts.

Nonkel antwoordt:

Beste Berten,

Proficiat! en dank den Heer! - want, zegt de Schriftuur, ‘wie een trouwen vriend vindt, heeft een schat gevonden’ - en ‘niets is bij een trouwen vriend te vergelijken’ - ‘een trouwe vriend is met geen geld te koopen’... En nu zet ik u in de lijst van de onsterfelijk-saamgekoppelde vrienden als daar zijn: Nisus en Euryalus, Orestes en Pylades, Achilleus en Patroklos, David en Jonathas! - Nou, Clio, muze der geschiedenis, voeg bij die heerlijke namen voortaan, als hanger en tegenhanger: Bartholomeus Bartholomeeuwissen en Jan Spiegeleire!...

[p. 65]

Proficiat, Bertje - en dank zij den Heer!

Nu valt er één ding te beschouwen, Bertje, namelijk: wat voornoemde Jan Spiegeleire zoo al waard wezen mag als vriend...

En vooreerst dus, hij luistert naar den naam Jan Spiegeleire. 't Weze zoo. Iedereen kan niet Napoleon heeten... En:

Wat is een naam - zooniet wat âam - met 'n klankje saam?

En hij ziet wat scheel?... Ik vermoed, Bertje, dat dit woordje wat een litotes is. En dan meen ik dat het van uwentwege heel schoon is, nobel! de scheligheid van uw vriend Jan Spiegeleire zoo delikaatjes uit te drukken. Delikater was het natuurlijk nog geweest, als ge me gezegd hadt: mijn vriend Jan Spiegeleire gaat een beetje mank aan strabisme. Maar misschien kent ge dat woord niet of dacht ge dat ik het niet ken. Dank u. Nu, om 't even, uw vriend Jan Spiegeleire ziet scheel. De oogen van den mensch, Bertje, zijn de spiegel van zijn ziel; en 't kan me zoo bitter-weinig schelen of de spiegel van Jan Spiegeleire wat scheef hangt of niet. Als de daarin stralende ziel maar schoon is, en zuiver, en heilig. En daarbij, beter geteekend dan getikt.

En zijn vader is veearts... Daar heb ik ook niets, niets tegen. 'ne Veearts is een dokter in 't grof, en een goeie veearts geldt meer dan een kwaaie dokter.

Heel de vraag komt hierop neer, Bertje: wat is Jan Spiegeleire waard voor u als vriend? Want 'ne vriend is zoo maar 't eerste 't beste schepsel niet dat ge op de straat ontmoet, en waartegen, half uit be-

[p. 66]

leefdheid en half uit sympathie, ge zeggen zoudt: ‘Goeden morgen!’ - Het ding eischt veel meer wikkens en wegens, Bertje. En dus moet ge er niet te rap mee zijn om te zeggen: ‘Wees mijn vriend en ik ben de uwe.’ -

In 't boekje van de wijsheid onzer vaderen vindt ge 't spreekwoord: ‘Noem niemand vriend, vooraleer ge met hem een bakje zout hebt geëten.’ 't Werd misschien uitgevonden door een zoutkoopman, in 't groot; toch, 't is waar... En dus, kijk uit uw oogen. Want hierin ligt het gevaar van de vriendschap, Bertje: ‘Amicitia similes facit, vriendschap maakt gelijken.’ Ge kent, meen ik, de geschiedenis van dien rotten appel, die, met zijn broers in één korfke al die broers met rotheid stak; en 'k heb 'ns gelezen van een rijken prins, die één zoontje had, één zoontje en 't hakkelde; en hij zocht onder de kinderen van zijn land er zeven, die glad spraken als paling, en hij dacht zoo: ‘In zulk gezelschap zal mijn zoontje zijn hakkelen wel afleeren’ - maar na zes maanden hakkelden ze gezeven. En een ander prins had ook één zoontje, één zoontje en 't keek scheel en 't hiet Jan Spiegeleire... en... en... Ja! Bertje, de rest zit nog in de toekomst! -

Maar ik ben optimist - en ik hoop vast dat ditmaal ten minste het spreekwoord ten goede werken zal... en dat Jan Spiegeleire uw rechtkijkerij, en zijn scheelkijkerij zal afleeren.

Inderdaad bewijs hem dien dienst, Bertje; en gaat dàt niet, kunt ge zijn scheligheid niet genezen, bewijs hem in elk geval nog een beteren dienst: maak

[p. 67]

Jan Spiegeleire wijzer dan hij is, en braver, en heiliger; en make Jan Spiegeleire u ook braver, en wijzer en heiliger; kortom, maakt malkander wijzer, en braver, en heiliger... Zoo helpt gij O.L. Heer en O.L. Heer helpe u beiden!...

En nu is er wel een spreekwoord dat zegt: ‘Als mijn vriend scheel ziet, bezie ik hem terzij.’ - En op 'n manier is 't heel schoon de gebreken van zijn vriend niet te zien, niet te willen zien; toch, als ge zijn ziel kunt beter maken met hem vlak in zijn schele oogen te bekijken, bekijk hem vlak in zijn schele oogen... En als Jan Spiegeleire u beter maken kan met u vlak in uw oogen te bekijken, sta uw man, Bertje! en laat u zelf onder 't kruisvuur nemen van zijn schele oogen!... Als ge er maar beter mee wordt.

En een ander kwestie is deze: waaraan zult ge weten dat Jan Spiegeleire uw vriend is, - uw echte vriend? Hieraan, sapperdeboere: dat hij voor u sterven zou!... En kom me niet vertellen dat gij zijn vriend zijt, als ge voor hem niet sterven zoudt... Kordaat gesproken, nie'waar? en straf... Maar zoo is 't, Bertje: vriendschap is, voor één derde, genot; en voor twee derden, plicht. Plicht, namelijk, van te dienen, en waar 't moet, te sterven. Zoo niet zijt ge niet waard een vriend te bezitten, noch zelfs een vriend te zijn.

'k Verbeeld mezelf O.L. Heer gekruisigd op den Calvarieberg. En aan den voet van 't kruis staat O.L. Vrouw, en Maria Magdalena en Sint Jan. En terwijl O.L. Heer daar hangt in de smarten, vraagt de baas der beulen zoo aan Sint Jan:

[p. 68]

- ‘Als ik me niet bedrieg, dan zijt gij de boezemvriend van dien Christus daar, nie' waar?... Wel dan, laat me zien wat ge waard zijt, en sterf in zijn plaats!’ - En nu vraag ik u, Bertje - en 't roert me! - wat Sint-Jan zou gedaan hebben... Zeg het me niet. Gij weet het, en ik weet het ook.

Vriendschap, Bertje, - vriendschap in deugd en eere, - vriendschap, zooals O.L. Heer wenscht dat ze weze, zooals O.L. Heer zelf ze koesterde jegens de menschen, is een hooge, een heilige zegen uit den Hemel. Schrijf dat op, jongen! en zeg het zoo aan Jan Spiegeleire... En zeg hem dat ik voor u, alleen zulk een vriend wil, zooals ik wensch dat gij zelf zoudt zijn: een goeie jongen, braaf, rein, blij, - heilig!...

Om te eindigen, wat rommelnieuws. De kat is ziek. En soms draait ze op 'ne zotten loop de keuken rond als een cirk op zijn eigen. Sofie wil ze den huis uitjagen, maar hoe naderbij zij (Sofie!) komt, hoe verderweg zij (de kat!) blijft. Spreek bij gelegenheid Jan Spiegeleire daar 'ns over. Hij kent misschien een geneesmiddeltje van zijn vader. Of ik zal vader Spiegeleire zelf 'ns ontbieden en vereeren met mijn kalandizie. En onder de vakantie brengt ge uw vriend voor acht of veertien dagen naar huis mee; de vrienden van mijn vrienden zijn ook mijn vrienden, en ik houd eraan uw vriend Jan Spiegeleire persoonlijk te kennen.

En hiermee zend ik u een kruiske en moge O.L. Heer dat kruizeke zegenen.

Nonkel Pastoor