Monnikje Lederzak en andere driestheden

[p. 105]

Tombola met bar veel nieten

Wie, zoals ik, een minnaar is van woordenboeken en encyclopedieën, zal het motto van Samuel Johnson onderschrijven, dat K. ten Bruggencate zijn voortreffelijk Engels Woordenboek meegaf: ‘Dictionaries are like watches: the worst is better than none, and the best cannot be expected to go quite true.’ Ik meen al eens gewezen te hebben op het merkwaardige feit, dat in de geheel veramerikaanste editie van 1950 van de Encyclopaedia Britannica bijvoorbeeld de heer Eisenhower niet te vinden is, zomin als Albert Schweitzer, beiden ook toen niet geheel onbekende figuren. Deze zaken zijn, zomin als zetfouten, blijkbaar niet te vermijden. Zelfs na een reeks van herdrukken schijnen ze niet voorkomen te kunnen worden. In de eenentwintigste druk uit 1951 van de Historische Schets van de Nederlandse letterkunde van De Vooys en Stuiveling staan dichters vermeld als Alex Gutteling, Th. van Ameide, Julius Vuylsteke en Emanuel Hiel, maar zal men tevergeefs naar de dichter H.W.J.M. Keuls zoeken. Goed, het principe achter dit soort werken is natuurlijk: we proberen het zo goed mogelijk te doen, maar we pretenderen niet onfeilbaar te zijn. Wat evenwel het leidende principe achter het pocketbook: The Reader's Companion to World Literature geweest moet zijn, is een zaak, die mij reeds lang bezighoudt. Ik kan nooit verder komen dan tot het gooi-het-maar-in-mijn-pet-principe. Het ontstond uit de samenwerking van maar liefst zeven ‘editors’ onder leiding van een ‘general editor’, Calvin S. Brown van de University of Georgia, dat is dus allemaal deftig genoeg en verder: als het meezit en wat je zoekt staat er in, dan is dat bijna altijd het lezen waard. De ‘metaphysical poets’, John Donne, Gerard Manley Hopkins, het impressionisme, James Joyce, het Griekse drama, de drie eenheden van Aristoteles, T.S. Eliot, 't wordt allemaal modern, beknopt, puntig, ter zake behandeld. Maar verder hebben al deze heren blijkbaar gewerkt volgens een geheel privé en verborgen systeem der uitverkiezing - ook in de theologie zo'n netelig vraagstuk. Dat de gehele Nederlandse literatuur over het hoofd gezien is, met Erasmus als uitzondering, is nu eenmaal een lot, dat wij gelaten weten te dragen. Ook Vlaanderen is er niet

[p. 106]

bij, zelfs de Nobelprijswinnaar Maeterlinck niet. Met de filosofie als geheel wordt trouwens bizar omgesprongen, want Nietzsche en Schopenhauer staan er in, evenals Kierkegaard en Sartre, maar Spinoza niet, Kant niet, Heidegger niet en Camus ook niet. Maar goed, de literatuur! Kan iemand mij onthullen, wat er achter kan steken, dat Mallarmé er wel in voorkomt, maar Valéry niet; Balzac wel, maar Stendhal niet? Dat is een eer, die hij trouwens deelt met Benjamin Constant, Cocteau en Colette, die men tevergeefs zal zoeken. Vooruit, dat is allemaal van de University of Georgia uit bezien te ver, te onbelangrijk; nemen we de Engelse letterkunde. Daar wordt de zaak zo mogelijk nog vreemder. Blijde begroet ik de aanwezigheid van Conrad, maar bevind, dat Galsworthy niet mee mocht doen en Arnold Bennett ook niet. Nou ja, niet kinderachtig zijn... Virginia Woolf? Natuurlijk Virginia Woolf! Aldous Huxley? Nee... die staat er niet in. D.H. Lawrence? Nee, ook niet, T.E. Lawrence niet, E.M. Forster, Katherine Mansfield, Somerset Maugham... nee, nee, nee, nope, nope, nope! Zeker niet belangrijk genoeg in Amerikaanse ogen.

Kom, ik gebruik dat ding natuurlijk verkeerd. Het accent zal misschien meer op het klassieke liggen dan op het moderne. Hoera, Shakespeare staat er in, dat valt niet te ontkennen, evenals Chaucer en Keats en Shelley. James Boswell staat er in, Pepys niet, de Buddha wel, maar Bunyan niet, Sir Thomas Browne niet, Robert Burton niet, George Borrow niet, de Poet Laureate Robert Bridges niet. Nou ja, dat is allemaal te Europees! Nemen we de eigen, oervertrouwde Amerikaanse letterkunde. Goed, kijk daar is de aloude William Dean Howells, met The Rise of Silas Lapham, dat geen sterveling nog leest. James Fenimore Cooper? Zeker, maar Washington Irving niet. En Eliot? Natuurlijk zeg, T.S. Eliot! Maar Ezra Pound, nee, daar beginnen ze niet aan en aan H.L. Mencken ook niet. Scott Fitzgerald ontbreekt alsmede de grootmoeder der Amerikaanse letteren, Gertrude Stein. De Amerikaanse dichters? Robert Frost staat er in, da's zo'n aardige man, laten we die nu eens opnemen. Maar dan hebben ze er ook

[p. 107]

weer genoeg aan gedaan en blijken figuren van de eerste grootte als Wallace Stevens, Marianne Moore, E.E. Cummings, Carl Sandburg, Edgar Lee Masters tot de uitgeworpenen te behoren. ‘Invaluable guide to writers and writing through the ages’ staat er aan de achterkant op het omslag van dit zonderlinge geheel, dat meer op een tombola met bar veel nieten lijkt dan op een gids voor de wereldliteratuur.

Na dit luisterrijk voortbrengsel der pocketbook-fabricage is het een verademing te bladeren in Everyman's Dictionary of Literary Biography English and American van D.C. Browning (Londen, 1958). Het is een uitgave, die nummer 449 van Everyman's Library vervangt: A Short Biographical Dictionary of English Literature van John W. Cousin, een vervanging, die geen weelde is, want de laatste veranderingen daarin dateren van 1933. Het nieuwe boek van Browning is veel omvangrijker geworden en bevat nu 2300 literaire biografieën, waarvan honderden van Amerikaanse schrijvers. D.C. Browning is bij zijn keuze vrij ver naar het moderne overgeheld, al staan de boze jonge mannen er nog niet in. Zo nam hij de Amerikaanse dichter Karl Shapiro op, die in 1913 geboren werd, staan Cummings, Robert Penn Warren, Carl Sandburg allemaal keurig op hun plaats, maar wil ook de samensteller van dit boek blijkbaar beslist niets van Wallace Stevens weten. Aardig is, dat hij ook elastisch geweest is wat het al dan niet ‘literaire’ betreft. Schrijvers van het Wilde Westen als Zane Grey en Clarence Muiford en de mensen van het detectiveverhaal als Agatha Christie, Dorothy Sayers, John Dickson Carr, Stanley Gardner, Sydney Horler zelfs zijn niet vergeten. Mickey Spillane werd hem toch te gortig. Ook Henry Miller mag natuurlijk niet meedoen, die krijgt alleen in Franse literatuurgeschiedenissen eervolle vermeldingen. Een andere, onbegrijpelijke omissie is Cyril Connolly, wiens The Unquiet Grave zonder twijfel honderden hier wel genoemde boeken zal overleven.

Een voortreffelijke en uitermate nuttige uitgave.