Monnikje Lederzak en andere driestheden

[p. 118]

Het bezwijmen in de letteren

Boeken als The Fine Art of Reading en Talking of Books vervullen mij wel eens met een lichte afgunst. Het zijn ‘books about books’, die er in Nederland te weinig verschijnen en die voorts handelen over een rijke literatuur. Het is nog niet zozeer die rijkdom, die ik benijd dan wel meer in het bijzonder de Engelse zin voor traditie en continuïteit. Bij ons is het begrip ‘generatie’ doorgaans beperkt tot een groep leeftijdsgenoten, die ten aanzien van de oudere niets liever doen dan ‘burn down their houses and sing comic songs on the ruins.’ Als ik indertijd bij zijn bezoek aan ons land de moderne Engelse romanschrijver Angus Wilson goed verstaan heb dan citeerde hij met kennelijke instemming de kritische mening dat hij, over de experimenterende en ‘steriele’ generatie van Joyce en Virginia Woolf heen, weer aanknoopte bij de romantraditie van Thackeray: ‘And, in fact, Vanity Fair is planned with a rigid and classical regularity’ (David Gecil, The Fine Art of Reading).

Zou ik evenwel op een weinig lucide moment beweren dat bijvoorbeeld Simon Vinkenoog als prozaist doelbewust de romantraditie van Geertruida Bosboom-Toussaint voortzet, dan zou de kans bestaan dat in de verzameling bio- en bibliografische kaarten, die het Nederlands Letterkundig Museum uitgeeft, ter zijner tijd op de Vinkenoog-kaart zou voorkomen: ‘x december 19xx: In de Leidsestraat oorvijg verstrekt aan Jacques den Haan.’ Het denkbeeld is niet geheel nieuw, ik vond het onder meer uiterst bizarre zaken, op de kaart van Alberdingk Thijm: ‘13 juli 1906. Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Deelt op straat oorvijgen uit aan Diepenbrock’ - tien tegen één niet over een afwijkende interpretatie van Vondel. Ik geloof dat je in het Engeland van nu nog altijd beter iets stekeligs over de koningin kunt zeggen dan over Shakespeare, en de Engelse criticus, die koel zou doen tegen Jane Austen zou een kwaad jaartje tegemoet gaan! Literaire toorn, al dan niet billijk ontstoken, beperkt zich in ons land doorgaans tot de eeuw zelf. Bij ons mag een iegelijk ongestraft Vondel vervelend vinden of de puntdichten van Huygens alleen waarderen omdat ze zo kort zijn; alles mag over vroeger zolang men

[p. 119]

van Bilderdijk afblijft, teneinde de dichter Hendrik de Vries niet te tergen, die hem op kan zeggen en men maar niet smaalt over de relatie tussen Staring en de puntkomma. De kans bestaat dan dat iemand, eveneens uit dat toch zo bezadigde Noorden het hooggeleerd gelaat uit het Byzantijnse recht heft om, gehuld in het harnas van N.E.M. Pareau misschien nog eenmaal op de bres te verschijnen...

Vanuit de instelling, dat de Engelse letterkunde meer een geheel van eeuwen is dan afhankelijk van het boek van de maand schreef (Lord) David Gecil zijn The Fine Art of Reading (Londen, 1957). Het is een fraai voorbeeld van (niet vervelende) academische kritiek. Het eerste stuk uit deze bundel, het titelstuk, is zijn inaugurele rede als Oxford-professor. Hij zet hierin zijn kritisch credo uiteen en somt op wat men zijn moet ‘to enjoy a work of art.’ Ik kan het in enkele regels niet herhalen, maar heb bedroefd vastgesteld, dat ik er nog lang niet ben. Onder meer is er nodig: ‘in addition to common sense and uncommon sensibility, faith, hope, charity, humility, patience and most of the other Christian virtues.’ Het standpunt moet breed zijn: ‘Greater breath of sympathy makes us more detached, less partisan...’ Hij ziet een klassieke harmonie als ideaal en daarbij een christelijke, getuige het motto van zijn boek: ‘For the earthly beauty is a shadow and image of the heavenly beauty’ en de instemming waarmee hij Sir Thomas Browne citeert: ‘In brief, it is a sensible fit of that harmony, which intellectually sounds in the ears of God.’ Jane Austen, ‘a comic genius of normal life’ heeft zijn warme liefde, zoals blijkt uit het essay ‘The Forms of English Fiction’: ‘Once more I find myself praising Jane Austen. Not reluctantly; I am always ready to praise Jane Austen,’ en hij doet dat dan ook in andere bijdragen in deze bundel, waarin bovendien voorkomen een lange studie over ‘Shakespearean Comedy’ en studies over onder meer Joseph Conrad, Walter de la Mare, Hazlitt en Walter Pater. Een stijlvol boek!

Talking of Books van Oliver Edwards (Londen, 1957) is van een geheel andere aard. Het is een verzameling wekelijkse artikelen

[p. 120]

over boeken uit de Times, telkens drie pagina's groot en handelend over zaken als de Magny-dinners van de Goncourts, Conrad's Women, de gentleman-inbreker Raffles (De Grote Onbekende), volgens Mr. Edwards meer Edwardian dan Victorian, de brieven van Borrow aan de Bible-Society, Nadar, fotograaf, ballonvaarder, tijdgenoot van Baudelaire en Flaubert, over dichters van het tweede plan, Reading Aloud, Frieda Lawrence en vele, vele andere mensen en toestanden. Onmisbaar is zijn verhandeling ‘Carried Away’, een bijdrage tot de historie van het bezwijmen in de letterkunde, wat ik ‘the gentle art of swooning’ zou willen noemen en Mr. Edwards: ‘a history of emotion as a social habit.’ Macaulay maakte een optelsom in de roman van Mrs. Cuthbertson, San Sebastiano en stelde zevenentwintig bezwijmingen in dat werk vast, met als recordhoudster Julia de Clifford (elf maal). Mr. Edwards' bijdrage gaat niet alleen over het bezwijmen, maar over ‘emotion’ en zo kunnen we lezen dat Tchaikovsky de ‘exquisite satisfaction’ mocht smaken ‘of seeing Tolstoy weep during the playing of the Andante in his Quartet in d major’ en vernemen we van een andere figuur dat hij helemaal ‘dizzy’ werd ‘and had to lean against the wall’ onder de indruk van een vers van Blake. Die iemand was Bertrand Russell, de schrijver van Principles of Mathematics. Het bezwijmen zelf is natuurlijk een kunst, die geheel in onbruik is geraakt; de enige keer dat de heldin tegenwoordig nog wel eens neer gaat is tengevolge van de rechtse directe uit de Amerikaanse letterkunde. Hoewel het boek van Oliver Edwards literaire journalistiek van voortreffelijk gehalte en als zodanig totaal anders is dan The Fine Art of Reading trof mij bij Edwards toch een zin, die ik een verbindende opmerking zou willen noemen: ‘But then I am Philistine enough to believe that even in this hydrogen bomb age the poetry that will endure will be that which continues the line of tradition, however much it may strip, fashion, or embellish it; true modernity resting in the way it uses new thoughts, accents, or cadences to crystallize the temper of the age.’

Het is een zin, die mij weer naar mijn beginpunt terugvoert.