Monnikje Lederzak en andere driestheden

[p. 141]

Een energieke honderdjarige

Het is de gebruikelijke waanvoorstelling van iedere leek en van iedere aankomende boekverkoper, dat alleen wie veel leest goed in het boekhandelaarsvak zal kunnen zijn. Verrukte kreetjes als ‘O! wat lijkt mij dat heerlijk, de hele dag maar te kunnen lezen!’ zijn iedere boekverkoper uit de dagelijkse praktijk bekend. Aangeboren beleefdheid belet hem de veroorzaaksters van deze geluiden ter plaatse dood te schieten. Ik geloof, dat er geen andere branche is, waarbij zoveel tijd wordt versnipperd als bij de handel in boeken. Een leverancier van grote machines schrijft zo één keer in de week een factuur uit in deze geest: ‘i Machine... fl. 10.000. Betaling binnen acht dagen’. Om het tot 10.000 gulden verkoop te brengen moet de boekhandelaar tientallen pakken ontvangen met enige honderden facturen; die controleren, opbergen, met de nota vergelijken en ze betalen, er een vrijwel overeenkomstig aantal boekingen voor verrichten en er een kleine 500 verkooppraatjes voor afsteken. Hij heeft niet meer werk aan een boek van fl. 50, - dan aan een van fl. 1,25, maar moet wel van beide wat afweten. Gelukkig behoeft dat niet veel te zijn, niemand verwacht van zijn boekverkoper academische verhandelingen, doch hij mag bij zijn verkoop niet op Joyce mikken, als zijn klant Monica Dickens bedoelt. Zijn geheim ligt dan ook niet in het vele lezen, waarvoor nu eenmaal de tijd en de concentratie volslagen ontbreken, maar in een gedeeltelijk ondefinieerbaar geheel van deductie en combinatie, in iets dat ik instinct zou willen noemen, ware het niet, dat niemand met dat instinct geboren wordt, maar men het kan leren ontwikkelen. Een zekere intelligentie en een redelijk geheugen zijn hierbij bijzonder nuttig en van meer belang dan het uit het hoofd leren van de gehele tweejaarlijkse vakcursus. Gevoel voor nuance is belangrijker dan gevoel voor kwaliteit, want de gemiddelde boekverkoper heeft helaas niet dagelijks met kwaliteit te maken. De meeste vragen naar ‘een boek, waar je wat aan hebt’ kunnen bevredigend met een greep naar de bestseller van de week beantwoord worden, maar als het om iets van werkelijke waarde gaat, dan spelen zijn tastzin, plus een moeilijk te omschrijven kennis van de verrich-

[p. 142]

tingen en van het niveau van de uitgever en de schrijver in kwestie een belangrijke rol. Er zijn vele uitgevers, die nooit met een werkelijk intelligent, een werkelijk waardevol boek komen omdat iets dergelijks nu eenmaal buiten hun horizon ligt en zij zich daarentegen op bewonderenswaardige en succesvolle wijze weten te bewegen op bijvoorbeeld een gemiddeld niveau met afdalingen. En wat de tastzin betreft, in negatieve zin valt er van op te merken dat er weinig voorbeelden zijn van prullen, die op een voorname wijze werden uitgegeven; de enkele uitzonderingen verraden gewoonlijk vrij duidelijk de kitsch. Positief is het moeilijk te omschrijven, maar neem een van de vroege drukken van Huizinga's Herfsttij der Middeleeuwen ter hand in die gedegen buckram band en men zal weten wat ik bedoel. Of pak een willekeurig boek van één van de grote universitaire persen in Engeland - Oxford of Cambridge - en men voelt wat voornaam uitgeven is en men krijgt onwillekeurig vertrouwen in het gehalte van de inhoud. Men ontwerpt daar geen boeken, die een week meegaan. Dat gevoel voor distinctie en harmonie in de hand, dat vage, maar vrij betrouwbare op de hoogte zijn van de geestelijke horizon van uitgever of schrijver behoren tot de imponderabiliën van het vak des boekverkopers en worden slechts in de loop der tijden en ten koste van gestadige vergissingen verworven.

Een Engels uitgevershuis, dat een eeuw lang naar kwaliteit gestreefd heeft en dat ook stijl verraadt in zijn vergissingen, is Chatto and Windus. Ter gelegenheid van zijn honderdjarig bestaan verscheen: A Century of Writers. 1855-1955, een bloemlezing, waarin tevens de belangrijkste namen van honderd jaar literatuurgeschiedenis vertegenwoordigd zijn. Om slechts enkele te noemen: Swinburne, Poe, Stevenson, Trollope, Hardy, Bennett, Proust, Norman Douglas, Garnett, Compton Mackenzie, William Faulkner, Aubrey Menen, Aldous Huxley. Deze bloemlezing, die samengesteld is door D.M. Low bevat drie complete romans en verder een groot aantal verhalen, essays, gedichten en fragmenten en enkele opmerkelijke illustraties in een gedegen en verzorgde uitgave. Het geheel wordt voorafgegaan door een beknopte

[p. 143]

geschiedenis van het uitgevershuis, in een bescheiden en sympathieke trant geschreven door Oliver Warner.

Misschien wel de boeiendste figuur uit deze historie is John Gamden Hotten geweest, geboren in 1832, die als de eigenlijke oprichter te beschouwen is. Hij was een veelzijdig mens, die zelf een aantal boeken heeft geschreven of samengesteld, die, toen niemand het aandorst, Poems and Ballads van Swinburne liet verschijnen en die de werken van Mark Twain in Engeland heeft uitgegeven, zonder hem evenwel daarvoor te betalen - de ‘piracy’ was echter ruimschoots wederkerig en de Amerikanen kregen hier wat men een koekje van het eigen deeg pleegt te noemen - en die er verder geen been in zag Twain's boeken met enkele hoofdstukken van eigen fabrikaat uit te breiden. Vooral dit laatste was oorzaak, dat Twain's toorn billijk ontstoken was en hij uitte die op typerende wijze: ‘My books are bad enough just as they are written; then what must they be after Mr. John Gamden Hotten has composed half a dozen chapters and added the same to them? Sometimes, when I read one of these additional chapters constructed by Mr. John Gamden Hotten, I feel as if I wanted to take a broom-stick and go and knock that man's brains out. Not in anger, for I feel none. Oh! not in anger; but only to see, that is all. Mere idle curiosity.’ Mr. Hotten was over het geheel niet erg gelukkig met dit geval, want hij verkeerde ook in de onjuiste mening, dat ‘Carl Byng’, evenals ‘Mark Twain’ een pseudoniem van Samuel Clemens was. Hierover schreef Twain: ‘How would this sinful aborigine feel if I were to call him John Gamden Hottentot? I do honestly believe it would throw him into a brain fever, if there was not an insuperable obstacle in the way.’

A Century of Writers is een veelzijdig werk, een waardevol bezit. Vooral onze tijd is er ruimschoots in vertegenwoordigd en het gehele werk geeft sterk de indruk, dat er weinig honderdjarigen met zoveel energie, stijl en frisheid aan een nieuwe eeuw zullen beginnen als bij Chatto and Windus het geval is.