Davids Harpzangen, of de CL Psalmen van den koninklyken Profeet David, en andere heilige Mannen

Dat derde Deel:
Van de Danckbaerheyd.

32. Sondagh.

86. Vrag. Aengesien dat wy uyt onser elendigheyd, sonder eenige onse verdiensten, alleen uyt genade door Christum verlost zijn, waerom moeten wy dan noch goede wercken doen ?

Antw. Daerom dat Christus, na dat hy ons met sijne bloede gekocht ende vry gemaeckt heeft, ons oock door sijnen Heyligen Geest, tot sijnen evenbeelde vernieuwet, op dat wy met onsen gantschen leven Gode danckbaerheyd voor sijne weldaden bewijsen ^a, ende hy door ons gepresen werde ^b. Daer na oock, dat elck by hem self sijns geloofs uyt de vruchten versekert zy ^c, ende dat door onsen Godsaligen wandel onsen naesten ook Christi gewonnen werde. ^d

87. Vrag. Konnen dan die niet saligh werden, die in haer godloos ondanckbaer leven voortvarende, hen tot God niet bekeren ?

Antw. In geenderley wijse, Want de heylige Schrift seyt, Dat geen onkuysche, afgoden-dienaer, echtbreker, dief, gierige, dronckaert, lasteraer, noch roover, noch diergelijcke, het Rijcke Godts erven sal. ^e

a 1 Cor. 6. 19 20.

b Matt 5. 16.

c 2 Pet. 2. 10. Gal. 5. 6.

d 1 Pet. 3. 1, 2. Hebr. 10. 24.

e 1 Cor. 6. 8, 10. 1 Joa. 3. 15.

33. Sondagh.

88 Vrag. In hoe veel stucken bestaet de waer-

[p. (16)]

achtinge bekeeringe des menschen ?

Ant. In twee stucken: In de afstervinge des ouden, ende in de opstandinge des nieuwen mensches. ^a

89. Vra. Wat is de afstervinge des ouden mensches ?

Ant. Het is een hertelick leetweesen, dat wy Godt door onse sonden vertoornt hebben, ende deselve hoe langer hoe meer haten ende vlieden. ^b

90 Vrag. Wat is de opstandinge des nieuwen mensches ?

Antw. Het is een hertelicke vreughd in Godt door Christum ^c, ende lust ende liefde na den wille Godts in alle goede wercken te leven. ^d

91 Vra. Maer wat zijn goede wercken ?

Antw. Alleen die uyt waren geloove ^e, na de wet Godts ^f, hem ter eeren geschieden ^g, ende niet die op ons goetduncken ofte menschen insettingen gegrond zijn. ^h

a Rom. 6. 4, 5, 6. Eph. 4 22, 23, 24. Col. 3. 5, 10.

b 2 Cor. 7. 9, 11. Rom. 8. 13.

c Rom. 5. 1. Psalm 1. 12.

d 1 Petri 4. 1. Rom. 6. 10, 11.

e Heb. 11. 7.

f Deu. 12. 32.

g 1 Cor. 10. 31.

h Matt 15. 6, 9

34. Sondagh.

92. Vrag. Hoe luydt de Wet des Heeren ?

Antw. Godt sprack alle dese woorden,

Exod. 20. 2. Deut. 5. 6.

ICk ben de HEERE uwe Godt, die u uyt Egyptenlandt, uyt den dienst-huyse, uytgeleyd hebbe:

Dat eerste Gebodt.

Gy en sult geen andere Goden voor mijn aengesichte hebben.

Dat tweede Gebodt.

Gy en sult u geen gesneden beeld, noch eenige gelijckenisse maken, [van 't gene] dat boven in den hemel is, noch [van't gene] dat onder op der aerden is, noch [van't gene] dat in de wateren onder de aerde is. Gy en sult u voor die niet buygen, noch haer dienen: want ick de HEERE uwe Godt ben een yverigh Godt, die de misdaed der vaderen besoecke aen de kinderen, aen het derde, ende aen het vierde [lidt,] der gener die my haten, ende doe barmhertigheydt aen duysenden der gener die my lief hebben, ende mijne geboden onderhouden.

Dat derde Gebodt.

Gy en sult den name des HEEREN uwes Godts niet ydelick gebruycken: want de HEERE en sal niet onschuldigh houden, die sijnen naem ydelick gebruyckt.

Dat vierde Gebodt.

Gedenckt des Sabbath-daeghs, dat gy dien heyliget, Ses dagen sult gy arbeyden ende al uw werk doen. Maer de sevende dagh is dagh is de Sabbath des HEEREN uwes Gods, [dan] en sult gy geen werck doen: gy, noch uw' sone, noch uwe dochter, [noch] uw' dienstmaegd, noch uw vee, noch uw' vreemdelingh, die in uwe poorten is, Want in ses dagen heeft de HEERE den hemel, ende de aerde gemaeckt, de zee, ende alles wat daer in is, ende hy ruste ten sevenden dage: Daerom zegende de HEERE den Sabbathdagh, ende heylighde den selven.

Dat vijfde Gebodt.

Eert uwen Vader ende

[p. (17)]

uwe Moeder, op dat uwe dagen verlenght worden in den lande, dat u de HEERE uwe Godt geeft.

Dat seste Gebodt.

Gy en sult niet doodslaen.

Dat sevende Gebodt.

Gy en sult niet echtbreken.

Dat achtste Gebodt.

Gy en sult niet stelen.

Dat negende Gebodt.

Gy en sult geen valsche getuygenisse spreken tegen uwen naesten.

Dat tiende Gebodt.

Gy en sult niet begeeren uwes naesten huys: Gy en sult niet begeeren uwes naesten wijf, noch sijnen dienstknecht, noch sijnen dienstmaegd, noch sijnen osse, noch sijnen ezel, noch yet dat uwes naesten is.

93 Vrag. Hoe werden dese tien geboden gedeylt ?

Antw. In twee Tafelen ^a: daer van de eerste leert hoe wy ons tegen Godt sullen houden. De ander, wat wy onsen naesten schuldigh zijn. ^b

94. Vrag. Wat gebiedt Godt in 't eerste Gebodt ?

Antw. Dat ick soo lief als my mijner zielen zaligheydt is, alle afgoderye ^c, tooverye, waersegginge, superstitie, of bygeloove ^d, aenroepinge der heyligen, ofte andere creaturen ^e, mijde ende vliede, ende den eenigen waren Godt recht leere kennen ^f, hem alleene vertrouwen^g, in alle ootmoedigheydt ^h, ende lijdtsaemheyd ⁱ, my hem alleen onderwerpen ^k, van hem alleen alles goeds verwachte ^l, hem van gantscher herten lief hebbe ^m, vreese ⁿ, ende eere: alsoo dat ick eer alle creaturen afga, ende varen late, dan dat ick in 't alderminste tegen sijnen wille doe.

95. Vrag. Wat is afgoderije ?

Ant. Afgoderye is in de plaetse des eenigen waren Godts, die hem in sijn woord geopenbaert heeft, ofte beneven den selven yet anders versieren ofte hebben, daer op de mensche sijn vertrouwen settet. ^o

a Deut 4. 13. ende 10. 3, 4

b Matt 12. 37, 38, 39, 40.

c 1 Cor. 6. 9, 10.

d Deu. 18. 10, 11.

e Mat 4. 10.

f Joa. 17. 3.

g Jer. 17. 57.

h 1 Pet 5. 5, 6.

i Heb. 10. 36.

k Psa. 104. 29, 30.

l Mat 21. 37.

m Matt 10. 28.

n Matt 4. 10. Act. 5. 26.

o Eph. 5. 5.

35. Sondagh.

96 Vrag. Wat eyscht God in 't tweede Gebodt ?

Ant. Dat wy Godt in geenderley wijse afbeelden ^a, noch op geen andere wijse vereeren, dan hy in sijn woordt bevolen heeft. ^b

97. Vra. Magh men dan gantschelick geene beelden maken ?

Ant. Godt en kan noch en magh in geenderley wijse afgebeeldet worden: Maer de creaturen, al is 't dat sy konnen afgebeeldet worden, soo verbiedt doch Godt haer beeltenis te maken, ende te hebben om die te vereeren, ofte Godt daer door te dienen. ^c

98 Vrag. Maer soude men de beelden in de Kercken als boecken der Leecken niet mogen lijden ?

Antw. Neen: Want wy en moeten niet wijser zijn dan Godt: dewelcke sijne Christenen niet door stomme beelden ^d, maer door de levendige verkondinge sijns woordts wil onderwesen hebben. ^e

a Deu. 4. 15.

b Matt 15. 9.

c Exo. 23. 24, 25. en 34. 13, 14, 15.

d Jer. 10. 8, 9

e 2 Pet. 1. 13. Luce 16. 29

[p. (18)]

36. Sondagh.

99 Vrag. Wat wil dat derde gebodt ?

Antw. Dat wy niet alleen met vloecken ^a, ofte met valschen eede ^b, maer oock niet onnodigh sweeren ^c, den naem Godts niet en lasteren, noch misbruycken, noch ons met ons stilswijgen ende toesien, sulcker schrickelicker sonden deelachtigh maken. Ende in summa, dat wy den heyligen naem Godts anders niet dan met vreese ende eerbiedinge ^d gebruycken ^e, op dat hy van ons recht bekent, aengeroepen ^f, ende in alle onse woorden ende wercken gepresen werde. ^g

100 Vrag. Is 't dan soo grooten sonde Godts naem met sweeren ende vloecken te lasteren, dat Godt hem oock over die vertoornt, die soo veel als hen mogelick is, dat vloecken ende sweeren niet en helpen weeren, ende verbieden ?

Ant. Ja 't gewisselick: want daer en is geen grooter sonde, noch die Godt meer vertoornt, dan de lasteringe sijnes naems ^h: Daerom hy oock deselve met de doot te straffen bevolen heeft. ⁱ

a Lev. 24. 11.

b Lev. 19. 12.

c Mat 5. 34, 35, 36, 37. Jaco. 5. 12.

d Jes. 41. 23.

e Mat 12. 32, 33.

f 1 Tim. 2. 8.

g Col. 3. 17.

h Lev. 1. 5.

i Lev. 24. 15, 16.

37. Sondagh.

101 Vrag. Magh men oock Godtsalighlick by den naem Godts eenen eedt zweeren ?

Antw. Ja, als het de Overheyd van hare onderdanen, ofte andersins oock de noot vordert, om trouwe ende waerheydt daer door te bevestigen, ende dat tot Godts eere, ende des naesten saligheyd: want sulck eedtzweeren is in Godts woordt gegrondet ^a, ende daerom oock van de heylige in 't Oude en nieuwe Testament recht gebruyckt geweest. ^b

102 Vrag. Maghmen oock by de heyligen of by eenige andere creaturen eenen eedt zweeren ?

Antw. Neen ^c: Want een rechten eedt zweeren is Godt aenroepen, dat hy, als die alleen dat herte kennet ^d, der waerheydt getuygenisse wil geven, ende my straffen indien ick valschelick sweere ^e, welcke eere geenen creaturen toebehoort. ^f

a Exo. 22. 10, 11.

b Hebr. 6. 16.

c Jer. 5. 7.

d Hebr. 4. 13.

e 1 Cor. e. 23.

f Mat 5. 34.

38. Sondagh.

103 Vrag. Wat gebiedt Godt in 't vierde gebodt:

Antw. Eerstelick, dat de Kercken-dienst ofte het Predick-ampt, ende de Schoolen onderhouden werden ^a: ende dat ick, insonderheydt op den Sabbath, dat is op den Rust dagh ^b, totter Gemeynte Godts neerstelick komen ^c, om Godts woort te hooren ^d, de Sacramenten te gebruycken ^e, Godt den Heere opentlick aen te roepen ^f, ende den armen Christelicke hantreyckinge te doen ^g. Ten anderen, dat ick alle de dagen mijns levens van mijne boose wercken vyere, den Heere door sijnen Geest in my wercken late ^h, ende alsoo den eeuwigen Sabbath in dit leven aenvange.

ⁱ

a 1 Tim. 4. 13, 16.

b Exo. 20. 10, 11.

c Act. 2. 42, 46.

d Luce 4. 16.

e Act. 20. 7.

f Act. 4. 24.

g Rom 15. 26, 27.

h Jes. 58. 13, 14.

i Hebr. 4. 3, 9, 10.

39. Sondagh.

104 Vrag. Wat wil Godt in het vijfde gebodt ?

Ant. Dat ick mijn vader ende moeder, ende alle

[p. (19)]

die over my gestelt zijn, alle eere, liefde, ende trouwe bewijse, ende my harer goede leere ende straffe met behoorlicke gehoorsaemheyd onderwerpe ^a, ende oock met hare zwackheyd ende gebreken gedult hebbe ^b, aengesien het Godt belieft ons door hare hand te regeeren. ^c

a Eph. 6. 1, 2, 3, 5.

b 1 Petr. 2. 11.

c Rom 13. 2, 7

40. Sondagh.

105 Vrag. Wat eyscht Godt in 't seste gebodt ?

Antw. Dat ick mijnen naesten noch met gedachten, noch met woorden, ofte eenigh gelaet, veel weyniger met der daet, door my selven, of door andere onteere, hate, quetse ofte doode ^a: maer dat ick alle wraeckgierigheyd aflegge ^b, oock my selve niet en quetse, ofte moetwillighlick in eenigh gevaer begeve ^c, daerom oock de Overheyd dat sweert draeght, den doodslagh te weeren. ^d

106 Vrag. Maer dit gebodt schijnt alleen van het doodslaen te spreken ?

Antw. Godt verbiedende den doodslagh, leert ons dat wy den wortel des doodslaghs, als nijt ^e, haet ^f, toorn, ende wraeckgierigheyd ^g, haetet: ende sulcks alles voor eenen doodslagh houdet. ^h

107 Vra. Maer is dat genoegh, dat wy onsen naesten alsoo voorseyt is, niet en dooden ?

Antw. Neen: Want Godt verbiedende den nijt, haet, ende toorn, gebiedt dat wy onsen naesten lief hebben als ons selven ⁱ, ende tegen hem gedult, vrede, sachtmoedigheyd ^k, barmhertigheyd ^l, ende alle vriendelickheyd bewijsen ^m, sijne schade, soo veel als ons mogelick is, afkeeren ⁿ, ende oock onse vyanden goet doen. ^o

a Mat 16. 52.

b Eph. 4. 26, 27. Rom. 12. 19.

c Act. 27. 21.

d Rom 13. 4.

e Rom 1. 29.

f 1 Joan 2. 9, 10

g Rom 92. 17.

h 1 Joan 3. 15.

i Mat 22. 39.

k Mat 5. 5.

l Luce 6. 36.

m Rom. 12. 10.

n Exo. 23. 5.

o Mat 5. 44.

41. Sondagh.

108 Vrag. Wat leert ons dat sevende gebodt ?

Ant. Dat alle onkuysheyd van Godt vervloeckt zy ^a: ende dat wy daerom deselve van herten vyant zijnde ^b, kuys ende tuchtelick leven moeten ^c, het zy in den heyligen Houwelicken staet ^d, ofte buyten den selven. ^e

109 Vra. Verbiedt God in dit gebodt niet meer dan echtbreken, ende diergelijcke schanden ?

Antw. Dewijle ons lijf ende ziele Tempelen des Heyligen Geest zijn, soo wil hy dat wijse beyde suyver ende heyligh bewaren ^f. Daerom verbiedt hy alle onkuysche daden, gebeerden, woorden ^g, gedachten, lusten ^h, ende wat den mensche daer toe trecken kan. ⁱ

a 1 Cor. 6. 10.

b Eph. 5. 11.

c 1 Thes. 4. 3.

d Heb. 31. 4.

e 1 Cor. 3. 26, 17.

f {?}

g 1 15. 33.

h 1 Joan. 2. 16.

i 1 Thes. 5. 22.

42. Sondagh.

110 Vra. Wat verbied Godt in 't achtste gebodt ?

Antw. Godt en verbiedt niet alleen dat steelen ^a, ende roven ^b, het welcke d'Overheyd straft: maer hy noemt oock dieverye, alle boose stucken ende aenslagen, daer mede wy onses naesten goet gedencken aen ons te brengen, 't zy met gewelt of schijn des rechts ^c, als met onrechten gewichte, elle, mate ^d, ware, munte, woecker ^e, of door eenigh middel van Godt verboden daer toe oock alle gierigheyd

^fg, alle misbruyck ende verquistinge sijner gaven. ^h

111 Vrag. Maer wat

a 1 Cor. 6. 10.

b 1 Cor. 5. 10.

c 1 Thes. 4. 6.

d Pro. 11. 1.

e Psal. 15. 5.

f Jer. 22. 13.

g 1 Tim.

h Rom 13. 13.

[p. (20)]

gebied God in dit Gebod ?

Antw. Dat ick mijns naesten nut, daer ick kan ende magh vordere, met hem alsoo handele ⁱ, als ick wilde dat men met my handelde, daer toe oock dat ick trouwelick arbeyde ^k, op dat ick den nootdruftigen helpen magh.

i Mat 7. 11.

k Pro. 6. 6.

43. Sondagh.

112 Vrag. Wat wil dat negende Gebodt ?

Antw. Dat ick tegen niemand valsche getuygenis en geve ^a, niemand sijne woorden verkeere ^b, geen achterklapper of lasteraer en zy ^c, niemand lichtelick ende onverhoort oordeele, ofte helpe verdoemen ^d: maer allerley liegen ende bedriegen als eygene wercken des duyvels vermijde ^e, 't en zy dat ick den swaren toorn Godts op my laden wil. ^fItem, dat ick in 't gerichte, ende alle andere handelingen de waerheydt lief hebbe, oprechtelick spreke ^g, ende bekenne. Oock mijns naesten eere ende goet geruchte, na mijn vermogen, voorsta ende vordere. ^h

a Exo. 23. 1.

b Mat 26. 61.

c Psal. 15. 3.

d Joa. 7. 24, 51.

e Joa. 8. 44.

f Pro. 12. 22.

g Psa. 15. 2.

h 1 Petr. 6. 8.

44. Sondagh.

113 Vrag. Wat eyscht van ons dat tiende Gebodt ?

Ant. Dat oock de minste lust ofte gedachte tegen eenigh gebodt Godts in ons herte nimmermeer en kome ^a, maer dat wy tot allen tijden van gantscher herten aller sonden vyand zijn, ende lust tot alle gerechtigheyt hebben. ^b

114 Vra. Maer konnen de gene die tot Godt bekeert zijn, dese geboden volkomelick houden ?

Antw. Neense: Maer oock de alderheyligste, soo lange als sy in dit leven zijn, en hebben maer een kleyn beginsel deser gehoorsaemheyd ^c, dogh alsoo datse met een ernstigh voornemen, maer na alle geboden Godts beginnen te leven. ^d

115 Vra. Waerom laet ons dan Godt alsoo scherpelick de Tien geboden prediken, soose doch niemand in dit leven houden kan ?

Antw. Eerstelick, op dat wy ons leven langh onse sondelicke aert, hoe langer hoe meer leeren kennen, ende dies te begeeriger zijn de vergevinge der sonden, ende de gerechtigheyd in Christo te soecken.

^e Daer na, dat wy sonder onderlatinge ons beneerstigen, ende Godt bidden om de genade des Heyligen Geestes, op dat wy langhs soo meer na dat evenbeeldt Godts vernieuwet werden, tot dat wy tot dese voorgestelde volkomenheyd na dit leven geraken. ^f

a Jac. 1. 14, 15.

b Psal. 51. 12.

c Psa. 19. 13. 1 Joa. 1. 1, 10

d Luce 1. 6. Jac. 2. 10, 11.

e Psa. 55. 6, 7 Rom. 7. 18, 24, 25.

f Psa. 51. 1, 13, 14.