De vrouw bestaat niet

2 Het leeftijdsverschil

Helaas kan ik mij niet meer herinneren wanneer het tot mij door begon te dringen dat er twee sexen zijn. Voorzover ik er mij al op jeugdige leeftijd van bewust was, speelde dat toch nauwelijks een rol in mijn denken. Oneindig veel belangrijker was het leeftijdsverschil. Dat mijn zusje anders, vriendelijker, toegeeflijker, coulanter werd behandeld dan ik, weet ik aan het feit dat zij ruim twee jaar jonger was. Als oudste diende ik, zo werd mij steeds voorgehouden, het goede voorbeeld te geven en als ik dat niet deed en mijn zusje daarom een fout maakte, werd ik daarvoor gestraft. Zo wandelde ik, een jaar of vijf oud, in de kwekerij van mijn vader naar een sloot, waarover een smalle plank lag. Mijn zusje volgde mij. Voorzichtig schuifelde ik over de plank naar de kwekerij van de buren. Mijn zusje deed dat ook, maar viel halverwege in de bagger. Terwijl ik luid om hulp schreeuwde, snelden mijn vader en moeder, die in een nabij gelegen kas druiven aan

[p. 13]

het krenten waren, naderbij. Mijn bemodderde zusje werd op de wal gehesen, getroost, geknuffeld, en naar het huis van de buurman vervoerd, waar al een teil warm water voor haar werd gereedgemaakt. Maar hoewel ik om hulp had geroepen, kreeg ik van mijn vader een daverend pak slaag, omdat ik over die plank was gelopen en aldus mijn zusje had meegelokt. Mijn snikkend verweer: ‘Ze is achter mij aangelopen, ik heb haar helemaal niet meegenomen,’ werd eenvoudig afgedaan met enkele oorvijgen extra.

Ook op straat, op de kleuterschool en in de familiekring was ik mij veel meer bewust van leeftijdsverschil dan van geslachtsverschil. Terwijl het heel goed mogelijk was om te spelen met meisjes die even oud of iets jonger waren, was het ondenkbaar dat je ooit met ‘grote’ jongens of meisjes zou kunnen omgaan. Wie ouder was, beschouwde je als hoger. Toen ik op mijn achttiende de boeken van Alfred Adler las, veroorzaakte dat een ‘schok van herkenning’, terwijl Freud en Jung mij nauwelijks aanknopingspunten leverden voor iets dat met mijn eigen ervaring correspondeerde. Adler, de grondlegger van de Individual-psychologie, heeft altijd betoogd dat de plaats die een kind in een gezin inneemt - de oudste, de jongste of de middelste - in hoge mate determineert hoe hij of zij zich later zal ontwikkelen. Voor mij geldt in ieder geval dat ik een uitgesproken voorbeeld van de oudste ben, net zoals Hanneke een uitgesproken voorbeeld is van de jongste. In alle feministische werken wordt de nadruk gelegd op de sexuele conditionering die al in de vroegste jeugd zou beginnen. Volgens Elena Belotti is die conditionering al zo goed als voltooid in het vierde levensjaar. Ik geloof daar niets van. Op die leeftijd is verschil in jaren veel belangrijker dan verschil in geslacht. Het is zelfs de vraag of je je op die leeftijd echt bewust bent van het geslachtsverschil. Natuurlijk: een kind van drie weet al dat het een jongetje of een

[p. 14]

meisje is. Maar wat betekent dat weten?

Pas in de laatste klas van de kleuterschool, bij juffrouw Dekwaaisteniet, werd ik mij er iets meer van bewust dat er inderdaad verschil was tussen jongens en meisjes. Door juffrouw Dekwaaisteniet werden de meisjes bepaald vriendelijker behandeld dan de jongens. Daar ik niet wilde tekenen of plakken, geen enkel verlangen toonde om te knippen of te prikken, bracht ik mijn tijd voornamelijk in de hoek door. Bijna elke dag kreeg ik, als ik weer in de hoek stond, te horen dat ik nu eens moest proberen net zo ‘lief’ te zijn als de meisjes. Zij tekenden, knipten en prikten naar hartelust. Maar in mijn verzet tegen het fröbelwerk zag ik niet iets specifiek jongensachtigs (tenslotte knipten de jongens ook heel gedwee patronen in een dubbelgevouwen blaadje), en het verblijf in de hoek was niet een logisch uitvloeisel van het geslachtsverschil, maar van het feit dat ik nu eenmaal ‘ondeugend’ was. En dat, ja dat onderscheidde mij van de meeste meisjes en jongens: ik was ondeugend, onhandelbaar, ongezeglijk, onwillig, lastig en koppig.

Daarom lees ik steeds vol verbazing in feministische werken over jongens die al vanaf hun vroegste jeugd zouden worden aangemoedigd om vol bravoure de wereld te veroveren. Nu, in mijn jeugd was daar geen sprake van, zomin als er sprake van was dat meisjes werden aangemoedigd om lief en braaf en netjes te zijn. Nee, op school werd al wat je deed, en wat niet precies paste bij wat volgens de leerkrachten de norm was, de kop ingedrukt, tegengewerkt, gefnuikt, verstikt, en daarbij heb ik er nooit iets van gemerkt dat men meisjes anders aanpakte dan jongens, of het moest zijn dat meisjes altijd net even iets toegeeflijker werden behandeld.

Dat ik, in anatomisch opzicht, van meisjes verschilde wist ik wel, maar daar ik in mijn jeugd nooit een bloot meisje te zien heb gekregen, kon ik mij toch niet goed voorstellen wat

[p. 15]

het betekende om geen plasserd te hebben. Het enige voordeel van zo'n orgaan was misschien dat je buiten gemakkelijk tegen een boom kon wateren. Maar als ik met mijn buurmeisje Krijnie Baks in de Sluispolder was, liet ze zich, als ze nodig moest, door haar knieën zakken, deed onder haar rok haar broek omlaag en plaste toch ook in de vrije natuur. Dus zoveel voordeel leverde het bezit van een plasserd blijkbaar niet op.

Ook zogenaamd specifiek vrouwelijke werkzaamheden als breien en borduren waren niet uitsluitend voorbehouden aan meisjes. Toen ik op mijn vierde te kennen gaf dat ik wilde leren breien, deed mijn moeder mij voor hoe het moest, en welgemoed breide ik eerst een pannelap en daarna een warm wollen borstrokje. Later, nadat ik al vele borstrokjes voor mijzelf en mijn zusje vervaardigd had, leerde ik ook borduren. Nog steeds bezit ik een tafelkleedje dat ik gemaakt heb toen ik een jaar of vijf was. Toen ik wat ouder werd vond ik het ook leuk om sokken te breien, vooral omdat dat, ging je bij de hiel de bocht om, veel meer vaardigheid vereiste dan een borstrokje. Van mijn vader of mijn moeder heb ik nooit te horen gekregen dat een jongen zulke werkzaamheden niet hoorde te verrichten. Wel, zo nu en dan, van ongetrouwde ooms of tantes, maar dat deerde mij volstrekt niet. Als kind krijg je verbazend vaak te horen dat iets bepaalds niet ‘hoort’. En daarom stompje volledig af voor dat argument. Daarbij is het argument dat iets niet ‘hoort’ omdat je een jongen of een meisje bent, er één uit vele. Overigens kan ik mij niet herinneren dat vaak vernomen te hebben. Meestal ‘hoorde’ iets niet omdat de Here Jezus erop tegen was.