De helm van aarde

[p. 4]

De helm van aarde is de titel van een gedicht van J. Seifert, in 1969 vice-voorzitter van de Tsjechische Schrijversbond. De helm van aarde is de heuvel van vulkanische oorsprong, Říp. Hier bleef volgens een legende oervader Ček met zijn gevolg stilstaan. Hij zei: ‘Dit is het land van melk en honing.’ Op het kruispunt van Europa vestigde zich een volk.

Het manifest De tweeduizend woorden waaruit op bladzijde 98 e.v. geciteerd wordt, is geschreven door Ludvík Vaculík. Het verscheen op 27 juni 1968 in het Tsjechische blad Literarni Listy.

[p. 5]

Prager notitie (Oudejaarsavond 1967)

 

Je moet het maar weten:

 

het schrijversmanifest van de Sunday Times

 

is een vervalsing; jullie wisten er raad mee

 

zoals jullie met elke breihetze raad weten:

 

Oldenbarneveldt vermoord, niet waar?

 

 

 

Je moet het maar weten:

 

Trnava Sparta - Torpedo Moskou

 

boksvoetbal zonder beugels

 

we vierden juist de maand

 

van vriendschap met de S.U.

 

 

 

Je moet het maar weten:

 

nog bedankt voor het kerstpakketje

 

het is nog niet aangekomen

 

De Telegraaf zie ik ook maar niet

 

en we hebben zo'n behoefte aan frisse lucht

 

 

 

Je moet het maar weten:

 

lief zijn aan de Moldau

 

is verzuipen in melancholie

 

warmte tussen je benen

 

besteigert het Morgenrood

[p. 6]

* U wordt verzocht, alle tijden op dit reisplan te controleren, voordat U aan het volgende traject begint. Wij doen al het mogelijke om de juiste tijden te vermelden, maar plotselinge wijzigingen en vertragingen kunnen voorkomen. Voor geannuleerde vluchten, vertragingen of gemiste aansluitingen kunnen wij geen verantwoordelijkheid accepteren.
* Please check all times on this itinerary at each stage of the journey. We do everything possible to state the right times, but sudden changes and delays may occur. No responsibility can be accepted for any delay, cancellation of flights, or for missed connections.
Bent U reeds verzekerd?
Are you insured?

[p. 7]

Deel één
Amsterdam - Praag

[p. 8]

1

De koeien hangen aan regendraden langs een poldersloot.

Je kent dit beeld wel, het hoeft niet nog eens gezegd, hoewel, hier is alles anders. Je ziet geen koe in Praag.

Alleen maar mensen, meer mensen dan auto's, in het grijs gekleed, nuances in grijs, uniform grijs, grijzig. Toch niet vervelend. De verveling wordt weggeduwd door een uitdijende melancholie, over de straten, als mist vloeiend uit de schaarse stoplichten en vallend van de transen van het Nationaal Theater. Baldakijnen melancholie, verdriet, of is het vooral heimwee.

Het kan heimwee zijn.

Onze handen zijn nat van liefde, klam vocht. Het kruipt in je poriën, sluipt door, zet geslacht op tegen geslacht, een tranenbal achter je ogen en dan denk je niet meer aan Kafka (wat je je heilig had voorgenomen wèl te doen), dan voel je alleen nog de Moldau, dan hoor je haar golfslag en huil je, midden in de nacht, geen mens op straat, ongelimiteerd, nog nooit zoveel.

Misschien omdat ook deze stad op de waslijst van raketdoelen staat, opgesteld door politici (de dood aan hen allen, de diplomaten, ambassadeurs, kamerleden, burgemeesters en aan de generaals en admiraals).

En je zoekt naar je schaduw, een kind dat gebroken tegen de muur schuift. Je schaduw, ontdekt bij oorlogskaarslicht op de kinderkamer; de schaduw waar je je over verwonderde, omdat je niet alleen was, omdat je een dubbelganger ontdekte.

Vlak in zwijgzaamheid.

Nu en hier mis je de schaduw. De gebouwen, de torens, de Prager Burcht zijn harde decors geworden, omdat de toneelknecht een overdadig gebruik maakt van lichteffekten.

[p. 9]

Onverstaanbare woorden borrelen op uit het souffleurshok, opgeroepen of weggedrukt door een heftige handflits of door een norse knik van het solistenhoofd.

Turandot komt op. De sadistische prinses die mannen geil maakte, maar niet met hen naar bed ging. Zij liet haar minnaars per protokol en proklamatie om zeep brengen. En het volk maar jouwen, kankeren, demonstreren, bidden als sprinkhanen, want er moest toch ook nog zoiets zijn als een driftleven bij de prinses, oud van lijf maar jong van leden of omgekeerd, al naar gelang de leeftijd en gesteldheid van de voorhanden zijnde sopraan. Hoge gil. Bons. Licht. Daar is toch een prins die niet wordt onthoofd. Zie je nu wel, het gebed en de demonstratie kunnen nog het nodige uitrichten. Er gebeurt altijd wel iets, zoals in de sterrenbeeldstrips:

STIER, week van 28 oktober tot 4 november

In elk opzicht gaat u er in deze periode op vooruit. Versterkte energie zal u in staat stellen nieuwe activiteiten te ontplooien. Het weekend zal u de verlangde ontspanning en afwisseling brengen. Een onverwachte ontmoeting zal u veel plezier doen. Verplaatsingen, die u onderneemt, zullen door de omstandigheden gunstig beïnvloed worden, zodat u er een onverwacht voordeeltje mee zult behalen. Er is alle reden om de naaste toekomst optimistisch tegemoet te zien. Een gevoelskwestie zal uw aandacht in beslag nemen in de komende dagen.

WEEGSCHAAL, week van 28 oktober tot 4 november Het ziet er in de komende tijd erg gunstig voor u uit. Bepaalde vriendschapsbanden zullen verstevigd worden, hetgeen u veel vreugde zal schenken, terwijl uw bekwaamheid in uw beroep nog

[p. 10]

eens duidelijk bewezen zal worden. In financieel opzicht zult u beslist niet te klagen hebben. De inspanningen, die u zich hebt getroost, zullen thans beloond worden. Persoonlijke belangen zullen door uw meerderen behartigd worden. Intuïtief zult u de juiste houding weten aan te nemen in een kwestie, die ook voor de toekomst van betekenis is en waardoor uw plannen verwezenlijkt zullen worden.

Stripverhalen, op ponskaarten vastgelegd, onderling verwisselbaar. Kaartenbak A dit jaar voor de Stier, volgend jaar voor de Maagd, enzovoort. Kaartenbak B nu voor de Weegschaal, een jaar later voor de Kreeft, enzovoort. En er zijn mensen die zich op bevel van deze kaarten ophangen of zich verzuipen door zich bijvoorbeeld verzwaard met fotostatieven van een hoge brug af te storten, terwijl de goegemeente naar de schaatsverrichtingen van de nationale cracks, op de beeldbuis begeleid door een oubollig kommentaar, zit te kijken. De zakkentrommel van vermaak. Er is een schrijver die er zijn beroep van gemaakt heeft om andere schrijvers naar hun sterrenbeeld in te delen. Maar wat koop je ervoor wanneer je weet dat Gezelle, Kloos, Leopold, Verwey, Coenen, Bastiaanse, Vermeylen, Elsschot, Bloem, Last, Debrot, Achterberg, Aafjes, Van Ruysbeek, Brulin en Annie Em Gee Schmidt stieren zijn, terwijl je op dit moment niet eens weet wanneer Kafka geboren is en hoe oud hij nu zou zijn en of hij ook gek was op 120 liter limonade (als Voltaire, die zich volgens Remco Campert hiermee genas van de pokken) of op halveliterflessen pils 15% of op vijf jaar oude sliwowitsch 50% of op alcohol 96% en of hij ook zo'n verdomde hekel zou hebben aan die pantoffelkultuur van het blauwe oog, zoals die zo welig bloeit in het land van Rembrandt en of hij ook wel eens zijn schaduw kwijt was en

[p. 11]

of hij steeds maar weer een patriarch voelde, zag, hoorde bulderen en of hij bang voor hem was of wilde zijn, want bang zijn is een stille emotie, die je kunt koesteren, warm houden in je handen, tussen je benen.

De melancholie (of heimwee, maar heimwee naar wat?) moet zo groot worden, dat je ze niet meer weet te wantrouwen, dat je er zelfs niet meer aan kan denken. Vol van leegte zijn, helemaal vol met niks.

Je staat op het Kindereiland, onder een kastanjeboom die in november opnieuw uitbot (we zullen er geen kiekje van maken, dat maakt het toch niet geloofwaardig). Je merkt dat de verhoudingen helemaal zoek zijn, willekeurig, naast en tegen elkaar gezet, overelkaar geschoven zodat een ander breekpunt ontstaat en het donker licht overgaat in zacht, onfilmisch grijs.

In dit grijs wordt het zonder pardon de straat op trappen van de kat een blijspel. (FLINTSTONES. MEET THE FLINTSTONES) De kat die je eerder vertroetelde, in de schuur zette bij slecht weer. Je verzorgde de kattebak door er elke avond een nieuwe Strijdkreet in te leggen met daarop zacht turfmolm. De drol was de volgende morgen goed gepaneerd.

In dit grijs is het werken op de steigers in je zwartgestreepte trouwbroek een silhouettenspel. Ze noemden je de bouwpastoor, in het begin althans, want naarmate het werk vorderde kwam de broek meer onder de specie te zitten en werd deze opmerking minder gemaakt, maar je huwelijk ging naar de bliksem, of het huwelijk van je vader, je buurman, je oom, je neef, je vriend, in ieder geval niet het jouwe, want jij huurde een trouwbroek voor één etmaal.

Nee, dit is niet mijn herinnering (of toch). Misschien is de her-

[p. 12]

innering aan de smaak van het eerste fondantje dat mijn vader meenam van een voedseldropping - er was een kist opengesprongen (zei hij) - of van de eerste plak kauwgom van mij.

En toen het meisje in de tuinkas zei dat midden over haar buik een streep liep, vanaf haar navel naar beneden, die open zou scheuren als zij een kind kreeg, was die buik van mij.

En toen onder de neus van een vrouw, terwijl zij vast sliep, een gasaansteker met uitgeblazen vlam werd gehouden en nog een gasaansteker en nog drie, toen waren die aanstekers van mij.

Zo kunnen wij alles annexeren. Bijvoorbeeld het ei dat door een duif uitgebroed wordt boven de laatste letter van de neonverlichting van hotel Du Progress in Antwerpen (vlakbij het station). Of de juffrouw van De Vlag in Top School te Leidschendam. Of de saluki, die Perzische windhond van de rondste Delftse kroegbaas (samen elke dag pens eten, samen de vrouwtjes bespringen met dit verschil dat de baas moest betalen en saluki, de rashond, voor twee keer springen vijfhonderd gulden beurde).

Ja, werkelijk alles ligt binnen handbereik. Binnen gehoorsafstand. Tussen netvlies en trommelvlies.

(Aan het graf. Triest weer. Mijn God, ik kon er niet toe komen te geloven, dat in die naakte houten kist Franz Kafka begraven werd. Rudolf Fuchs)