Het geboorte-niveau der Nederlandse rooms-katholieken

Een demografisch-sociologische studie van een geëmancipeerde minderheidsgroep

[p. 31]

IV Statistische gegevens betreffende het relatief hoge Nederlandse geboorte-niveau

Uit de aard van de in het eerste hoofdstuk gestelde problemen volgt, dat bij het door ons te verrichten vergelijkend demografisch onderzoek in de eerste plaats aandacht dient te worden besteed aan de geografische verschillen, die zich ten aanzien van het geboorte-niveau in de West-Europese samenleving voordoen. Voor ons is, in tegenstelling met de meeste demografische analyses, de vergelijking in de geografische ruimte belangrijker dan die in de tijd. Immers, ons hoofddoel is niet om de quantitatieve ontwikkeling van de Nederlandse bevolking in de toekomst te schatten (al zal ook dit vraagstuk onze aandacht trekken), doch veel meer om door vergelijking binnen en buiten onze landsgrenzen de betekenis van de katholieke gezindheid ten aanzien van het geboorteprobleem quantitatief te benaderen om daarna tot een sociologische analyse van de waargenomen verschillen te komen. Het ligt voor de hand, dat wij ons beperken tot een vergelijking van de Nederlandse geboorte- en vruchtbaarheidscijfers¹ met landen in de West-Europese cultuurkring. Duidelijke indicaties geven vergelijkingen voor een tweetal 5-jarige perioden, liggend vóór en na de tweede wereldoorlog. (De periode na de oorlog werd zodanig gekozen, dat de na-oorlogse ‘geboortepiek’ weder bijna genivelleerd was.)

Op grond van de cijfers verstrekt door het ‘Demographic Yearbook United Nations’², kunnen wij over onderstaande gegevens beschikken. Deze leiden tot de volgende feitelijke conclusies:

1.	Zowel in de jaren vóór als na de tweede wereldoorlog had Nederland het grootste geboorte-overschot van alle West-Europese landen.
2.	Behalve aan de sterftecijfers, die in Nederland het laagst ter wereld zijn, dient dit grote geboorte-overschot vooral te worden toegeschreven aan het hoge Nederlandse geboorte-niveau.

1 Huwelijksvruchtbaarheidscijfers staan niet ter beschikking wat betreft vele West-Europesche landen.

2 ‘Demographic Yearbook United Nations’, jrg. 1953.

[p. 32]

Geboorte-, sterfte- en vruchtbaarheidscijfers in Nederland in vergelijking met enige west-europese landen^1 Geboorten per 1000 inwoners 1934/1938 1948/1952 Nederland ................. 20.2 23.3 België ................... 15.7 17.0 Denemarken ................ 17.9 18.7 Frankrijk ................. 15.4 20.2 Duitsland ................. 18.9   Ierland^2 .................. 19.5 21.6 Luxemburg ................ 15.1 14.7 Noorwegen ................ 14.8 19.2 Zweden .................. 14.2 16.7 Zwitserland ................ 15.6 18.1 Engeland en Wales ............. 14.9 16.2 Spanje ................... 24.0 21.2 Portugal .................. 27.6 25.1 W.-Duitsland .................   16.2 1948 1949 1950 1951 1952 Nederland ........ 25.3 23.7 22.7 22.3 22.4 België .......... 17.6 17.2 16.9 16.4 16.8 Denemarken ....... 20.3 18.9 18.6 17.8 17.8 Frankrijk ......... 21.0 20.9 20.5 19.5 19.2 Ierland .......... 22.1 21.5 21.3 21.1 21.8 Luxemburg ........ 14.7 14.4 14.8 15.0   Noorwegen ........ 20.5 19.5 19.1 18.4 18.7 Zweden ......... 18.4 17.4 16.4 15.6 15.5 Zwitserland ........ 19.2 18.4 18.1 17.2 17.4 Engeland en Wales .... 17.8 16.7 15.8 15.4 15.3 Spanje .......... 23.3 21.7 20.2 20.1 20.8 Portugal ......... 26.7 25.5 24.4 24.5 24.7 W.-Duitsland ....... 16.6 16.8 16.2 15.8 15.7

1 Cijfers ontleend aan het Demographic Yearbook 1953. Publication United Nations.

2 De Ierse geboortecijfers worden gedrukt door het grote percentage ongehuwden in dit land. Het hier geciteerde Demographic Yearbook geeft geen vruchtbaarheidscijfers voor Ierland.

[p. 33]

Sterfte per 1000 inwoners 1934/1938 1948/1952 Nederland ................. 8.6 7.6 België ................... 12.9 12.5 Denemarken ............... 10.7 8.9 Frankrijk ................. 15.6 12.9 Duitsland ................. 11.6   Ierland .................. 14.1 12.8 Luxemburg................. 12.0 12.0 Noorwegen................. 10.2 8.7 Zweden .................. 11.7 9.9 Zwitserland ................ 11.5 10.4 Engeland en Wales ............. 11.9 11.6 Spanje ................... 17.4 11.0 Portugal .................. 16.2 12.7 W.-Duitsland ................   10.4 Geboorten surplus per 1000 inwoners 1934/1938 1948/1952 Nederland ................. 11.6 15.7 België ................... 2.8 4.5 Denemarken ................ 7.2 9.8 Frankrijk ................. - 0.2 7.3 Duitsland ................. 7.3   Ierland .................. 5.4 8.8 Luxemburg................. 3.1 2.7 Noorwegen................. 4.6 10.5 Zweden .................. 2.5 6.8 Zwitserland ................ 4.1 7:7 Engeland en Wales ............. 3.0 4.6 Spanje ................... 6.6 10.2 Portugal .................. 11.4 12.4 W.-Duitsland ................   5.8

[p. 34]

Aantal geborenen per 1000 vrouwen leeftijd van 10-49 jaar Neder- land 1937 63.9 Noor- wegen 1936 45.5   1938 66.6   1937 46.9   1939 66.7   1938 48.3   1940 67.5         1941 65.9   1947 71.5         1948 69.7   1947 93.2   1949 67.5   1948 86.0   1950 67.0   1949 81.3   1951 65.1   1950 78.3         1951 77.4 Zwe- den 1936 46.0         1937 46.7 België 1939 51.6   1938 48.5         1939 50.2   1947 60.4         1948 60.8   1946 68.5   1949 59.9   1947 66.3   1950 59.3   1948 65.0   1951 58.4   1949 62.2         1950 59.0 Dene- marken 1936 56.4         1937 56.9 Zwit- ser- land 1937 46.9   1938 57.5         1939 56.7   1947 64.5   1940 58.4   1948 64.3         1949 62.9   1946 79.0   1950 62.6   1947 75.4   1951 60.0   1948 69.9         1949 65.7 Enge- land en Wales 1939 47.7   1950 65.3   1940 46.7   1951 62.7               1947 69.7 Frankrijk 1936 52.2   1948 61.4   1937 50.9   1949 58.0   1938 50.5   1950 55.5   1939 50.3   1951 54.2   1940 46.4             Portu- gal 1940 78.8   1947 73.2         1948 73.5   1947 77.2   1949 73.8   1948 84.8   1950 73.3   1949 80.6   1951 70.9   1950 78.1         1951 79.1 W.-Duits land 1947 51.8         1948 52.6 Schot- land 1947 74.7   1949 53.9   1948 66.4   1950 52.2   1949 63.7   1951 49.8   1950 61.9         1951 60.2 Spanje 1940 75.6             Italië 1936 73.5

[p. 35]

3.

Het hoge Nederlandse geboorte-niveau overtrof reeds voor 1940 dat van de meeste West-Europese landen, behalve Portugal en Spanje. Van de overwegend Protestantse landen benaderen Denemarken en Noorwegen het Nederlandse vruchtbaarheidscijfer nog het meest.

4.

Het is opmerkelijk, dat in de laatste jaren, nu langzamerhand de Nederlandse vruchtbaarheidscurve het niveau van vóór de tweede wereldoorlog weer nadert, de Nederlandse vruchtbaarheidscijfers op ongeveer gelijk niveau zijn gekomen met die van een van oudsher goed katholiek land gelijk Portugal. Het is mogelijk, dat genoemd verschil nog steeds enigszins beïnvloed wordt door de geboortestijging in Nederland in de na-oorlogse jaren, doch de geringe afwijking is opvallend.

Het trekt verder de aandacht, dat de Nederlandse geboortecijfers hoger zijn dan die van een eveneens goed katholiek land gelijk de Ierse Vrijstaat. Hierbij moeten wij echter wel rekening houden met het feit, dat deze lage Ierse geboortecijfers beïnvloed worden door de betrekkelijk geringe frequentie der huwelijken en de hoge gemiddelde leeftijd der huwenden in dit economisch zwakke land. De demografische problemen van Ierland hebben tot nu toe veel te weinig de aandacht getrokken van demografen en sociologen. Tot onze spijt stonden ons vergelijkbare huwelijksvruchtbaarheidscijfers niet ter beschikking.

De sterke stijging van het geboorte-niveau in Frankrijk in de naoorlogse jaren, die zich meer dan in andere landen handhaaft, is opmerkelijk en kan - ten dele! - vermoedelijk met de bijzondere gezinspolitiek, die in Frankrijk gevoerd wordt, in verband worden gebracht. Genoemd verschijnsel ligt echter grotendeels buiten het kader van onze probleemstelling.

Tenslotte valt onze aandacht op Zwitserland, een gebied, dat in verband met de mentaliteit van zijn bevolking en gezien zijn sociale en economische structuur, dikwijls met Nederland wordt vergeleken.¹ De bestaande verschillen met ons land wat betreft geboorte- en vruchtbaarheidscijfers zijn vrij groot, in aanmerking genomen, dat Zwitserland ongeveer een gelijk percentage katholieken telt als Nederland. De Zwitserse demografische verhoudingen voor zover voor onze probleemstelling van belang, zullen nog nader in ons werk worden besproken.

1 Vergl. in dit werk blz. 43.