Mijn aap lacht

II

Het oudste wat ik mij kan herinneren, is de Boom. Een zeldzaam hoge, zeldzaam brede boom, die op een open vlakte in het bos stond. Als een zuil van onverzettelijke kracht de lange, gladde stam, die zich eerst halverwege de enorme lengte, fors in vier wijduiteengestrekte bogen vertakte, vier gespreide armen die het kruindak droegen, duizenderlei kleinere takken, twijgen, en het dichte lover, jonge loten, bloesems, vruchten en daarna weer dorre staakjes, ritselend in de wind, het overtollig groeisel dat dan afviel en opnieuw ontstond, jaar-in, jaar-uit, terwijl de stam en de vier takken onveranderlijk en onbewogen bleven.

Deze boom, waarin ik misschien werd geboren en in elk geval zo lange tijd geleefd heb met de makkers van mijn jeugd, die het alleroudste is dat ik mij heugen kan als huis en heul, werd door ons Boom der Kennis genoemd. Een juiste en goede naam. Want daaromheen, de vlakte met het struikgewas, het riet en de moerassen, was de plaats van onze ondervinding en het avontuur, waar honger, pijn, verzoeking, pret ontstonden, die je kon ontvluchten in de Boom,

[p. 14]

waar wij weer tot bezinning kwamen, woonden, sliepen.

In het bos daarachter, dichtgestrengeld, duister oerwoud, was gevaar. Daar leefden twijfels, angsten, onraad, kans om te verdwalen. Wonderen ook en dingen zeldzaam om te zien, maar tevens alle grimmigheid die te bedenken viel. De kleine, welvertrouwde vlakte was het Goed; het oerwoud er omheen het ondoorvorste Kwaad.

De boom die midden in de vlakte oprees, een herkenningsteken en een baken, had zich uit de bossen losgemaakt in majesteitelijke afzonderlijkheid - was iets aparts. En bovenin, vanuit de hoogste toppen van de kruin, was alles te overzien wat toen nog onze wereld was, een goed deel van het bos, zijn donkergroene en bruine boven-randen, met de wolkenlucht daarachter, met de vogels die daarbovenuit gestegen kwamen en weer in die kruinenzee verdwenen, vreemde grote vogels die de buurt vermeden van de boom waarin wij leefden.

Het zal met mij gegaan zijn zoals met de kleintjes die ik om mij heen ontstaan zag, nauwelijks uit de moederschoot gekropen, slechts een handvol harig, donker wollig leven, aan de moederborst gevoed, begerig naar de lauwe melk en warmte, warmte vooral. Gekoesterd door de zon die, zelf tot dansend lover door de kruin gebroken, ons omgaf met wellust, geuren uit de jonge okseltjes van stelen en van botten woelde en in de wijde kruin een zwoele, heerlijke atmosfeer bracht - zo werd je, vastgeklampt aan 't moederlijf, van tak tot tak gedragen langs de afgrond, met de groene, trillende onderwereld van de vlakte diep beneden.

Nergens vind je later grotere liefde, zekerder geborgenheid dan aan de borst of op de rug van haar, uit wier fluweligzachte onderbuik je bent ontwaakt in deze droom die leven heet. Geen weten is zo zoet als deze eerste kennismaking met de werkelijkheid waarin zij, op haar tocht naar voedsel en vertier, je binnenvoert, van dag tot dag een wijdere wereld in, waar de belevenis van gisteren met opgetogenheid opnieuw herkend wordt en het nieuwe van vandaag vol tinteling verrast, en een vermoeden van wat morgen komen zal, je van verwachting huiveren laat.

Soms durf je nauwelijks kijken, als de wijze moeder al te rap gaat, of een sprong waagt naar een verre, ogenschijnlijk onbereikbare tak.

[p. 15]

Dan klem je je maar steviger dan eerst vast op haar rug en houd je je adem in. Een flits van zweven als een vogel, zonderling gedragen door het niets; een val? Neen, vóór haar handen zich gegrepen hebben aan het doel, heeft reeds haar staart een steun gevonden en houvast. En met het zachtjes zwiepen van de tak waarop wij samen zijn terechtgekomen, deint je bevrediging en je gevoel van veiligheid een paar seconden op en neer. Dan is er weer iets nieuws; een andere uithoek van de kruin, met andere wind en geuren, wordt verkend. Dichtbij zijn nieuwe buren, vriendelijk meestal, die je schuinsweg uit een ooghoek, onbewogen maar nauwkeurig opnemen. Ze weten dat je een der hunnen bent, ofschoon een nieuweling. En 't is een heerlijke sensatie, met welwillendheid geduld te zijn te midden van je soortgenoten.

Op deze wijze moet, geloof ik, het saamhorigheidsgevoel ontstaan, dat al de honderden bewoners van de Boom verbindt tot één familie en hen bij elkander houdt, de ouderen net als ten tijde van hun jeugd, de jongeren met een eeuwige vanzelfsprekendheid. Je weet niet beter en je weet dat het heel goed is zo.

Je ziet de ouderen gaan en komen overdag. Het voedsel is hun grote, maar nooit zware zorg. Ze trekken er op uit en vinden altijd wat. De vlakte is rijk, geeft onophoudelijk zaadjes, peulen en het bitterzoete kruid dat warm maakt vanbinnen. Wie verzadigd is, keert naar de boom terug om uit te rusten en zich te vermaken bij zijn vrienden, rond te springen en aan sport te doen, om zo een uitweg voor zijn overmaat aan levenskracht te vinden. Zolang je jong bent en nog door de moeder wordt gevoed, besef je deze zorg nog niet en mis je ook de vreugde van het spel. Je slaapt de meeste tijd en groeit. Maar week na week neemt in je ledematen toch de kracht toe, om weldra je eigen weg te gaan. De melk wordt minder en de honger geeft je ondernemingslust. De aanhankelijkheid vermindert naar de mate waarin je nieuwsgierigheid geprikkeld wordt. Er komt iets ongedurigs over je, en weldra word je losgelaten door de eens zo dierbare apin.

Alleen bij het vallen van de avond, wanneer koelte in de boomkruin sluipt, de zonnestralen laag en schuin, wel rossiger geworden zijn, maar tinteling en warmte missen, dan wordt heel de wereld om

[p. 16]

je heen zo stil en wijd, dat je vanzelf weer naar het moederlichaam kruipt om zachtheid en bescherming, net als toen je klein en hulpeloos was. Omdat je in deze schemering, kort voor het ondoordringbaar donker van de nacht, weer klein en hulpeloos geworden bent, en vage angsten uit je ingewanden stijgen naar je hoofd, bij de geluiden, verre duistere geluiden uit het bos, en grijze dampen langs de vlakte strijken, wazig nevelpluis de struiken onherkenbaar maakt, een flonkerend sterrenoog je aanstaart en een bladerpluim dichtbij een vreemde en wanstaltige gedaante krijgt, als van een monsterachtig grote muil.

Kruip weg, kruip dan maar liever weg en berg je hoofd nog eenmaal, voor de laatste maal misschien, aan het zachte warme van de moederbuik en tracht de wereld om je heen snel te vergeten, in te slapen, wetend dat het dan weer spoedig dag zal zijn.

Iets strelends wiegt je in slaap. Het moederlijke strijkt heel vriendelijk langs je achterhoofd en rug, en doet je angst in vredigheid ontspannen. De zorgzame, waakse, die zo groot en gans-omvattend om je heen is, liefkoost je laatste rillingen tot zoete sluimer - met haar staart.