Gedichten

(1981)–Willem van Hildegaersberch– rechtenstatus


LXXVI. Vander rekeninghe. Ga naar margenoot+Voerwaerde ende rekeninghe Dat sijn twee saken sonderlinghe, Daer rust off comt ende oirbair.Ga naar margenoot+ Dit heeftmen dickent vonden waer; 5[regelnummer] Want wye sijn schout verghelden wil Sonder forpel of gheschil,
[pagina 150]
Ga naar margenoot+Die houde sijn rekeninghe recht Nader voerwaerde even slecht. Die niet en rekent ofte scrijft 10[regelnummer] Wat hi looft of schuldich blijft, Als hi tot sinen daghen coomt, Die wert sot off schalc ghenoemt. Die schalc en wil sijn schult niet weten; Die sot die heeftet thans vergheten 15[regelnummer] Wat hi schuldich is of niet, Eermen te rekeninghe ontbiet. Rekeninghe is menigherhande. Grote heren vanden lande Die setten dienres hier entaer, 20[regelnummer] Die hem dienen tlanghe jaer Eer sy rekeninghe doen; Ende sulc die heeft een cort sysoen, Nadat die rekeninghe draghen Vanden hoghen totten laghen. 25[regelnummer] Die gheen die sheren recht bewaren Die rekenen mit horen scharen Eens omt jaer, wat hem verschijnt Van sheren broecke diemen vijnt, Dat is een onghewisse rent. 30[regelnummer] Als die luden sijn onbekent Ende dicke vechten ende kiven, Soe mach die rechter meest bescriven. Die sheren tollen oec regieren Die moeten scrivens veel hantieren, 35[regelnummer] Eer sy alle dinc versinnen. Wattie tollenaers sullen winnen, Dats an davontuer belanc. Heeft die coopman goeden ganc Veel te varen ende te keren, 40[regelnummer] Soe mach die toolnaer sinen heren Menich Item overgheven, In sijn rekeninghe bescreven. Die die wisse renten boren, Na dat hout sheren coren, 45[regelnummer] Als si hoer rekeninghe besoecken, Die vinden wel in oude boecken Goet bescreven onderscheit, Waer hoers heren rente leyt, Off wat si schuldich sijn te manen; 50[regelnummer] Doch moetet wassen ende wanen Nader avonturen loop: Ten staet niet al op enen coep, Sheren tiende ende ander goet, Daermen rekeninghe off doet: 55[regelnummer] By wilen min, by wilen meerGa naar margenoot+ Moetmen rekenen den heer: Dus staetet wis ende ooc tferval In rekeninghe by reden al. Ende om dat rekeninghe blijft ghestade, 60[regelnummer] Soe nemen die heren tot horen rade Wise luden, diet voersien Wat by reden mach gheschien, Off watmen schuldich is te laken. Ende als die tijt beghint te naken, 65[regelnummer] Dat enich heer begheert te horen, Na dat ic seyde hier te voren, Rekeninghe van elken man, Die sijn dienst te voren an, Soe sentmen bode ende laet hem weten, 70[regelnummer] Dair die dienres sijn gheseten, Wel te tyde voerden dach, Soe dat een dienre scriven mach, Eer hi rekeninghe doet, Waer dat hi sijns heren goet 75[regelnummer] Heeft ontfanghen off ghegheven. Die dan te voren weet bescreven Sijn rekeninghe in sulker maten, Dat hem die heren wel ghenoeghen laten Mitter waerheit, die hi bewijst, 80[regelnummer] Soe wort sijn rekeninghe gheprijst Ende sijn dienste bevolen voert, Sel rechte reden sijn ghehoert Voer ghiericheit in quaden wille, Die om die myede zwighen stille 85[regelnummer] Ende overdreghen mennich dinck, Daer reden niet te rade en ghinc. Een dienre, die mit trouwen dient Beyde den heer ende oec der mient, Die waer veel nutter in sinen dienst 90[regelnummer] Ghelaten, woudmen kiesen tsienst, Dan yemant anders in gheset. Hoe soud een dienre dienen bet, Dan hi hem trouwelyken zaet Te dienen elck na sinen staet, 95[regelnummer] Soe dat die miente niet en claecht, Ende sinen here wel behaecht, En deden nyders, die ontraden Menighen loon van goeden daden. Een ander dienre, die hem veynst 100[regelnummer] Ende sinen zack te vollen peynst, Die mach hem selven zeer bedrieghen, Want heren horen node lieghen
[pagina 151]
Ga naar margenoot+In rekeninghe off in claghen, Daer die waerheit last moet draghen. 105[regelnummer] Een dienre die berekent wart, Die mach wel billics sijn vervaert; Want als die heer op hem verarret, Soe wart hi andersins ghescherret Beyde van desen ende oec van dien; 110[regelnummer] Want ongheluc is node allien. Want wye hem te voren daden lieve, Die maken dan al ander brieve Ende scriven dat hem tegheus gaet, Om dattie heer gheneghen staet 115[regelnummer] Eer tontsette sulken man, Dan voert te dienste nemen an. Soe crighen sy heymelijcke wrakeGa naar voetnoot1 Mittien heer van hoerre smake; Want wye sinen rechten heer misdoet, 120[regelnummer] Die is der myenten selden guet. Men vint oec veel ontschamelheden Inder myenten, tsijn hoer zeden, Hoeneer een dienre wert beswaert, Om dat sy toghen horen aert. 125[regelnummer] Deen seit waer, dander loghen, Tarchste hebben sy meest voer oghen, Tbeste treetmen onder die voet, Comt een man in wederspoet; Mar gaettet hem wel, sy bieden hem trouwe: 130[regelnummer] Dus maken sy menich man die mouwe, Dat hi mit woerden voer hem strijt, Daer hi namaels groet verwijt Of horen moet ende sijn onwille. Dit doet den menighen swigen stille, 135[regelnummer] Die voer die myente spreken soude, Waert dat elcman draghen woude Sanders borden inder noot, Creghe hi last of wederstoet. Nu gaet die myent der mienten ganc: 140[regelnummer] Dus ist een arbeit sonder danck Die voerder myent hem selven set. Die oec hem selven veel toemet In sheren dienst mit onbescheide, Vergaet sijn rekeninghe te leyde, 145[regelnummer] Op dat sy wort te recht ghelesen; Want selden machment soe ghenesen, Die voerden heer berekent is,Ga naar margenoot+ Hy en moeter borghe ende wis Setten, eer hi scheydt van daen: 150[regelnummer] Men spreecten hardeliken aen, Men doeten daer ter tale staen; Ende heeft hi anders yet misdaen, Soe veel te meer is hi belast. Alsmen die waerheit ondertast, 155[regelnummer] Soe moet hi smeken ende vlyen, Eer hi can hem selven vryen Vander daet, diemen hem tyet; Sijn naem die worter by ontwijt, Waermen kennet, verre off breyt; 160[regelnummer] Sijn dienst wort hem wederseit Ende enen anderen bevolen. Oeck soe vraechtmen onverholen Off hijs wil bliven anden heer: Blijft hijs niet, soe ducht hi zeer, 165[regelnummer] Dat hy een argher kyesen moet; Blijft hijs dair, so staet sijn goet Ende sijn lijff in sheren hant. Dus moet hi laten daer een pant, Sulc als die heer hem overset, 170[regelnummer] Dat comt by dien, hi mach niet bet: Soe ruumt hi sinen dienst mit schande. Die gheen diet na crijcht in handen, Dien heeft hi dan den wech gheleert, Hoe dat hi bliven mach gheeert 175[regelnummer] Ende rechte rekeninghe maken, Die die heren niet en laken. Anders elc na sijn ghenoot, Waer sy dienen cleyn of groot, Die moghen oec al daer by leren, 180[regelnummer] Dat sy rekenen mit eren Voor den ghenen die si dienen, Ist van borghen, ist van lienen. Als elcman raken mach an tsijn, Soe wort die rekeninghe fijn. 185[regelnummer] Die wise raden binnen der steden Moghen oeck by sulke reden Proeven ende mercken mede Van menighen punten die waerhede, Eer sy hoer rekeninghe scriven, 190[regelnummer] Hoe si in eren moghen bliven;
[pagina 152]
Ga naar margenoot+Want der meenten lof is groot Ende swaer te crighen: dats hem die noot, Den ghenen die den steden raden; Want den goeden ende den quaden 195[regelnummer] Moeten sy dienen tlanghe jaer. Hoe menigher sin, hoe meer contraer: Deen is wijs, dander sot. En dede alleen hoers heren ghebot Ende ander dwanc, die sy ontsien, 200[regelnummer] Men brochtse nymmermeer op yen; Want als die myente macht vercrighen, Dattie besten moeten swighen, So gaen sy raden elken bysonder: Sy heffen op, sy duwen onder 205[regelnummer] Huden dien, morghen desen. Hierom donct mi beter wesen, Dattie wise ende oec die vroede Regieren mit hoers heren roede Beyde steden ende lant, 210[regelnummer] Dan die dwasen mitter hant Hoer ghewin in dassche sloeghen. Men sal altoes die beste voeghen, Beyde in rechte ende in rade, Want sy toorn ende schade 215[regelnummer] Moghen schutten ende keren Ende leven mitter mient in eren. Die meent die sel hoer neringhe doen, Vollen, weven, maken schoen, Smeden, backen ende brouwen, 220[regelnummer] Enten goeden wel ghetrouwen, Die die sorghe moeten draghen, Ende die hoir lijff in reysen waghen, Daer die meente cleen op ghist. Waer dat elc die waerheit wist, 225[regelnummer] Beyde in steghen ende in straten, Sy souden hem licht ghenoeghen laten Enten ghenen niet beswaren, Die voer hem allen deer bewaren Beyde an buren ende oock an gast. 230[regelnummer] Hoe gaern men elck te wille past, Dat waen ic datmen niet en can Wel ghedoen, oec wyet began; Doch selmen emmer dbeste ramen. Die misdoet, die mach hem schamen 235[regelnummer] Ende sonderling in sijn consent; Want voer den heer, diet al bekent, Daer moetmen rekeninghe toghen Vanden laghen totten hoghen, Beyde heren ende papen, 240[regelnummer] Die heerders sijn van desen scapen,Ga naar margenoot+ Die onder hem ter weyde gaen. Hoe sy scheren, hoe si vlaen. Sy moten rekeninghe bringhen Van elken punte by sonderlinghen 245[regelnummer] Voer den heer, diet al verlient, Daer een yghelijck in dient Van dat hi verstannesse heeft; Want hem die doot een ende gheeft. Al poghen wy hier om groot ghewin, 250[regelnummer] Wy en hebben eyghens meer noch min Dan die wille die in ons staet, Wanneermen wel te reden gaet: Die moghen wy bruken tonsen baten, Dbeste doen ende tarchste laten. 255[regelnummer] Doewijs niet, soe ist al ghevreest, Siel ende lijf, ende blijft gheweest Ter lester stont van horen vader Ende uten rijcken erve allegader, Dat eyghen is ende ewich duert, 260[regelnummer] Entaer men nyemant off en stuert, Die rechte rekeninghe toent Ende hier hem selven niet en hoent. Al waenwy God verschalken hier, Tis een comanscippe dier, 265[regelnummer] Daer noyt gheen wasdoem uut en wyes, Maer altoes daelde in groot verlies. Wye veel in sonden wert misdadich, Die is hem selven onghenadich Ende sijnre zielen alte voren, 270[regelnummer] Want God en wreect mit ghenen toern. Had hi toern of nijt ghesmaect, Soe en waer sijn wesen niet volmaect. Hier om sel een yghelijc, Die wyle hi is in aertrijc, 275[regelnummer] Sijn consciencie al te gronde Graven doer om elke sonde, Die der zielen moghen schaden, Entaer of mit priester raden, Dat hi sijn rekeninghe hoert. 280[regelnummer] Wy en moghen lieghen niet een woert, Ten comt ons claerlyken voerden oghen Dair elck sijn rekeninghe moet toghen, Hoe hi ziel, lijf ende sin Heeft bewaert ende sulc ghewin, 285[regelnummer] Als God den mensche heeft bevolen. Die gheen die buten reden dolen Ende valsche rekeninghe stellen, Die stroyen selve dat pat der hellen,
[pagina 153]
Ga naar margenoot+Mit dat si rekeninghe bringhen 290[regelnummer] Ongherecht van boren dinghen. Want hoemen rekent so moetet bliven: Men macht verplamen noch verscriven Weder mit pennen of mit int: God die neemtet als hijt vint. 295[regelnummer] Elcman reken anders wel; Hi is die gheen die kennen sel Onse wercken menichfout.Ga naar margenoot+ Arme, rijcke, jonc ende out, Maechden, knapen, mannen, vrouwen, 300[regelnummer] Hier om dient altoes mit trouwen Alsulken heer diet al vermach, Soe crijchdi int leste goet ghelach, Als hi sijn rekeninghe ontfaet, Die lonen sel van elker daet.	margenoot+ H. fol. 78 d. B. fol. 61 a margenoot+ H. fol. 78 d. B. fol. 61 a. [tekstkritische noot]9 r. no en s. 14 thant. 16 ter r. 25 Sy rekenen mit horen scharen. 26 Mer niet int openbaren. 27 E. int j. 28 broeken. 30 lude. 39 Wel t. v. 42 gescreven. 43 wise. 44 houden tsheren. 46 voele in ouden. 48 renten. 49 Off ontbr. 50 moet. 52 na e. c. 53 Des h. t. of a. g. 54 Al d. 56 M. rekeninge doen d. h. 57 e. dat verval. 59 reden b. g. 61 lude d. oversien. 63 kaken. 68 Dat hi sinen d. 70 Al daer d. s. g. 73 H. doot. 78 D. h. dan die heer wil noegen l. 81 sinen. 83 mit q. w. 86 nye. 88 gemeint. 90 k. gesienst. 93 trouwelike. 95 gemeinte. 97 En dede. H. Ende. 98 v. g. d. H. quaden. 102 liegen. H. zwighen. margenoot+ H. fol. 78 d.-79 a. B. fol. 61 a. b. margenoot+ H. fol. 79 a. b. B. fol. 61 b. c. [tekstkritische noot]104 den last. 8 geferret. 9 oec ontbr. 10 onghelijc. 11 Die h. 13 tegen. 15 E. te ontsetten alsulken m. 18 Mitten h. v. haer sake. 19 Doch. 20 gemeiuten. 21 onscemelhede. C. ontschamelhede. 22 I. gemeinte tis haer sede. C. tis h. zede. 23 Wanneer. 26 Dat haertste. 27 trectmen. 29 M. gatet wel soe bidse h. t. C.M. g. w. s. biedsy h. t. 30 Ende m. menighen m. d. m. C. sy ontbr. 32 C. menich v. 35 gemeinte. 36 Weer. 39 gemeint d. gemeinten. 41 D. v. die gemeinte. H. myen. C. mient. 43 met o. 48 moet daer borgen. H. en w. 50 spreect hardelike. C. spreken. 51 te talen. C. talen. 52 wat m. 53 Alsoe voele is hi m. b. 57 C. tijt. 58 w. mede o. 60 B. en C. die w. 63 inden h. 66 dair ontbr. C. dair. H. dan. 67 C. han. 69 overseet. 70 hi en m. C. wel b. 71 scanden. C. schanden. 74 B. en C. dat ontbr. 82 of v. l. 83 maken m. C. naken. 85 b. den s. 86 sulken. C. sulker. 89 bescriven. margenoot+ H. fol. 79 b. c. B. fol. 61 c. d. voetnoot1 In het HS. zijn op fol. 80 a. b. de 82 verzen van fol. 79 c. d. (van vs. 117-198) door een gedachteloozen afschrijver nogmaals herhaald. Waar belangrijke varianten voorkomen, worden die medegedeeld onder letter C. margenoot+ H. fol. 79 c. d. B. fol. 61 d.-62 a. [tekstkritische noot]91 gemeinten 94 C. ende q. 97 Want d. C. ende d. s. 201 gemeinte. 2 beste. 3 elc. 5 Huden den enen. 10 dwase. 11 dasschen. 12 dat b. 13 e. oec i. r. 15 sutten e. leren. 16 gemeint. 17 D. gemeinte s. 18 Weven v. 23 gemeinte. 24 Want d. e. 29 gebuer. 30 ment. 41 te weien. 44 by ontbr. 47 verstantenis. 50 m. no m. 51 den wil. 52 voel. 55 Doen wijs n. s. i. g. 57 Ten lesten. 63 wanen wi. 64 comenscap. 65 gheen ontbr. 72 s. leven. 78 mitten. 80 H. ee w. 81 claerlijc 82 H. Den d. 85 hier h. b. 88 stocyen s. den p. margenoot+ H. fol. 79 d-80 d. B. fol. 62 a. b. margenoot+ H. fol. 80 d.-81 a. B. fol. 62 c. d. [tekstkritische noot]491 hoement r. s. moet. 92 M. mach daer plamen. 93 noch m. i. 94 neemter. Tit. ende ghesteliken. 1 daer ment. 2 waermen. 3 den w. als een. 4 voele. 5 sonderlingen. 9 Men s. m. crachten. 10 wil. 11 Al d. 13 den wil. 15 wil. 16 in w. i. g. 17 S. worter inder. 19 elc mensche dunct tsijn g. 20 D. hem d. w. 21 Beginen. 23 Sartroses swesteren e. bogaerden. 26 S. datse ons b. staen t. p. H.S. dat wy b. te p. 28 selver. 31 Carmelien. H. en. 32 Minderbrueders ende. 33 Sijn o. 34 B. en H. leren s. w. s. leven. 35 oegesien. 37 Ontbreecter iet d. vervulle G. 39 Alle d. g. h. lude. 40 D. i. hier ruer i. m. bedude. 43 Mer s. d. heimelike. 48 s. ende d. 50 voele meer baten. 53 Datse. 54 prueft m. w. i. voele. 55 selver v. huwelijc. 56 wi daer e. 59 had. 60 vleischelike. margenoot+ H. fol. 81 a. B. fol. 62 d. margenoot+ H. fol. 81 a. B. fol. 62 d.

Vorige Volgende

LXXVI. Vander rekeninghe.