Gedichten

[p. 162]

LXXX. Vanden woeckenaer.

⁺God, die is ende ye ghewas

Ende ewich blijft, die luste das,
Te maken drierehande leven;
Ende watter meer is an ghedreven,
Dat scoep die vyant onghehuyr.
Papen, heren ende ghebuer
Dese drie leven maecte God.
Nu heeft die duvel doer sijn spod
Daer na ghemaect den woeckenaer,
Die dander drie mit sijnre schaer
Mach vernoeghen ende verlienen.
Hi doetse bidden ende dienen
Eyghentlike, die waren vry
In eren, in goede, bet dan hi
Die mit woecker dus oprijst.
Hi heeft hem selven schade bewijst,
Die mitten woeckenaer verzelt:
Die tijt die gaet, die dach versnelt
Al dair die woeckenaer na wacht.
Een woeckenaer der helle slacht,
Die nymmermeer en wert versaet.
Sonder middel, sonder maet
Soe gaept die helle naden zonden;
Soe doet hem therte naden ponden.
Die woeckenaer die wel verslint,
Hoe grote rijcheit datmen vint,
Op dattie man by hem gheduert
Ende veel te lienen avontuert.
Want hi is zocht in sijn vermanen,
Soe moghen domme luden waneu
Lichtelijck van hem te scheiden.
Die woeckenaer die can wel beyden,
Want deen pennine den anderen wint.
Die dan die schade niet en sint,
Ende laten teen om tander scriven,
Die comt in doorde van ketiven;
Want varinc heeft hi meer verloren
Dan hi schuldich was te voren.
Men can die schalcheit niet visieren,
Die woeckenaer en helptse hantieren
Om te meerren sijn beyach:
Oeck wyere nae om drijft gheclach,
Des en acht hi niet een haer.
Een recht schuldich woeckenaer
Die en set gheen goet in avonture:⁺
Die diepe zee, die winter zure,
Ten schaet hem niet, mer tbaet hem al;
Want crijchter yemant ongheval
Des heeft die woeckenaer ghemac:
Hem comt te meer in sinen zac.
Verliest een man sijn meeste have,
Ende hi dan schuldich is daer ave,
Dat hi niet wel en can betalen,
Soe sel hi dan te woecker halen
Die penninc, die alle dinghe met,
Daer mede te copen is gheset
Wat een mensch ter noot behoeft.
Die heeft die woeckenaer gheproeft
Ende om meerre ghelt vercocht.
Is dat niet scalcheit veel ghesocht
Ghelt te copen omme ghelt?
Ic waen die bose troder helt,
Daer dat schip te lande voer;
Want zwarter veel dan enich moer
Maken si hoer ziele wit,
Die mit woecker is besmit;
Want waer die woecker nye ghesien,
Soe souder doechden veel gheschien
Unt goeder minnen in caritaten;
Want nyemant en soude den anderen laten
In commer of in swaer verdriet,
Op dat hem waer te helpen yet.
Nu heeft die woeckenaer ghebrocht
Den ghierighen mensch in sulc ghedocht,
Eer hi den armen staet in staden,
Miede moeten eerst verzaden,
Heimelijck of onverborghen.
Die duuster nacht, den dach van morgen
Vercoopt die woeckenaer te voren;
Doch en heeft hi niet een coern
Anden tijt die hi vercoopt;
Want ans hem God, hi wert ghestroept
Van sijnre hoecheit mit onweerden:
Men wijst dat lichaem totter aerden,
Die ziel ter hellen wert verdoempt.
Als daer die dach van morghen comt,
Die hi te voren heeft vercoft,
Als alle zonders sijn bedocht
Mit bedinghe inder heiligher kercken,
Beyde van papen ende van clercken,

+ H. fol. 86 a. b. B. fol. 78 b. c.

+ H. fol. 86 b. c. B. fol. 78 c. d.

[p. 163]

 

⁺- Een goeden Vrydaghe sonderlinghe

 

Hoertmen lesen ende singhen,

 

Hoemen voerden sonder bit,

 

In wat sonden hi is besmit, -

95

Tmene ghebet dat mach hem vromen

 

Ende om lanc te stade comen,

 

Sonder alleen die woeckenaer,

 

Die is Gode soe onmaer,

 

Hi en wil voer hem niet sijn ghebeden

100

In kercken noch in ghenen steden;

 

Want hi en heeften niet gheschepen

 

In sulken stade te sijn begrepen,

 

Al daer die bose meester is.

 

Die woeckenaer die dient ghewis

105

Den vyant, als een knecht den heer;

 

Oec en vreest hi min noch meer,

 

Dat God die sonden wreken mach;

 

Want slaept hi, waect hi, nacht ende dach,

 

Sijn ploech die gaet ghelijcke voert.

110

Paesschen, Pynxter, Goods gheboort,

 

Alle Heilighen ghemien

 

Die woeckenaer en vierter ghien.

 

Hi wacht die tijt van sijn payment,

 

Al daer die duvel of te rent

115

Neemt die ziel iu sijn behout,

 

Ja ander zielen menichfout,

 

Die die woeckenaer verdinghet

 

Ende oeck mede ter marcte bringhet,

 

Ende wil u segghen in wat schijn.

120

Die woeckenaer wil hebben tsijn,

 

Oeck hoet vergaet of wats gheschiet;

 

Ende wye van guede comt tot niet,

 

Can hi dan winnen noch verwerven,

 

Soe moet hi bidden of bederven,

125

Soe leert hi stelen ofte moerden;

 

Die vronwen nemen lichter oerden,

 

Al daer si by te schande comen:

 

Dus mach die woeckenaer verdoemen

 

Hem selven ende sijn evenmensch.

130

Hoe soude hi dienen bet te wensch

 

Den bosen vyant vander hellen,

 

Dan hi wert mit hem gheselle

 

Ende helpt hem stricken ende vanghen,

 

Die anders lichte soude ontganghen.

135

Als al die werlt rouwe draecht,

 

Ende sy mit armoeden wert gheplaecht,

 

Mit water of mit duren tyden,

 

Soe mach die woeckenaer hem verbliden

 

Van vroechden in sijn herte binnon;⁺

140

Want hi hoept daer an te winnen.

 

Hi en heeft oeck gheen ontfarmichede,

 

Want hi is van zulker zede,

 

Wanneer hi ghelt te woecker set,

 

Hi naem die tijt al onbelet

145

Verleden weder ten eersten daghe,

 

Op dat hi tellede ende zaghe

 

Sijn ghewin dat hem verschijnt.

 

Wanneer hi borghe of pande vijnt

 

Op te lienen sinen schat,

150

Soe en wert hi moede nochte mat,

 

Hi is altoes even wel gherust:

 

Dat doet, hi hevets veel meer lust

 

Na renten, die hem comen in,

 

Dan om tijtlijck ghewin,

155

Dat alder werlt quaem te baten.

 

Mar als hi moet sijn leven laten,

 

Soe mach hem wel die vrese nopen;

 

Want die helle staet hem open:

 

Des en wert hem gheen verdrach,

160

Ten doe dat saecke dat hi mach

 

Al sijn onrecht wederkeren,

 

Dat laet die vyant node leren

 

Yemant, can hijt wederraden;

 

Mar willen si torsen ende laden

165

Ende doen haer schip te gronde gaen,

 

Dat en helpt hi nyemant wederstaen.

 

Ghi sietter luttic inden tijt

 

Die wille crighen ofte vlijt

 

Te wederkeren onrecht goet,

170

Dan alsment ymmer rumen moet.

 

Mar als die doot dan heeft ghewonnen

 

Deu woeckenaer, ende onderronnen

 

Allent dat hi ye ghewan,

 

In drien soe gaetment deilen dan,

175

Datter van hem is ghebleven.

 

Den wormen wortet vleysch ghegheven,

 

Dat hem langhe was beschaert;

 

Die duvel comt mit snelre vaert

 

Ende haelt die ziel tot sinen deel;

180

Tgoet dat nemen si mit riveel;

 

Diet nae hem ghebueren mach;

 

Soe en hoertmen vorder gheen gheclach,

 

Want elc ghenoecht wel mitten sinen.

 

Al mocht den duvel tvleysch verschinen

185

Ende tgoet, dat en gheert hi niet;

 

Den wormen is soe lief gheschiet

+ H. fol. 86 c. d. B. fol. 78 d.-79 a.

+ H. fol. 86 d.-87 a. B. fol. 79 b. c.

[p. 164]

 

⁺Vanden vleysch, dat sy verteren,

 

Dat sy die ziel noch tgoet en gheren;

 

Die tgoet ontfaen, hem wel ghenoecht.

190

Al wortet anderwerf ghevoecht,

 

Dattet noch te deilen viel,

 

Si en gheerden tlichaem noch die ziel.

 

Dus denct een yghelijc van desen

 

Sijn eyghen deel dbeste wesen.

195

Die sulke delinghe voer sijn eynde

 

Overdocht, hoe grote ellende

 

Den woeckenaer is toeghecoert,

 

Hi mochte liever sijn gheschoert

 

Van lede te lede, eer hi bestoede⁺

200

Te woeckeren nae eerdscher goede;

 

Mar die woekeren beghint,

 

Al dairmen ewich guet mede wint.

 

Hi is wijs ende van sinnen vroet;

 

Want altoes blijft hi wel behoet,

205

Sijn leven lanc, sijn ende mede,

 

Voer sulke deilinghe alsmen dede

 

Al daer die woeckenaer verschiet.

 

Wye Gode kent en woeckert niet

 

Om aertsche have of dier ghelijcke;

210

Want ewich guet is hemelrijcke.

+ H. fol. 87 a. B. fol. 79 c.

+ H. fol. 87 a. b. B. fol. 79 c.

1 of ye. H. en. 2 Die e. b. hem l. d. 3 drierhande. 4 watter ontbr. 5 D. scip. 8 gebod. 10 ander. 11 M. vervroechden. H. en. 14 bat dan hi. H. ghi. 16 gewijst. 18 D. t. vergaet d. dach. v. H. dat v. 19 Al d. H. Als. 20 Die w. der hellen s. H. die h. 30 lude. Vs. 33 en 34 ontbr. bij B. 35 deen op dander. 36 i. doeden. 39 versieren 42 O. wie daer n. o. crijcht g. 43 H. en h. 45 in die a. 47 n. het b. 51 s. reetse h. 55 Den p. daer alle d. met. 59 om een m. g. 62 I. w. d. dat roeder h. H. croder. 64 Want s. H. Wat. 66 sijn b. 68 doechde. 69 Gr. minne. 71 noch i. s. v. 78 die d. v. 82 W. gans. 83 Unt s. h. 84 den l. 86 Al eer die d. 89 bedingen.

91 Ende in g. V. 95 Tgemein. 96 staden. 97 den w. 100 of i. 2 I. s. staet. 3 Als d. 6 O. soe e. v. h. m. no m. 10 Pinxten. 11 Al die h. 14 af te r. H. die r. 17 verdringet. 22 wye ontbr. 23 En c. h. d. w. ofte werven. 24 ofte verderven. 25 S. leertmen s. ende roven. 26 D. v. leren licht geloven. 27 in scanden. 28 een w. 32 D. h. m. h. w. gesellen. 34 D. a. souden licht o. 36 armoede. 39 vrouden. 49 Om t. l. 50 m. no m. 52 h. hevet wel. 56 M. wanneer h. s. l. m. l. 59 D. en is h. 60 Ten si d. 62 D. doet d. v. n. keren. 66 h. niet w. 67 luttel in der t. 68 ende v. 69 ongerecht. 71 doot ontbr. 73 Allet 74 gaetmen. 84 dat vlees.

88 goet. Vs. 190 ontbr. bij B. 92 geren dat l. 94 dat best. H. tdbeste. 200 eertschen. 2 g. aen w. 3 Die i. w. 8 die en w. 9 dier g. H. die g.
7 velde g. den h. 8 N. die trac. 9 ander. 11 mynen sin. 12 begonst. 17 u. al e. w. 18 e. ander b. 21 Dat w. 27 V. die gene. 28 sijt. 30 m. mensche. 33 wil. 34 den yersten. 35 Ende w. o. men s. d. 39 gediet. 40 geschiet. 41 bescreven. 44 mi ontbr. 46 e. daer toe dam. 47 Tusschen. 50 smake. 52 m. alsoe r. 53 gebot. 58 bi b.