Oefeningen voor een derde oog

[p. 118]

Een bekering

Ik heb al jaren in huis Graves' biografie van de eerste vrouw van Milton Wife to Mr. Milton. Ik ben er indertijd wel in begonnen te lezen, maar om de een of andere reden kreeg ik al gauw de indruk dat het treurig met Marie zou aflopen. Als ik zo iets van te voren weet heb ik meestal geen moed om het boek of de film tot het eind toe te lezen of te zien. Misschien werd ik ook wel afgeschrikt door het vertoon van kennis die Graves van deze periode heeft opgedaan. Er zijn veel opsommingen van gewoonten, van manieren van voedselbereiding, van andere tijdgebonden details die er weinig toe doen maar die - als men nog niet opgenomen is in de vaart van het verhaal - remmend werken. Nu heb ik het boek achter elkaar uitgelezen, met bewondering voor Graves en sympathie voor Marie.

Een paar dagen tevoren las ik voor de tweede maal (lang leve de vakantie) Goodbye to All That, Graves' autobiografie en tevens zijn eerste boek van enige omvang.

Misschien door een opmerking van F. maakte de beschrijving van de kennismaking met Nancy, die later zijn eerste vrouw zou worden, meer indruk op me. Zij was 16 toen. Ze waarschuwt Graves dat ze feministe is. Het huwelijk gaat later mis doordat ze - zoals Graves schrijft - steeds sterker opkwam voor eigen rechten, geen rekening kon houden met die van anderen.

Toen ik daarna in Wife to Mr. Milton over Marie las, die 16 is als ze met Milton trouwt, een prachtig meisje met eigenzinnige geest, was het alsof ik een uitvoeriger en vooral vriendelijker portret zag van Nancy. Ik dacht dat het misschien toch een late en wat weemoedige hulde aan Nancy inhield.

Ik weet, het behoort in sommige kringen tot de goede toon om het werk van de kunstenaar volstrekt gescheiden te beschouwen van diens leven. Het streven van de Merlinisten - althans van de caricaturaal zuiveren onder hen - is te vergelijken met dat van de bestudeerders van slijmkokers, die niets zouden willen weten van de wormen die deze kokers afscheiden. Zij vinden in een bepaalde slijmkoker een vreemd gaatje, weven daar hun conclusies rondom, halen er van alles bij, van mechanische spanningen in een rond buisje tot antroposofie, en zien niet dat op die plaats de worm een geslachtsopening heeft of een inhalig armpje.

[p. 119]

Darwins eerste grote boek is zijn verslag van de reis met de Beagle. Zijn tweede grote boek is een monografie van de Cirripedia. Dat zijn de zeepokken en eendemossels, dieren die na een aanvankelijk vrij rondzwevend bestaan zich voorgoed vastzetten op een stevige ondergrond en hun voedsel en zuurstof naar binnen graaien met vele poten. Zijn laatste boek handelt over de werking van aardwormen, hoe ze voorwerpen van de oppervlakte steeds dieper in de grond brengen, hoe ze weefsels van dode planten en dieren omzetten tot vruchtbare humus. In deze drie fasen herkent men nauwelijks getransponeerd Darwins leven: het begin met de 5 jaar lange wereldreis, het voorgoed vestigen in een afgelegen huis in Kent, het eindeloos vergaren van feiten, uit boeken en correspondentie met geleerden over de hele wereld, de laatste jaren die voor een agnosticus toch voornamelijk onder de indruk staan van de conqueror Worm.

Graves schrijft in Goodbye to All That, dat hij scrupules ondervond om belevenissen die hem zeer aan het hart gaan te gebruiken voor een roman, met ingebouwde plot etc. Zoiets is alleen te geven in een - desnoods gemaskeerd - eerlijk verslag. Graves vermeldt dat n.a.v. zijn oorlogsherinneringen, maar - ook al schrijft hij er in zijn autobiografie maar weinige zinnen over - het is duidelijk dat o.a. de verhouding met Nancy hem wel zeer ter harte is gegaan. Romans heeft Graves niet geschreven. Zou Nancy en het probleem dat tot de scheiding voerde misschien op andere manier in Graves' werk leven?

Nancy		Marie
16 toen Graves haar ontmoette	-	15
18 toen ze trouwde	-	16, 19 toen ze werkelijk trouwde
na 12, jaar gescheiden	-	na 10 jaar gestroven
nadat het 4e kind geboren was	-	bij de geboorte van het 4e kind.
feministe, zegt ze zelf	-	telkens uitbarstingen van eigen wil
Graves is aanhanger (uitvinder bijna) van de White Goddess	-	Milton was aanhanger van de Muze
Graves heeft grote kennis (n'en déplaise Guépin) van de antieke literatuur	-	Milton wordt als een afschuwelijke pedant gekarikaturiseerd
evenals Graves maagd bij het	-	evenals Milton maagd bij het

[p. 120]

huwelijk, wat moeilijkheden geeft		huwelijk, wat karikaturale moeilijkheden geeft: het huwelijk wordt eerst na bijna 3 jaar werkelijkheid
Graves had voor zijn huwelijk een homoërotische vriendschap, niet geconsumeerd of hoe zeg je dat	-	Milton had vóór zijn huwelijk een homoërotische vriendschap, platonisch w.s.

Het is alsof Graves zichzelf in Milton karikaturiseert. Aanwijzing daarvoor is dat de lezers toch telkens worden aangespoord om ondanks de ellendigste eigenschappen die van Milton beschreven worden de sympathie voor hem toch niet volledig op te zeggen. Milton is Graves' zelfkritiek.

In Wife to Mr. Milton is sprake van metempsychosis, zielsverhuizing. Ook dat zou er een aanwijzing voor kunnen zijn dat Graves de verhouding Marie-Milton herhaalbaar denkt (in het boek komt de metempsychosis n.a.v. een andere verhouding ter sprake). Bij herlezing van Goodbye to All That was duidelijk dat Graves zeer op Nancy gesteld was. Mijn theorie is dat G. na de scheiding zelfverwijt ontwikkelde, omdat hij Nancy niet meer vrijheid gegeven had (zij had wel een relatie met hem willen houden, maar niet binnen de band van het huwelijk).

Nu ik eenmaal dit spoor gevonden heb, meen ik meer te zien, b.v. in Hercules my Shipmate (ook in dit boek wordt de metempsychose genoemd). In de Proloog daarvan is sprake van de Nymph van the Orange groves, waarvan bij de eerste kennismaking wordt vermeld dat ze 4 kinderen heeft, hoewel ze in werkelijkheid 5 kinderen blijkt te hebben gehad. Haar ongelovige opmerkingen als ze hoort van de patriarchale toestanden in Griekenland: ‘Who may the Father God be? How can any tribe worship a Father? What are fathers but the occasional instruments that a woman uses for her pleasure and for the sake of becoming a mother?’ klinken als de wat overdreven maar niet in het hatelijke getrokken ideeën van Nancy.

De ideeën over matriarchie in Hercules my Shipmate zijn een directe aanloop tot The White Goddess en de overheersende invloed die de gedachte aan haar op Graves' later werk heeft. Een sublimatie van zelf-verwijt?

[p. 121]

Het eerste grote boek na Goodbye to All That was I, Claudius dat samen met Claudius the God de geschiedenis geeft van een vriendelijke erudiet, die door de caricaturale overspeligheid van zijn mooie vrouw Messalina omslaat tot een wraakzuchtige tiran. Voorzover ik weet is dit Graves' originele bijdrage tot verklaring van een op het eerste gezicht zo onverklaarbare ommekeer in het karakter van Claudius. Die verklaring is volgens mij niets anders dan de op groot formaat georkestreerde stemming die goodbye to all that letterlijk betekent. Zou inderdaad Nancy overspelig zijn geweest, zoals de Nymf en Messalina op een ‘mannelijke’ manier voor zich het recht opeisen? Men hoeft het geen overspel te noemen, maar wanneer Nancy i.p.v. een huwelijk een lossere relatie wil, is het voor te stellen dat de jaloerse man dergelijke termen gebruikt.

In de Proloog van Hercules my Shipmate wordt van de Nymf gezegd dat ze mooi is en dat ze ‘the glory of her full breasts’ toont. Dat is binnen die Proloog een weinig zinvolle mededeling, maar veel verder in het boek is opnieuw sprake van de borsten van een priesteres, opnieuw met de formulering ‘the glory of her full breasts’. Wat kan de bedoeling zijn?

Er is zelfs een derde maal sprake van de borsten ener priesteres. Alleen wordt er nu niets gezegd van de ‘full glory’ etc. Maar er wordt dan eindelijk iets mee gedaan: Hercules schiet in een aanval van waanzin een priesteres van de Drieënige Godin door de borsten. Hij heeft daar veel berouw van en doet alle mogelijke moeite om met zijn werken de godin weer gunstig te stemmen.

Het vreemde is dus dat in een boek waarin Hercules helemaal niet de hoofdrol vervult, maar dat naar hem genoemd is, en dat handelt over de tocht van de Argonauten waar volgens vele vaklieden Hercules nooit aan meegedaan heeft (in dit boek maakt hij trouwens maar een klein deel van de tocht mee), op zeer verspreide plaatsen de aandacht wordt gevestigd op een euveldaad van Hercules t.o.v. de Witte Godin en op zijn daaropvolgende berouw.

Is dat niet in het kort de geschiedenis van Graves en zijn zijn werken niet de Herculesarbeid om de in Nancy gekwetste Godin weer gunstig te stemmen? (september 1964)